برهان حشمتی
کارشناس ارشد قفقاز
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
در میان تحولات داخلی جمهوری آذربایجان در سال 1397، وقایع شهر گنجه از مهمترین و تاثیرگذارترین رویدادها بود. در سوم ژوئیه 2018 / 12 تیر 1397 ، المار ولی اف، فرماندار مشهور به ظلم و ستمکاری شهر گنجه، دومین شهر بزرگ جمهوری آذربایجان به ضرب گلوله ای که “یونس صفروف” یکی از اهالی دیندار شهر گنجه مجروح شد و برای معالجه توسط پزشکان اسراییلی به فلسطین اشغالی انتقال یافت. این رویداد، آغاز تحولات و وقایعی مهم در شهر گنجه شد .گنجه معمولا در طول تاریخ ساز و تحول آفرین بوده و به لحاظ مذهبی و فکری نیز از مراکز تاثیرگذار در این خطه در طول تاریخ بوده و زادگاه نظامی گنجوی، یکی از برجسته ترین مفاخر شعر و ادب ایرانی است که نقش خود را برای ابد بر روی ادبیات و شعر فارسی حک کرده است.
با ترور نافرجام فرماندار شهر گنجه و انتقال وی به اسراییل، فضای سرکوب و خفقان شدید بر گنجه و کل جمهوری آذربایجان حاکم شد. در حدود ده روز پس از ترور نافرجام فرماندار گنجه، تظاهراتی در این شهر در حمایت از حمله به فرماندار شهر گنجه روی داد که در جریان این تظاهرات، بطور کاملا مشکوکی دو تن از افسران شناخته شده پلیس گنجه نیز به ضرب چاقو کشته شدند و قتل این دو افسر پلیس، به خدمت سیاست تشدید فضای خفقان در گنجه و جمهوری آذربایجان درآمد. در سرکوب تظاهرات گنجه بیش از هفتاد نفر دستگیر و زندانی شدند. درپی آن در عملیات هایی که نیروهای “د.ت.خ.”، سرویس امنیتی دولت جمهوری آذربایجان در گنجه و چندین شهر و مناطق غرب و شمال غرب جمهوری آذربایجان اجرا کرد، دستکم 9 تن از فعالان دینی به اتهام دست داشتن در وقایع شهر گنجه ، بدون محاکمه و در “صحنه عملیات” به ضرب گلوله نیروهای امنیتی کشته شدند و در بیانیه های رسمی نیز این کشته شدگان، “تروریست” معرفی و علت کشته شدنشان هم “مقاومت مسلحانه در مقابل نماینده دولت” اعلام شد که هیچ گاه این اطلاعیه های رسمی در جامعه و محافل رسانه ای، قرین به واقعیت تلقی نشد. مهمترین دادگاه هایی که در جمهوری آذربایجان طی سال گذشته تشکیل شدند، به سه یا چهار گروه از دستگیرشدگان در ارتباط با وقایع شهر گنجه اختصاص داشت که در شرایطی مغایر با عرف قضا برگزار می شدند. به این نحو که در منابع رسمی، محل برگزاری جلسات این دادگاه ها ، دادگاه جرایم سنگین گنجه اعلام می شد، اما در عمل این دادگاه ها در باکو برگزار و عملا هیچ گونه امکان دفاع قانونی برای متهمان داده نشد. برگزاری این دادگاه صرفا از آن جهت فایده داشت که متهمان دستگیر شده در ارتباط با وقایع گنجه تاحدی توانستند بخشی از شکنجه ها و رفتارهای وحشتناک با آنها در دوره بازداشت و هنگام دستگیری شان را بیان کنند که البته، بجز یکی دو سایت اینترنتی منتقد دولت که البته در داخل جمهوری آذربایجان فیلتر شده اند، تمامی رسانه های باکو تظلم های متهمان دستگیرشده در ارتباط با وقایع گنجه را سانسور کردند. اما، با گسترش و تقویت نقش شبکه های اجتماعی اینترنتی و موبایلی، تظلم های گنجه ای ها هم همانند سایر موضوعات اجتماعی در جمهوری آذربایجان به هر حال پرده سانسور را شکافت و علنی شد.
در سال 1397، در میان اشخاص مهم و تاثیرگذاری که نامشان به وفور در رسانه ها و صحنه اجتماعی و سیاسی جمهوری آذربایجان مطرح شد، نام حاج طالع باقرزاده، روحانی جوانی بود که به علت اعتراض بی عدالتی ها و فساد اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی موجود در جمهوری آذربایجان ، بخش اعظم یک دهه اخیر عمر خود را در زندان های جمهوری آذربایجان به سر برده است. حاج طالع باقرزاده که از 26 نوامبر 2015، با حمله نیروهای پلیس باکو به مجلس عزاداری حسینی در نارداران در آستانه اربعین آن سال دستگیر شده است، در این سال ناگزیر شد در اعتراض به تشدید فشارها و شکنجه های شماری از دستگیرشدگان وقایع سال 2015 نارداران ، اعتصاب غذا کند که نهایتا به درخواست اقشار دیندار مردم و فعالان اجتماعی و سیاسی به این اعتصاب غذا پایان داد. اما، همین اعتصاب غذا، بار دیگر وضعیت دشوار محبوسان نارداران را که اینجا نیز همانند شهر گنجه اهمیت مذهبی کلان برای جمهوری آذربایجان دارد، در سال 1397 به صدر اخبار این کشور آورد. گرچه ، اغلب دستگیر شدگان سال 2015 و 2016 نارداران نیز همانند فعالان شیعی و روحانیون دستگیر شده در سال 2011 و 2012 و سال های بعد همانند دکتر محسن صمدوف، رهبر حزب اسلام، حجت الاسلام آبگل سلیمان اف، موسس اتحادیه ارزش های ملی – معنوی، حاج فرامیز عباس اف، روحانی فعال و حاج سردار حاجی حسنلی، مشهور به ” زندانی نماز” که به علت اقامه نماز در شهرستان ” ماسالی” دستگیر و به حبس محکوم شده است، و سایر زندانیانی که بخاطر عقاید و فعالیت های اسلامی در حبس به سر می برند، در سال 1397 نیز هیچ انعطافی را از جانب دولت جمهوری آذربایجان شاهد نبودند. در سال 1397، همانند دستگیرشدگان جریان سیاسی اسلام گرای شیعه جمهوری آذربایجان، شمار دستگیر شدگان از احزاب غربگرای مخالف دولت نیز افزایش یافت و ده ها تن از فعالان “حزب جبهه خلق ” به ریاست علی کریم لی و ” حزب مساوات” به ریاست عارف حاجی لی نیز در این سال بطور موقت بازداشت و بعضا نیز دستگیر و روانه زندان شدند که در اغلب موارد، اتهام رسمی که علیه این فعالان حزبی اقامه شد، ” مقاومت در مقابل پلیس” و ” جرایم مالی و مالیاتی” بود.
نهایتا اینکه در کنار تلاطم های سیاسی، دولت جمهوری آذربایجان در شرایطی سال 1397 را به 1398 رسانده که در عرصه فکری و تداوم فرایند ” هویت سازی” سال های اخیر، سال 2019 را به نام ” سال عمادالدین نسیمی”، از عرفای نامدار تمدن ایرانی نامگذاری کرده است و تولید محتوای مکتوب و چندرسانه ای گسترده ای را برای معرفی دلخواه خود از ” نسیمی ” و قلمداد کردن این عارف نامی ایرانی به عنوان یکی از داشته های ادبی و عرفانی و تاریخی جمهوری آذربایجان آغاز کرده است که اغلب این محتواها نیز به جعل و تحریف در تاریخ و واقعیات تاریخی و فرهنگی و تلاش برای انکار وجود حوزه تمدنی ایران آمیخته است.
واژگان کلیدی: سياست داخلي, سياست خارجي, باكو, جمهوری آذربایجان , سال 1397
