بازگشت پوتین و چشم انداز روابط بین روسیه و ایالات متحده

سمیه پسندیده

مرکز بین­ المللی مطالعات صلح – IPSC

مقدمه

همزمان با زمزمه­هایی پیرامون بازگشت ولادیمیر پوتین به سمت ریاست جمهوری فدراسیون روسیه و همچنین با پیروزی وی در انتخابات، نزد کارشناسان این سوال مطرح شد که  چطور می­توان روابط بین مسکو و واشنگتن را تغییر داد؟ سناریویی وجود دارد مبنی بر اینکه، بازگشت پوتین به عنوان رییس جمهور روسیه می­تواند تاثیر منفی بر وضعیت روابط روسیه و آمریکا داشته باشد، اما به عقیده کارشناسان سیاسی آمریکا احتمال جدی بودن این سناریو ضعیف است. با این وجود، برخی کارشناسان سیاسی بر این عقیده اتفاق نظر دارند که با ریاست جمهوری پوتین نباید انتظار وقوع تغییرات اساسی در روابط بین دو کشور و به ویژه رفتار عمل­گرایانه از پوتین را داشت. واقعیت بازگشت پوتین به کرملین و افزایش نگرانی­های کاخ سفید از این مسئله ما را بر آن داشت تا در این نوشتار به بررسی این موضوع پرداخته که آیا حضور پوتین بر مسند قدرت جدا عامل موثری در چشم انداز روابط مسکو و واشنگتن به شمار می­آید.

واژگان کلیدی: ایالات متحده, روسیه, ولادیمیر پوتین, سیاست خارجی,

بیان مسئله

ولادیمیر پوتین در مراسم تحلیف خود به مردم قول «تقویت دموکراسی روسیه و اعطای حقوق و آزادی مدنی به منظور افزایش مشارکت مردم در اداره کشور» را می­دهد. این بیانات درست بعد از تظاهرات توده­ای از مخالفان در مرکز شهر مسکو که توسط پلیس پراکنده شدند ارائه شد. بعد از این سخنان هم سناتور «جان مک کین» در صفحه تویتر با طعنه و حالت تمسخرآمیز می­نویسد: رییس جمهور پوتین به گرمی مورد استقبال مردم قرار گرفت». « آندرس آسلوند[1]» همکار ارشد موسسه اقتصاد بین­الملل پتروناس[2] معتقد است که با توجه به اعتراضات و وقایعی که در زمان ریاست جمهوری پوتین به وقوع پیوست، و بررسی این وقایع در بستر تاریخ روسیه نشان می­دهد که: قدرت ولادیمیر پوتین به چالش کشیده خواهد شد و مجبور است تا آن را محدود نماید. وی معتقد است که پوتین مجبور است تا به زودی اقدام به انجام یکسری اصلاحات بلند مدت مثل مبارزه با فساد نماید. لفاظی­هایی که از طرف کارشناسان و صاحب نظران آمریکایی نسبت به ولادیمیر پوتین صورت می­گیرد گویای آن است که آمریکا پیش از اینکه از سیاستهای کرملین نگران باشد، از حضور مجدد پوتین در راس قدرت روسیه ناخشنود است و بیشتر شخص پوتین و افکار او را عامل بازدارنده در روابط بین دو کشور می­داند.

در اولین روز که پوتین دوباره کار خود را به عنوان رییس جمهور آغاز کرد، یازده حکم را امضاء نمود که یکی از آنها انجام اقدامات لازم به منظور «عملی سازی سیاست خارجی روسیه» به منظور تدوین و طراحی جهات اصلی روابط روسیه و ایلات متحده آمریکا بود. با توجه به متن آن حکم روسیه درصدد است تا: در درجه نخست از واشنگتن این تضمین را بگیرد که سپر دفاع موشکی اروپا بر ضد روسیه نباشد، سپس اجرای اقدامات لازم برای کاهش سلاح­های تهاجمی استراتژیک و در نهایت به کیفیت ساختار تجارت و همکاریهای اقتصادی اولویت دهد. اما اولویت های سیاست روسیه در ارتباط با امریکا به این مسائل محدود نمی شود. کرملین فعالانه سعی در ممانعت از اعمال تحریم توسط ایالات متحده آمریکا نسبت به اشخاص حقیقی و حقوقی روسی دارد. بدیهی است که منظور از تحریم­های ایالات متحده در ارتباط با افرادی است که در قضیه پرونده «سرگی ماگنیتسکی» مرتبط هستند. (یادآور می­شود “سرگی ماگنیتسکی” مشاور صندوق سرمایه گذاری Hermitage Capital Management که متهم به امتناع از پرداخت مالیات بود، 16 نوامبر 2009 در بازداشتگاه موقت «بوتیرکا» مسکو درگذشت و مرگ وی دارای بازتاب وسیع اجتماعی بود. به ادعای بازپرسان ماگنیتسکی به همراه همدستان خود در ماههای سپتامبر و اکتبر سال 2007 با حقه بازی از پرداخت 5.4 میلیارد روبل مالیات به دولت امتناع ورزیده بودند. صندوق سرمایه گذاری Hermitage Capital Management به نوبه خود ادعا می­کند 5.4 میلیارد روبل مالیاتی که این موسسه به دولت پرداخت کرده، سرقت شده و ماموران نهادهای انتظامی در این سرقت دخالت داشته­اند. صندوق سرمایه گذاری Hermitage Capital Management تعقیب کیفری «ماگنیتسکی» را در رابطه با سرقت این وجوه می­داند. دادستانی کل روسیه اعلام کرده بود سرگی ماگنیتسگی بخاطر نارسایی قلبی در گذشته، اما مدافعان حقوق بشر مساله نرساندن کمک پزشکی بموقع به وی را مطرح می­کنند.)

چند روز پیش از شروع کار ریاست جمهوری توسط پوتین، وی با «توماس دانیلون» مشاور امنیت ملی رییس جمهور آمریکا ملاقات کرد و در این دیدار پیامی از سوی باراک اوباما رییس جمهور آمریکا به پوتین ابلاغ گردید. به گفته وزارت امور خارجه روسیه پوتین اعلام کرده است که « برای توسعه روابط با آمریکا روسیه آماده است تا راه بلندی را پیش بگیرد، به شرطی که آمریکا از اصول مشارکت عادلانه و احترام متقابل پیروی نماید. به عقیده کارشناسان آمریکایی، اکنون روابط مسکو و واشنگتن دوران نامطلوبی را تجربه می­کند، و یکی از دلایل اصلی آن وجود خود ولادیمیر پوتین است که اغلب ایالات متحده آمریکا را مورد نقد قرار می­دهد. «اندرو کاچینس» مدیر برنامه  روسیه و اوراسیا مرکز بین­المللی مطالعات استراتژیک و بین­المللی آمریکا اذهان داشت: «البته موج لفاظی­های ضد آمریکایی، رفتار بسیار غرض ورزانه با «مایکل مک فال» سفیر آمریکا در روسیه و رفتارهای مشابه آن باعث می­شود تا از بازگشت پوتین به کرملین ابراز نگرانی نماییم، چراکه بازگشت پوتین خود منجر به پررنگ شدن روابط بین روسیه و آمریکا می­گردد». «اندرو وایس»  مدیر مرکز مطالعات روسیه و اوراسیا RAND نیز در ارتباط با آینده روابط دو کشور اظهار می­دارد: با رعایت جانب احتیاط شاید بتوان به بهبود روابط دو کشور امیدوار بود.

در دو دهه گذشته، یکی از اصول اساسی ایالات متحده در ارتباط با روسیه بدین منوال بوده است: تمرکز بر روی این واقعیت که رهبران روسیه آن چه که به صورت عمومی بیان می­دارند، نیست. شاید شرایط کنونی برای آمریکاییها شرایط بسیار سختی باشد، چراکه پوتین مدتهاست زمانی که صحبت از نقش ایلات متحده آمریکا در جهان می­شود، از الفاظ جدی و تند استفاده می­نماید. ولی با بازگشت وی به کرملین برای آمریکا به زودی روشن می­گردد، که آیا جنبه­های عملی سیاست خارجی روسیه نسبت به آمریکا که در سالهای اخیر تجلی یافته واقعی است یا خیر. «آنجلا استنت» مدیر مرکز مطالعات روسیه و شرق اروپا در دانشگاه جورج تاون خاطر نشان می­کند: به زودی با برگزاری نشست «گروه هشت» در کمپ دیوید که دیدار خصوصی پوتین و اوباما را در بر دارد، می­توان آینده و وضعیت تعاملات میان روسیه و آمریکا را ارزیابی نمود. وی خاطر نشان می­کند: «از یک طرف تنها پوتین است که قادر به اجرای سیاست خارجی بسیار عملگرا می­باشد، و اگر پای منافع ملی روسیه در میان باشد قادر به سازش با ایالات متحده است. به عنوان مثال می­توان به پروژه ایجاد هاب ارتباطی ناتو به «اولیانوسکا» که علی رغم تمام اعتراضاتی که وجود داشت پوتین از آن حمایت نمود. از طرفی دیگر، پوتین از مجموع اقدامات ایالات متحده ناراضی است، و احتمالا این نارضایتی با مسئله حمایت پوتین از بوش مرتبط است، چرا که انتظار امتیازات زیادی از آمریکا بود و اینگونه نشد…»

«ایلان برمن»، معاون رئیس شورای روابط خارجی آمریکا حوادث را از چند زاویه مختلف مورد بررسی قرار می­دهد. به عقیده وی پوتین در حقیقت مثل قبل به اداره کشور ادامه می­دهد و نباید انتظار تغییرات چشمگیری در سیاست خارجی روسیه را داشت، اگر هم تغییراتی رخ دهد جزئی خواهد بود. واضح است که دو کشور روسیه و ایالات متحده دارای منافع مشترک بسیار زیادی هستند، و در واقع هر دو کشور به یکدیگر احتیاج دارند. فهرست اختلافات میان دو کشور بسیار محدود است، با این حال این تفاوتها به طور جدی می­تواند وضعیت سیاستمداران و دیپلماتهای دو کشور را پیچیده کند. «استیون فیش» استاد دانشگاه علوم سیاسی کالیفرنیا در سخنان خود بیان می­دارد: «پوپولیسم پوتین با رنگ بوی ضد آمریکایی، در طول مبارزات انتخاباتی و اعمال نفوذ آشکار در انتخابات، طبل ضد آمریکایی نواختن در رسانه­ها، مذاکرات مسکو و پکن؛ همه و همه سوءظن ایالات متحده را افزایش می­دهد. با این حال دولت پوتین و اوباما یکدیگر را به خوبی می­شناسند و قادر به همکاری موثر با یکدیگر هستند. وجود منافع مشترک، همراه با روابط خوب میان رهبران روسیه و ایالات متحده می­تواند بستر روابط مطلوب میان روسیه و آمریکا را ایجاد نماید». تحلیلی مشابه وضعیت کنونی روسیه نیز در آمریکا وجود دارد مبنی بر اینکه که اگر اوباما مجددا در انتخابات پیروز گردد، سطح تعاملات روسیه و آمریکا تغییر چشمگیری نخواهد یافت، حتی برخی کارشناسان معتقدند که پیروزی «ویلارد میت رامنی» کاندیدای حزب جمهوری خواه در آمریکا شاید وضعیت را بهتر نماید.

تحلیل مسئله

همانطور که اشاره شد، اظهارات حاکی از آن است، کاخ سفید در انتظار خروج پوتین از عرصه رقابت ریاست جمهوری بود که اینگونه نشد، و اکنون ایالات متحده در انتظار آن است تا سیاست خارجی پوتین را ارزیابی نماید. آمریکا بیشتر سعی می­کند به این باور برسد که پوتین در عرصه عمل شاید تا آن اندازه که در سخنان خود نشان می­دهد، سیاست سختی را در قبال ایالات متحده پیش نگیرد. در نهایت تلاش می­نمایند تا علت نامناسب بودن سطح روابط را در افراد جستجو کنند، و سناریویی مطرح می­شود که اگر اوباما از عرصه قدرت خارج شود شاید وضعیت روابط مطلوب­تر شود. به هر حال حاکم شدن روابط عملگرایانه­تر میان مسکو و واشنگتن برای بهتر شدن سطح تعاملات ضروری است، چون آمریکا برای خروج نیروهای نظامی از افغانستان و برقراری ثبات در منطقه به روسیه نیاز دارد. از طرفی هم دولت پوتین برای عملی­سازی برنامه رشد اقتصادی و به ویژه برای جلب سرمایه­گذاران خارجی به حمایت آمریکا نیازمند است. شاید بتوان در حال حاضر امضاء قرارداد کاهش تسلیحات استراتژیک تهاجمی (استارت ـ 3) میان مسکو و واشنگتن را موفقیتی در روابط دو کشور دانست، این قرارداد مسکو و واشنگتن را ملزم می­کند تا تعداد کلاهک­های هسته­ای خود را به 1550 فقره کاهش دهند. اما در نهایت باید گفت که تنها عملکردی که می­تواند روابط بین روسیه و ایالات متحده را بهبود بخشد ارائه تضمین قانونی از سوی غرب در ارتباط با سیستم دفاع موشکی اروپا در برابر روسیه است.