دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc
با گذشت بیش از 18 ماه از جنگ نیابتی اوکراین ؛ تهدید اعلامی روسیه و محور یورو آتلانتیک در سایه زرادخانه های هسته ای متقابل به راه افتاده است. لفاظی هایی که مدت ها پس از آغاز این درگیری توسط روسیه مطرح شد و باعث نگرانی در سراسر جهان شده است. ایالات متحده و متحدانش به روسیه گفته اند که در صورت استفاده از سلاح هسته ای به شدت پاسخ خواهند داد. یک مطالعه منتشر شده در اوایل سپتامبر 2022 تخمین زده است که تا آن تاریخ حداقل 90 تهدید هسته ای در فضای عمومی بین مقامات روسیه و همتایان آنها در ایالات متحده، ناتو و کشورهای اروپایی دارنده تسلیحات به ثبت رسیده است.
از همان آغاز این جنگ، یک سوال مهم همچنان در ذهن جمعی باقی مانده است و پاسخ محکمی نه از سوی تحلیلگران و نه از سوی سیاستمداران و استراتژیست های نظامی پیدا نکرده است. سوال این است که آیا در آینده خطوط قرمز با تشدید لفاظی های هسته ای و افزایش تهدیدها به استفاده از سلاح هسته ای حفظ و تا چه اندازه رعایت خواهد شد؟ فعلا در رابطه با اهداف اعلام شده علنی به دلیل تحولات نظامی با دستاوردهای ناچیز از نقطه نظر استراتژیک برای هر دو طرف، و همچنین به دلیل طولانی شدن جنگ ؛ بسیار دشوار است پاسخی به این سوال ارائه نمود ولی یک واقعیت غیر قابل انکار است که با تشدید فشارها بر روسیه ؛ تهدید بکارگیری تسلیحات مخرب و در مواردی استفاده سلاح هسته ای به گونه تاکتیکی عمدتا” از سوی مدودف افزایش می یابد.
نگرانی جامعه بین المللی در خصوص تهدیدهای هسته رو به افزایش است. در همین راستا از طرفی در بیانیه مشترک رئیس کمیته بین‌المللی صلیب سرخ، میرجانا اسپولجاریک، و رئیس جامعه صلیب سرخ ژاپن، آتسوشی سیکه، که پیش از آغاز اجلاس سران G-7، از 19 تا 21 می 2023، امضا شد؛ توجه به این نکته جلب گردید که خطر استفاده از سلاح‌های هسته‌ای از زمان پایان یافتن بدترین بحران‌های این چنینی در طول جنگ سرد، در بحبوحه تشدید تنش‌های سیاسی و گام‌های جدید برای گسترش زرادخانه‌ها، بزرگترین خطر است و در شرایط بحرانی جدید حتی استفاده از یک سلاح هسته ای به اصطلاح تاکتیکی یا کم بازده می تواند عواقب انسانی ویرانگری داشته باشد و یک تابو هسته ای 80 ساله را بشکند و نباید فراموش کنیم که بمب هیروشیما بازدهی 15 کیلوتن داشت که امروزه به عنوان یک سلاح هسته ای تاکتیکی/کم قدرت توصیف می شود. 140000 نفر را کشت.
و از سوی دیگر تقریبا 30 عضو از 137 عضو شورای سیاست خارجی و دفاعی روسیه (SVOP) بیانیه‌ای را در مسکو، در 13 ژوئیه 2023، امضا کردند که در آن از درخواست‌ها برای شروع جنگ هسته‌ای در این سند انتقاد و تأکید نمودند که توهم اینکه می توان یک درگیری هسته ای محدود را مدیریت کرد و از تبدیل شدن به یک جنگ هسته ای جهانی جلوگیری کرد، اوج بی مسئولیتی است و بدان معناست که در خطر نابودی ده ها و شاید حتی صدها میلیون نفر در روسیه، اروپا، چین، ایالات متحده آمریکا و سایر کشورها بوده و یک تهدید مستقیم برای بشریت به طور کلی است.
مطالعه دقیق رفتار قدرت های بزرگی که به طور مستقیم یا غیرمستقیم درگیر جنگ اوکراین هستند نشان می دهد که امکان گذر از خطوط قرمز هسته ای چندان غیر متحمل بنظر نمی رسد، خصوصا که عرصه بین الملل در هزاره سوم از شخصیت های کاریزماتیک موثر در پیش گیری بحران های خطرناک محروم بوده و سازمان ملل متحد نیز بخش عمده ای از کارآرایی و مداخلات موثر خود را از دست داده است. البته به نظر می رسد. اوکراین کمک های نظامی مهمی را از ایالات متحده و متحدانش برای مقاومت در برابر تهاجم روسیه تنها در چارچوب خطوط قرمز پذیرفته شده دریافت می کند. بنابراین این کمک ها نمی تواند پیروزی بر روسیه را برای اوکراین و شرکای غربی تضمین کند. در عین حال روسیه مراقب است که در عملیات نظامی انجام شده علیه اوکراین، هیچ حادثه ای در خاک کشورهای ناتو رخ ندهد که به عنوان حمله مستقیم تعبیر شود و موجب فعال شدن ماده 5 آتلانتیک شمالی شود و در مجموع یک خط قرمز در روابط واشنگتن و مسکو نیز به دلایل ژئوپلیتیکی عمل می کند و شاید دلایل فوق بود که ویلیام جی برنز، رئیس سیا را وادار کرد تا در قضیه شورش گروه واگنر با عجله با همتای کرملین خود سرگئی اوگنیویچ ناریشکین تماس بگیرد و به او اطمینان دهد که ایالات متحده هیچ ارتباطی با راهپیمایی پریگوژین به مسکو ندارد. به هر حال علیرغم حمایت تمام عیار بایدن از کیف ؛ قوه عاقله و ساختار حاکم بر واشنگتن نمی‌خواهند روسیه با این جنگ بی‌ثبات شود. زیرا به خوبی می‌دانند که تنها قدرت روسیه مانع سلطه تمام عیار چینی‌ها بر جغرافیای وسیع در مغولستان، قزاقستان، جمهوری قرقیزستان، ازبکستان و تاجیکستان می‌شود .
فیلسوف مشهور آلمانی یورگن هابرماس در که به طور گسترده توسط نشریات اروپایی مورد توجه قرار گرفت؛ نظرها را به این واقعیت جلب می کند که تسلیحات هسته ای واقعیت جدیدی را در جهان پس از جنگ جهانی دوم ایجاد کرده است و رقابت ابرقدرت های جنگ سرد کاملاً روشن کرد که هیچ رویارویی نظامی که شامل یک قدرت هسته ای باش؛ نمی تواند به معنای سنتی پیروز شود و هرگونه کمکی که غرب می تواند در این مبارزه نابرابر به اوکراین ارائه کند، از جمله سلاح و تجهیزات جنگی، اما بدون عبور از خط قرمزی و روود مستقیم به درگیری حمایت می کند. در عین حال باید اذعان نمود که در زمانی که یکی از طرفین از منظر منافع ژئوپلیتیکی و ژئواستراتژیکی خود قابل قبول بداند، لفاظی هسته ای را افزایش داده تا مواضع عمومی رهبران متقابل را تغییر و آنها را وادار به پذیرش مذاکرات دیپلماتیک نماید . البته مورخان و برخی تحلیل گران چنین لحظاتی را در دوران جنگ سرد شناسایی کرده اند و حتی امروز نیز از چشم انداز دور نیستند. و این جنبه‌ها ما را به این ایده سوق می‌دهند که هم در سطح منطقه‌ای و هم در سطح جهانی، استراتژی‌های بازدارندگی جنگ سرد توسط قدرت‌های بزرگ هسته‌ای به عمل بازگردانده شده است.
موضوع نگران کننده این که تهدید هسته ای روسیه به طور تصاعدی چند برابر شده است و پاسخ ها طیفی از مثبت به منفی را نشان می دهد و در یک جستجوی ساده در یکی از محبوب ترین موتورهای جستجو در اینترنت – گوگل – به ما نشان می دهد که کمتر از 7150000 مقاله، مطالعه و مقاله منتشر شده است و از این تعداد تنها در 2390000، ایده اصلی این است که ما با خطر قریب الوقوع جنگ هسته ای روبرو نیستیم و به زبان دیگر باید گفت که بیش از 60 درصد مقالات و نوشته ها نگران بروز درگیری هسته ای می باشند. البته نکته اصلی و مهم این است که تا زمانی که ناتو عملا وارد درگیری نشود، از خط قرمزی برای تبدیل شدن جنگ به یک جنگ هسته‌ای عبور نخواهد کرد و علیرغم تهدیدات مسکو فعلا ملاحظات مفهومی استراتژی هسته‌ای و هم تجربه تاریخی نشان می‌دهد که احتمال استفاده عمدی از سلاح‌های هسته‌ای بسیار کم است. و شاید با استناد به ژنرال شارل دوگل، رئیس‌جمهور سابق فرانسه، با اشاره به این ایده که کسی وسوسه می‌شود تا از سلاح هسته‌ای استفاده کند، گفته که پس از جنگ هسته‌ای، هر دو طرف درگیر در مناقشه بدون قبر بوده و نه قدرت، نه قانون، نه شهر و نه فرهنگ خواهند داشت ؛ امیدوار بود که رهبران قدرتمند درگیر در منازعه اوکراین به راحتی به سمت استفاده از این اسلحه مخرب نخواهند رفت .
با همه این حال در آستانه مجمع عمومی سازمان ملل متحد بر رهبران سیاسی فرض است تا نسبت به این موضوع مهم که می تواند موجب ویرانگری حیات بشریت شود ؛ هشیار بوده و توصیه های متقابل پیشگیرانه یادآوری نمایند. به هر حال جنگ در اوکراین در بحبوحه بی اعتمادی فزاینده، تشدید تبلیغات جنگ و فقدان ارتباط معتبر بین قدرت های هسته ای متعهد می تواند خطاهای زیادی را ایجاد کند و در نتیجه یک خطای ادراک در رمزگشایی سیگنال داده شده توسط یک قدرت هسته ای به قدرت هسته ای دیگر از طریق سیگنال دهی هسته ای امکان به وقوع پیوستن آرماگدون هسته ای عملی نماید؛ بنابراین، بازدارندگی به فرآیند منطقی محاسبه هزینه‌ها و منافع و همچنین به درک حرکت‌های واقعی/تخیلی دشمن بستگی دارد.
واژگان کلیدی: تهدید, بشریت , برزخ, روسیه ,اوکراین, امریکا , امنیت هسته ای
