ابراهیم اخلاصی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
بررسی و تحلیل مساله گسترش یافتن رفتارهای متناقض و تحریک آمیز جمهوری آذربایجان طی هفته های اخیر در قبال جمهوری اسلامی ایران به ویژه در حوزه های مرزی حکایت از این مهم دارد که گویا باکو در وادار نمودن جمهوری اسلامی ایران به انجام واکنش های شتابزده، تلافی جویانه و حتی خشونت آمیز تعجیل دارد.
تفسیر و تبیین صحیح تعجیل جمهوری آذربایجان را می بایست در تشدید رفتارهای غیر طبیعی، غیراستاندارد، دور از حسن همجواری و حتی جنون آمیز توسط باکو جستجو نمود، براستی طراحان این سناریو و اجرا کنندگان پیدا و پنهان آن چه اهداف کوتاه و بلند مدتی را تعقیب می نمایند؟
اینگونه بنظر می رسد که طی هفته های آینده بر شدت و گستردگی اقدامات آذربایجان بر علیه جمهوری اسلامی ایران افزوده شود. زیرا ماهیت اقدامات باکو با برگزاری انتخابات بیست و چهارم اردیبهشت در ترکیه و تلاش برای فراهم آوردن بهانه های روانی برای کمک به پیروزی اردوغان در انتخابات آتی ارتباط معنایی دارد. لذا علی اف فرصت چندانی برای عصبانی کردن جمهوری اسلامی ندارد، چیزی که تاکنون به آن دست نیافته و با دوراندیشی ایران دسترسی به آن نیز میسر نخواهد گردید.
در این نوشتار تلاش می گردد ضمن بررسی اسباب و علل رفتارهای متناقض جمهوری آذربایجان، اهداف متنوع و پیدا و پنهان طراحان آن در ابعاد گوناگون تحلیل گردد:
الف: اردوغان در چارچوب فرآیند شکل گیری جبهه ترکی-تورانی و بطور مستمر بر این موضوع پای می فشارد که جمهوری آذربایجان و جمهوری ترکیه را باید “یک ملت و دو دولت”دانست، نتیجه درک این موضوع به حساسیت افکار عمومی ترکیه نسبت به امنیت و احساس قرابت با آذربایجان به ویژه در این مقطع زمانی مربوط می شود. لذا جمهوری اسلامی به اتخاذ استراتژی هوشمندانه مدارا در شرایط کنونی و قبل از انتخابات اردیبهشت ماه ترکیه روی آورده است و این سیاستی اصولی است.
ب: وقوع زمین لرزه اخیر در ترکیه باعث تغییر معادلات منطقه ای و بین المللی به ویژه اهداف تل آویو و برخی دولت های خارجی در راستای انتخاب مجدد اردوغان به عنوان رئیس جمهور آینده ترکیه گردید. لذا ناکارآمدی حزب حاکم تحت مدیریت اردوغان در امدادرسانی و نجات مصدومان زلزله و آمار سنگین تلفات انسانی باعث تشدید چالش و تضعیف هر چه بیشتر موقعیت ایشان گردید، اردوغان به یک بحران خارج نزدیک نیاز داشت تا ضمن تحت الشعاع قرار دادن عوارض سنگین زلزله ترکیه، به عاملی در تحریک احساسات ترکی تورانی و هدایت افکار عمومی ترکیه در انتخابات آینده و سرکوب اپوزیسیون تبدیل گردد و از نظر اردوغان، هیچ موضوعی مناسب تر از رفتارهای هیستریک و تحریکات افسار گسیخته باکو و واکنش زودهنگام، عجولانه و خشونت آمیز تهران در مقابل باکو نمی باشد.
پ : برگزاری انتخابات در بیست و چهارم اردیبهشت ماه سال جاری و احتمال فراوان شکست اردوغان در مقابل اپوزیسیون به دلایل گوناگون از جمله ناکارآمدی حزب حاکم در زلزله اخیر به عاملی جدی در نگرانی و اضطراب باکو تبدیل گردیده است، شکست اردوغان در انتخابات آینده را می توان پایان نسبی قیل و قال های خارج از ظرفیت الهام علی اف و ختم رفتارهای نابخردانه باکو بر علیه جمهوری اسلامی ایران دانست و این رویداد دور نخواهد بود.
ت : هدف چند وجهی دیگر باکو در این سناریو و بروز رفتارهای ناهنجار و غیر طبیعی بر علیه جمهوری اسلامی ایران را می توان در ایجاد فضای نامناسب با اهداف منطقه ای و بین المللی با رویکرد هایی مانند: عدم تثبیت تلاش ها و موفقیت های ایران در راستای ارتباط موثر با همسایگان بخصوص در شرق آسیا و آسیای میانه به ویژه قفقاز، سایه انداختن و به حاشیه راندن مذاکرات برجام، تردید در تثبیت و نتیجه گیری عضویت ایران در شانگهای و بریکس، تاثیر بر ترک زبانان ایرانی و ایجاد شائبه یک جنگ جدید منطقه ای و مهم تر از همه، فرصت بازسازی به توانایی اسرائیل در تسلط بر اوضاع و تحت الشعاع قرار دادن تهاجمات اسرائیل به سوریه ، لبنان غزه و مسجد الاقصی دانست.
این یک واقعیت است که رفتارهای هیستریک( رفتارهای نمایشی برای جلب توجه دیگران) حاکمان این کشور کوچک شمالی برای جلب توجه پدر خوانده منطقه ای و مطرح نمودن خود در عرصه های بین المللی با هدف ایجاد شرایط لازم در به چالش کشیدن جمهوری اسلامی ایران و تفوق مشترک با ترکیه بر قفقاز جنوبی، تضعیف نقش منطقه ای روسیه و تحمیل خواست های خود به جمهوری ارمنستان با بهانه کریدور زنگزور می باشد.
مطالعات میدانی حکایت از این واقعیت دارد که شوق و رغبت شدید مردم جمهوری آذربایجان برای سفر به آذربایجان شرقی، غربی و به ویژه شهر زیبا و تاریخی تبریز برای دیدن موطن اصلی خود بسیار بسیار بیش از اتباع ایرانی به آن سوی رود ارس است و این واقعیتی روشن و حقیقتی ماندگار و غیر قابل انکار در قلوب مردم آذری زبان است. آنچه می توان از رفتارهای ناهنجار نظام سیاسی و حاکمان آذربایجان فهمید آن است که اینان از بازتاب رفتارهای خود به ویژه طی هفته های اخیر بر مردم ایران بخصوص مردم ترک زبان و به ویژه اهالی آذربایجان ایران و مردم شریف تبریز غافل مانده اند. زیرا رفتار شناسی فرهنگی ایرانیان نشان می دهد که پذیرای رفتارهای غیر منطقی، غیر عقلانی و زورمدارانه نیستند و بهانه جویی های کودکانه علی اف را به خوبی تحلیل و تفسیر می نمایند.
حاکمان این کشور کوچک و این همسایه بهانه گیر شمالی، یک بار دیگر تاریخ و متون معتبر را مرور نمایند که قلمرو قفقاز در گذشته در حاکمیت ایران بوده است و در اثر بروز جنگ های ایران و روس و بر اساس معاهدات گلستان(در سال 1813) و ترکمنچای ( در سال 1828) از ایران جدا گردیده اند.
کلید واژه ها: رود ارس, گلستان, ترکمنچای, آذربایجان شرقی, آذربایجان غربی, تبریز, اردوغان, زمین لرزه,باکو، هیستریک
