دکتر میر قاسم مومنی
کارشناس مسائل بین المللی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
نقش بریکس در گذشته
بریکس سازمان نوظهوری متشکل از کشورهای روسیه، چین، هند و برزیل و آفریقای جنوبی است و بر اساس یک تفاهم بین المللی جهت مدیریت بخشی از اقتصاد جهانی تشکیل شده است. بریکس هم در حال حاضر در عرصه بین المللی به عنوان یک قدرت جهانی در حال حضور است. گروه بریکس از لحاظ جمعیتی، نصف جمعیت جهان را داراست و از نظر توان اقتصادی این گروه حدودا 28 در صد اقتصاد جهان را دارد. با توجه به اجلاس اخیر بریکس نوشتار زیر نگاهی به این سازمان و آینده آن دارد.
نقش سازمان بریکس در یک سال گذشته جهان
در واقع می توان گفت که سازمان بریکس به عنوان سازمان جدید التاسیس قرار بود در حوزه اقتصادی فعالیت کند. اما با توسعه روابط خود در مواضع های سیاسی و بین المللی نیز اقدام به فعالیت نمود. در اجلاس هفتم در روسیه نیز موضوعاتی چند دنبال شد. واقعیت این است که بریکس در چند سال گذشته زیاد فعال نبوده اما در دو سال اخیر که تنش میان روسیه و آمریکا و غرب توسعه یافته است موضوع بریکس در روسیه به طور جدی پیگیر شده و روسیه سعی کرد که در قالب فعالیت های خود در قالب بریکس و شانگهای، بتواند در مسائل بین المللی و در حوزه امنیت بین المللی و اقتصادی تاثیرگذار شود. به نظر نگارنده بریکس در شرایط فعلی با توجه به ضعف‌ها و ارتباطاتی (که هریک از اعضای این گروه با سایر کشورهای اروپایی و آمریکایی دارد ) نقش اساسی که می تواند در سطح بین المللی داشته باشد را ندارد اما به عنوان یک قدرت نو ظهور در جهان می تواند نقش آفرینی داشته باشد.
اهداف کنونی اعضا برای حضور در بریکس
واقعیت این است که دنیا به سمت چند قطبی در حال پیشرفت است و در واقع می توان گفت گروه بریکس به عنوان یک گروه با همکاری چند کشور در برابر قدرت جهانی سعی می کند در عرصه بین المللی یک قطب اقتصادی و امنیتی ایجاد کند که می توان گفت به نوعی تعدیل کننده رفتارهای آمریکا را در سطح بین المللی هست.
اهداف امنیتی و اقتصادی نشست اخیر
به نظر من واقعیت این است که در اجلاس اخیر گروه‌ها در دو بحث تروریسم بین المللی نقطه نظر داشتند و در واقع می توان گفت مسئولان و نمایندگان کشورهای عضو گروه بریکس سعی می کردند که امنیت بین المللی، امنیت منطقه‌ای و مبارزه با مشکلات اقتصادی به نوعی که امنیت بین المللی را بررسی کنند و یا راهکاری برای استفاده ایجاد کنند. بحث سرمایه گذارهای مشترک، بحث رفع مشکلات مالی جهانی، تغییرات در ساختار اقتصادی جهانی را به نوعی پیگیری کردند.
به هر حال در شرایط فعلی گروه بریکس بسیار جوان است و تا رسیدن به نتایج نهایی باید کشورهای جدیدی را عضو کنند که این کشورها بتوانند این گروه را تقویت کنند. در واقع در سازمآن‌های اقتصادی در جهان به نوعی آمریکایی‌ها حضور دارند و در آن اعمال نفوذ می‌کنندو می‌توان گفت بریکس به دنبال نظام چند قطبی جهانی و به نوعی چند قطبی نه از نظر امنیتی بلکه از نظر اقتصادی، امنیتی، سیاسی و فرهنگی است. به نظر نگارنده در شرایط فعلی بریکس می‌تواند با این نگاه با جلب کشورهای جدید و تقویت توان اعضای خود تا حدودی می‌تواند به مسائل و اهداف خود برسد. لذا یکی از موضوعاتی که بحث شد بحث نظام اقتصادی جدید و نوین است . برکس می‌خواهند که به نوعی اقتصاد جهانی از حیطه اقتصاد آمریکا خارج کند و بتوانند یک قدرت‌های اقتصادی نو ظهوری در منطقه و جهان ایجاد و در مسائل کلان اقتصادی اعمال نفوذ و یا سیاست گذاری کند.
چالش های افزایش همکاری در سازمان بریکس
چین و هند را می‌توان به عنوان بزرگ‌ترین کشورها از نظر جمعیت و اقتصاد (که عضو بریکس و نزدیک به نصف جمعیت جهان را در چارچوب مرزهای خود دارند) نام برد. به نظر نگارنده نقش این کشورها بسیار مهم بوده اما بحث این است که توان رقابت این گروه با آمریکا چقدر است. ما در بریکس نماینده ای به نام روسیه داریم که مدیریت این کار را به عهده دارد در حالی که چین و هند به عنوان دو قدرتی که عضو بریکس به نوعی با آمریکا دارای تعامل اقتصادی، نظامی و سیاسی هستند و وارد قطب خاصی نشده اند؛ یعنی آن‌ها در ارتباط با گروه بریکس سعی دارند به نوعی روابط خود را با آمریکا نیز حفظ کنند. یعنی همه اعضای بریکس مثل روسیه مرز مشخص و خطوط قرمزی با آمریکا ندارند. روسیه در گرجستان و اوکراین با آمریکا درگیر هست و به نوعی جنگ سردی بین دو کشور اتفاق افتاده است، اما اعضای بریکس چنین مسئلی با آمریکا ندارند و سعی می‌کنند با یکدیگر همکاری داشته باشند.
گروه بریکس می‌تواند مدیریت اقتصادی بر جهان را به شرطی که این گروه فعال‌تر و با پشتوانه مشخص‌تر باشد. بر عهده بگیرد و نظام سلطه را تبدیل به نظام چند قطبی کند، اما هریک از این کشورها که عضو بریکس هستند به نوعی با چالش های داخلی و بین المللی مواجه هستند که خود به نوعی نیازمند ارتباط با آمریکا و اروپا هستند. این امر باعث می‌شود گروه های عضو بریکس علی رغم میل خود نتوانند مسائل را مستقل در نظر بگیرند و آن گونه که می‌خواهند سیاست گذاری کنند.
نگاه اعضای بریکس به عضویت ایران
در بعد دیگری هر چند گروه بریکس سالانه اجلاسی یا نشست هایی برگزار می‌کنند اما یکی بحث مصوبات این گروه و اجرایی شدن این مصوبات و دوم تعداد اعضای این گروه و همچنین نتایج حاصله؛ است. در این بین گروه بریکس به دنبال این است که تعداد اعضای خود را افزایش دهد و کشورهای جدید را عضو کند. همان طور که کشورهای آفریقایی جنوبی چند سال گذشته عضو شدند. همچنین پیشنهاد شده است که جمهوری اسلامی ایران نیز به عنوان یک کشور تاثیرگذار در سطح اقتصادی و سیاسی و امنیتی در جهان و به عنوان یک کشور مهم در خاورمیانه بتواند عضویت کامل این گروه را داشته باشد . در واقع می‌توان گفت که با حضور ایران این گروه بتواند تقویت و بتواند نقش آفرینی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی گروه را بالا ببرد. در این بین عضویت ایران در گروه بریکس از یک سو می‌تواند بریکس را تقویت و روابط ایران را توسعه دهد، تحریم‌های علیه ایران را کاهش دهد، در تعاملات منظقه‌ای نقش آفرینی کند. ایران به عنوان کشوری تاثیرگذار در افغانستان، عراق، خاورمیانه نقش ممتازی دارد و گروه بریکس می‌تواند در این حوزه‌ها حضور داشته باشد. از سوی دیگر مطمئنا آمریکایی‌ها با این مسئله مخالفت خواهند کرد و سعی خواهند کرد به نوعی سنگ اندازی کرده و به نوعی عضویت ایران را تحت تاثیر قرار دهند.
آینده سازمان بریکس
آینده این سازمان به نوع روابط این کشورها با یکدیگر، تعاملات و برنامه ریزی‌ها و اهدافی که آن‌ها به دنبال آن هستند ، نوع تعاملشان با آمریکا و سایر کشورهای منطقه وابسته است. به نظر من گروه بریکس در عین حال که کشورهای مهمی مثل هند، چین، آفریقای جنوبی، روسیه، برزیل عضو آن هستند اما یک نقطه مشترکی با یکدیگر دارند. هرکدام از این کشورها در عین این که در صدد حفظ منافع خود در همه عرصه‌ها هستند ولی بیشتر کشورها با آمریکا رابطه رابطه استراتژیک است و نمی‌توان این رابطه را با آمریکا قطع کنند . از سوی دیگر رقابت با آمریکا در کنار روسیه هزینه‌هایی دارد که این کشورها در شرایط بحران اقتصادی نمی‌توانند آن را بپردازند. اکنون برزیل در حال حاضر دچار بحران اقتصادی می‌باشد؛ هند هم اینگونه است و چین علی رغم افزایش رشد اقتصادی خود به نوعی رکود جهانی در توان این کشور نیز تاثیر گذاشته است. لذا این کشورها باید یک اساس نامه و وحدت رویه‌ای داشته باشند که این وحدت رویه نهایتا به کارآمدی و افزایش توان اقتصادی بریکس منجر شود.
واژگان کلیدی: افزایش همکاری در سازمان بریکس ، نگاه بریکس به عضویت ایران، بریکس ، عضویت ایران، چالش های همکاری در سازمان بریکس ، آینده بریکس
