دكتر محمد عجم
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بررسي و مقايسه وضعيت نظامي و دفاعي هند و پاكستان
در حالی که جهان سرگرم حوادث خاورمیانه و تروریزم هست دو دولت هند و پاکستان همدیگر را به حمله اتمی تهدید می کنند و در ماههای اخیر وضعیت بین دو کشور بشدت بحرانی شده است. بطوریکه فرمانده ارتش هند اخیرا تهدید کرده که قادر است همزمان در دو جبهه علیه چین و پاکستان بجنگد. برای مقایسه توانایی های نظامی دو کشور معمولا در پایگاههای خبری و تحلیلی نظامی آمارهای هریک از امکانات و تجهیزات نظامی نیروهای زمینی – هوایی و دریایی و توان موشکی هند و پاکستان با اندکی تفاوت وجود دارد.
پاکستان قبلا برتری های نظامی زیادی نسبت به هند داشت، اما اکنون در ارزیابی ها و درجه بندی قدرت های نظامی در لیست ده ارتش نخست جهان قرار ندارد. پاکستان از نظر تعداد پرسنل و نیروهای نظامی و شبه نظامی البته مقام ششم در دنیا را دارد، اما در جمع بندی کلی با هند فاصله زیادی دارد. هند رتبه چهارم در اکثر لیست های درجه بندی نظامی است . هند با داشتن یک میلیون و 325 هزار سرباز سومین نیروی نظامی بزرگ را در اختیار دارد و بعد از آمریکا – چین و روسیه قرار دارد. بودجه نظامی آن نیز در سالهای اخیر از 38 میلیارد دلار به حدود 60 میلیارد دلار افزایش یافته است. هند چهارمین ناوگان هواپیمایی و تانک جهان را در اختیار دارد. نیروی هوایی هند از جنگنده های پیشرفته ای همچون میگ ۲۹ و SU۳۰ برخوردار است و اخیرا 100 فروند رافائل نیز به این مجموعه اضافه شده است .
مزيت هاي دفاعي نظامي و هسته اي هر يك از دو كشور
هر دو کشور بر قدرت موشکی ، و توان بازدارندگی هسته ای خود تکیه دارند، اما هر دو کشور نسبت به نیروی هوایی و دریایی نیز در یک دهه اخیر توجه قابل ملاحظه ای نشان داده اند. هند در حال ساخت هواپیمای رادار گریز هست و زیر دریای اتمی “چکرا” و ناو هواپیما بر” ویکرانت” را به آخرین تکنولوزی های غربی مجهز تر می کند . پاکستان نیز دو نوع جنگنده پیشرفته تندر جی اف و کا 8 و موشکهای بابر- غوری – نصر- شاهین – غزنوی – باختر شکن – هفت و برق، متکی است. فاصله این دو کشور از لحاظ توانمندی نظامی روز به روز بیشتر می شود. در حالی که تلاش های موشکی پاکستان بیشتر معطوف بر ساخت انواع موشک های بالستیک و کروز برای اهدافی در داخل هند است، تلاش های موشکی هند متمرکز بر ساخت موشک های بالستیک با برد هر چه بیشتر و دارای توانایی اصابت به اهداف قاره ای تا تمام چین و پاکستان را پوشش دهد. آزمایش های موشکی متعدد هند نیز تا حد زیادی برای رسیدن به توازن در مقابل جهش های نظامی و اقتصادی چین هست. در این ارتباط، هندیها روی تفاهم ضمنی آمریکا ،که از اوج گیری قدرت چین سخت می هراسد، حساب می کنند. نمونه این گونه اقدامات انعقاد توافقنامه همکاری هسته ای بین هند و ایالات متحده است، که علیرغم این واقعیت که هند عضو پیمان ان پی تی نیست، صورت گرفته است. جدا از این با اینکه چین و هند در حال حاضر در چارچوب برخی اتحادیه های بین المللی مانند بریکس BRICS(شامل برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی) و نیز گروه بیست G-20 با یکدیگر تشریک مساعی دارند، اما این گونه همکاری ها، نفی کننده اختلافات بالفعل و بالقوه بین این دو کشور، بویژه در 4 هزار کیلومتر مرز مشترک و تبت و سیاچین ، نیست .
اهداف هند و نوع تلاش ها و كوشش هاي دهلي نو در برتري بر پاكستان
هند فقط بدنبال برتری بر پاکستان نیست، بلکه در شرایطی هست که برتری لازم را نسبت به پاکستان کسب کرده است لذا بیشتر بدنبال برتری نظامی با چین است که البته راه بسیار دشواری برای برتری بر چین دارد. هند قبل از فروپاشی شوروی در 90 درصد تجهیزات نظامی به روسیه وابسته بود. سمبل این همکاری ها اکنون در موشک کروز براهموس هست. هند اکنون به بازار تسلیحاتی خود تنوع داده و فرانسه، آمریکا و اسرائیل حاضرند آخرین تکنولوژی های نظامی خود را به هند بفروشند و حتی در صدور دانش فنی به هند اظهار آمادگی می کنند. نماد همکاری فرانسه با هند جنگنده های رافایل و در مورد آمریکا تولیدات شرکت لاکهید و نماد همکاری اسرائیل با هند سامانه ضدموشک باراک 8 هست. هند در زمان تحریم های غرب برای اخذ برتری خود بیشتر به تکنولوژی اسرائیلی متکی بود ولی در یک دهه اخیر مورد توجه خاص غرب قرار گرفته است.
اهداف پاكستان و نوع تلاش ها و كوشش هاي در برتري بر هند
پاکستان مقدار زیادی به پشتوانه چین متکی است. اخیرا با ترکیه نیز روابط محکمی برقرار کرده است. پاکستان با کمک چین موشکهای پیشرفته و جنگنده های پیشرفته تولید می کند و در ساخت بمب اتمی از فن آوری بومی استفاده می کند. پاکستان قبلا از نیروی هوایی برتری برخوردار بود، اما اکنون با توجه به رویگردانی غرب از پاکستان موقعیت آن کشور تضعیف شده است. پاکستان همچنان سعی دارد در اردوی غرب باقی بماند و شریک راهبردی ناتو باشد اما غرب اعتماد خود را به پاکستان از دست می دهد. پاکستان اکنون بر روی حمایتهای کشورهای اسلامی و عربی مثل عربستان و ترکیه حساب می کند اما به حمایت چین پشتگرمی محکمی دارد. در واقع بزرگترین مزیت ارتش چین داشتن بیش از دو میلیون نظامی فعال است و بعد از آمریکا با بودجه بیشتر از 145 میلیارد دلار بیشترین بودجه نظامی را دارد. چین سومین نیروی دریایی بزرگ جهان و دومین میزان تانک، سومین ناوگان هوایی بزرگ جهان را دارد. و برتری قابل ملاحظه ای نسبت به هند دارد اما پاکستان در همه این موارد با فاصله زیادی بعد از هند قرار می گیرد .
مقایسه برتري در هر حوزه
هند اکنون در تمام حوزه ها دست برتر را در مقابل پاکستان دارد، اما قدرت رزمی زمینی پاکستان از هند بالاتر است. هند بیشتر به قدرت موشکی متکی هست. موشکهای برهموس – آگنی(خدای آتش) – سوریا(خدای خورشید) – باراک و پریتیو نماد قدرت موشکی هند هست. بطوریکه آگنی 5 بردی معادل 5 هزار کیلومتر دارد. و پاکستان نیز بر موشکهای بابر- غوری – نصر- شاهین – غزنوی – باختر شکن – هفت و برق، متکی است. هر دو کشور سعی بر جهش در امور موشکی و سامانه های دفاعی دارند.
مقایسه توان نيروي دريايي
نیروی دریایی هند نیز از یک ناو هواپیمابر ساخت روسیه ویکرانت و یک زیر دریایی اتمی و همچنین شش زیردریایی فرانسوی – اسپانیایی برخوردار است. هند در چند سال اخیر بر روی ساخت ناو هواپیما بر و همچنین ساخت یک پایگاه دریایی برای ایجاد امکان واکنش سریع در مقابل نیروی دریایی چین و پاکستان فعالیتهایی را شروع کرده است. پاکستان در حال حاضر از حمایت نیروی دریایی چین برخوردار است و ناو های هواپیما بر چینی در صورت لزوم در آبهای پاکستان مستقر می شود. امروزه پاکستان توان دفاع دریایی کمتری نسبت به هند دارد.
آينده رقابت تسليحاتي و نظامي هند و پاكستان
دو کشور در یک مسابقه خطرناک تسلیحاتی قرار دارند. هند روز 13 دیماه موشک بالستیک راهبردی آگنی-4 را در ساحل اوریسا با موفقیت آزمایش کرد. این موشک 4000 کیلومتر برد، 20 متر طول و 17 تن وزن دارد. همزمان فرمانده نیروی زمینی هند ژنرال بیپین راوات گفت که نیروی تحت فرماندهی وی آماده جنگ همزمان با پاکستان و چین می باشد. وی این سخنان را چند روز بعد از اعتراض چین به آزمایش موشک آگنی-5 بیان کرد. موشک آگنی-5 دارای 5000 کیلومتر برد می باشد سراسر چین را می پوشاند. هند و پاکستان در رقابتهای تسلیحاتی کشور سومی یعنی چین را در نظر دارند. البته چین با برتری های نظامی بر هند دارد بنظر نمی رسد مسابقه تسلیحاتی جدیدی که شروع کرده فقط به هند معطوف باشد. چین در دریای جنوبی چین با فیلیپین، ویتنام و ژاپن و آمریکا روبرو است. هند و پاکستان که خارج از این منطقه هستند ولی غیر مستقیم در این موضوع دخیل هستند و مجموعه تحولات این منطقه را به یک دریای بحرانی تبدیل کرده اند.
عوامل موثر بر آينده رقابت هاي دو كشور در حوزه امنيتي نظامي و هسته اي
هند و پاکستان علاوه بر کشمیر در زمینه آب و رود ایندوس- در مرزهای دریایی – در مورد تروریزم با هم منازعه دارند. این خصومتها بر محیط امنیتی جنوب آسیا سایه افکنده است. همین امر باعث شده است دو کشور همواره با توجه به خریدهای تسلیحاتی طرف مقابل، در صدد دستیابی به تسلیحاتی پیشرفته تر برآید و بدین ترتیب همواره شاهد مسابقه تسلیحاتی در منطقه آسیای جنوبی بوده ایم. در سطح منطقه ای مهمترین متحد استراتژیک پاکستان، چین است. نکته جالب توجه اینکه شکل گیری محور پاکستان- چین، ناشی از احساس تهدید دو کشور از جانب هند بوده است و اتحاد هند- آمریکا نیز به واسطه تهدیدی است که این دو کشور از جانب چین( و پاکستان، در مورد هند) احساس می کنند. این امر فضایی دو قطبی در جنوب آسیا ایجاد کرده است، که در یک سر آن چین- پاکستان و در سوی دیگر آن، هند- آمریکا قرار گرفته است. رابطه پاکستان و چین، رابطه ای طولانی و مبتنی بر احساس نیاز هر دو کشور به یکدیگر است. وزارت خارجه هند، چین را به عنوان یک تهدید قلمداد نمی کند و خواهان گسترش روابط دو کشور است؛ اما وزارت دفاع هند، چین را بعد از پاکستان یک تهدید جدی تلقی کرده و خواستار آن است که دولت هند در برقراری رابطه با چین ملاحظات مرزی و امنیتی را مد نظر قرار دهد.
واژگان کلیدی: آينده، رقابت تسليحاتي، نظامي، هند ، پاكستان، هسته ای
