مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
ایرانی ها از گذشته روابطی فرهنگی و سیاسی با آفریقا داشته و700 الی 800 سال پیش به منطقه شرق آفریقا مهاجرانی روانه کرده اند. در این بین اکنون نیز بین قدرت های بزرگ رقابت شدیدی جهت حضور در حوزه آفریقا شکل گرفته است. گفتگوی زیر با توجه به سفر دکتر ظریف به چند کشور آفریقایی به منظور آسیب شناسی روابط ایران و آفریقا است.
واژگان کلیدی: افزایش روابط، ایران، غرب آفریقا، چالش، روابط ایران و غرب آفریقا،
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه فرصت‌های فراروی سیاست خارجۀ جمهوری اسلامی ایران در افزایش روابط خود با کشورهای آفریقایی بویژه کشورهای منطقۀ مرکز و جنوب این قاره وجود دارد؟
کلیه کشورهای که به اقتصاد و تجارت ارتباط پیدا می‌کنند می‌توان در مجموعۀ 54 کشورهای آفریقایی یافت کرد. کشورهای آفریقایی متنوع هستند، برخی قابلیت‌های مناسبی دارند و برای تولیدات اقتصادی مشترک بسیار ارزان هستند، بعضی از کشورهای آفریقا قابلیت‌های معدنی (که اکنون ما در مسیر توسعه به آن نیاز داریم) را دارند، برخی از بازارهای آفریقا می‌تواند پذیرای بسیاری از کالاهای ایرانی باشند، بعضی از آن کشورها دارای درآمد ارزی نفتی و گازی خوبی هستند، حتی می‌توانند از ما اسلحه بخرند ، نیازهای دیگر ما را بر طرف کنند و همچنین می‌توانند پذیرای دستاوردها فناوری و مهندسی ایران باشند. یعنی ایران می تواند از طریق صدور فناوری مهندسی درآمد زایی کند. بحث دیگر به ظرفیت‌های مربوط به آرای ضروری و لازمی که ایران در جامعۀ بزرگ بین المللی دارد. این نیاز را قدرتهای بزرگ هم ، در مجمع سازمان ملل، جنبش عدم تعهد، و.. دارند.
کشورهای آفریقایی بیش از یک سوم کشورها در سازمان ملل، جنبش عدم تعهد و سازمان همکاری کشورهای اسلام که درسازمان ملل بیش از یک سوم کشورها، در سازمان کشورهای جنبش غیر متعهد و سازمان همکاری کشورهای اسلامی نیمی از کشورها، کشورهای آفریقایی هستند که می‌تواند تأمین کننده نیاز ایران در تصمیمات جمعی که بر اساس آراء جمعی گرفته می‌شود، همچنین تأمین کننده برخی از ظرفیت‌های فرهنگی هستند که می تواند نیازهای فرهنگی بین المللی ما را تأمین کند و برخی از سیاستهای ما در که منطقه جهان اسلام داریم (بسیاری از این کشورها با همسویی با آنها) می‌توانند برای مقابله با تجاوزات و تحدیداتی که برای خاورمیانه هست به کار گرفته شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در چه ابعاد دیگری می‌توانیم از افزایش روابط استفاده کنیم؟
در آفریقا باید کشورهای مهم را دسته بندی کرد که از نظر بین المللی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در جهان بین الملل مهم هستند. این کشورها همواره به صورت کشورهای همسو با ما در موارد مختلف می‌توانند به ما کمک کنند. از سه دهۀ اخیر که رقابت فشرده ای برای همۀ قدرتهای بزرگ برای روابط با کشورها آفریقایی را شروع کرده اند، ما نیز می‌توانیم با توجه به ظرفیت‌های موجود این کشورها با انتخاب آنها یارگیریی کنیم، یعنی کشور ما از امتیاز یارگیری در آفریقا برخوردار هست، ایران قادرست که با انتخاب این کشورها به نفع خود یارگیری کند. یعنی ایران فرصت‌های زیادی برای انتخاب این کشورها برای یارگیری دارد و برای پیشبرد مقاصد خود در نظام بین المللی و همچنین برای جلوگیری از تهدیدات علیه ایران باید یارگیری شود. همانطور که عربستان و اسرائیل در منطقه از دشمنان ایران هستند سعی کردند که در کشورهای آفریقایی یار گیری کنند، کشورهای همچون آمریکا، انگلیس، فرانسه و چین سعی کردند که در مقابل هم در آفریقا یارگیری کنند، این یارگیری فقط در عرصۀ سیاسی و آرا نیست بلکه در ابعاد فرهنگی و اقتصادی نیز هست. این امر به ما کمک می کند، چرا امروزه در جهان برای پیشبرد اهداف کشورهای امروزه در داخل مرزها تعریف نمی‌شود و تأمین امنیت کشورها فراتر از مرزها تعریف می شود. طبیعتاً ما بدون همکاری با کشورهای آفریقایی و بدون یارگیری کشورها آفریقای بسیاری از توانمندی‌های محروم خواهیم ماند. لذا طبیعیست با انتخاب و الویت بندی بعضی از کشورها را هدف گذاری کنیم (البته آنها هم اهداف متقابل خود را دارند) یعنی اقتصاد، فرهنگ و سیاست آنها با همکاری با ما هست که ارتقا خواهد یافت. لذا ما باید روش این راهها را یافت و با توجه به در خواست‌های متقابلی وارد همکاری با این کشورها شد، ایران برای تأمین یا تحریم باید هزینه‌های سنگینی به کشورهای صنعتی بپردازد اما با ارتباط با این کشورها می‌توانند ارزان تر و بهتر نیازهای خود را تأمین کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به روابط بسیار ضعیف کشورهای آفریقایی با ایران چه راهکارهای برای افزایش این روابط قابل مشاهده است؟
باید از ظرفیت‌های استثنائی که در آفریقا برای ایران موجود هست، استفاده شود. ابتدا توجه داشته باشیم که در کشورهای آفریقایی ایران خوشنام هست، کشورهای آفریقایی رسماً ایران را به عنوان شریک راهبردی خود در اتحادیه آفریقا معرفی کردند و این امتیاز خوبی هست، ایران به دلایل همچون برخورد با استعمار، رعایت مساوات که نظر نژادی و از دیدگاه اسلام هست از محبوبیت در میان کشورهای آفریقایی برخوردار هست، بعضی از کشورها در آفریقا مورد نفرت هستند یا سابقه استعماری که در این کشورها دارند یا با رژیم‌های قدرت طلب آنجا همسویی دارند. ایران در آنجا از این نظر محبوبیت دارد. همچنین مواردی که باید برای پیشبرد روابط خود با آنها در نظر گرفت سوابقی هست که ایران نزدیک به چهار دهه در کشورهای آفریقایی دارد، ایران همواره یاریگر جنبش‌های آزادی بخش، همراه و حامی کشورهای مترقی وشریک و همراه کشورهای آفریقا در حل مشکلات بوده است. این سوابق در بهبود روابط کمک می‌کند، ایران در نهضت آزادی بخش نامبیا، نهضت آزادی بخش زیمباوه و بسیاری از این کشورها در زمان استعمار یا به نوعی حکومت غیر مردمی ایران برای آزادی آنها همکار کرده است ، این عوامل می‌توانند پایه‌ای برای گسترش روابط باشد. در بعد دیگری عواملی که باید به آن توجه کرد از جمله اینکه بسیاری از کالاهای ایرانی نسبت به کالاهای دیگر مناطق در کشورهای آفریقایی ارزان و مناسب هستند. آنها در برگزاری نمایشگاه‌های خود نشان داده اند که پذیرایی کالای ایرانی هستند، اما بحث دیگر در رابطه با اجرای طرح‌های کشاورزی، ماهیگیری، خطوط انتقال برق، نفت و گاز و همچنین ساختن پالایشگاه هست و ما در این موارد تجارب خوبی در کشورهای آفریقا در این زمینه‌ها داریم. این تجارب پایه‌ای برای ادامۀ گسترش روابط ایران و آفریقا باشد. ایران نباید در آفریقا از پایه شروع کند تمام کارها و اقداماتی که در عرصۀ سیاسی، اقتصادی و فرهنگی (که تا کنون در این کشورها طی شده است) را باید ادامه داد. این راه مبتنی بر روابط حسنه، شناخت مردم و جامعۀ آفریقا و تحربیاتی که ایران از آفریقا دارد ادامه بدهد. تجربیات طرح‌های کشاورزی ایران در کشورهای غنا، سودان و غیره اجرا کرده که تجربیات بسیار خوبی بدست آورده و خطوط انتقالی نفت و گاز در سودان، نپال و غیره که ایران مجری طرح‌های سود آور برای آنها بوده است. بنابراین این تجارب و طرح‌ها باید مورد استفاده قرار بگیرد. یکی از مسائلی که در روابط با دیگر کشورها باید در نظر داشت این هست که نباید روابط با دیگر کشورها را متناسب با قابلیت کشورها در نظر گرفت بلکه باید بر اساس دسته بندی و الویت بندی آنها ارتباط گرفت تا به سرانجام برسد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه چالش های دیگری برای گسترش روابط ایران و آفریقا وجود دارد و چرا روابط ایران و کشورهای آفریقا به این میزان کم است؟
یکی از این موارد به دیدگاههای موجود در وزارت خارجه هست، دیدگاه هایی که در وزارت خارجه هست متأسفانه هیچ شناختی از کشورهای آفریقایی ندارند یا اهمیت بیشتری به برقراری روابط با کشورهای غربی دارند، ابتدا باید شناخت پیدا کرد، کارشناسان ما در وزارت خارجه باید تقویت شود و پژوهش‌های در این روابط باید انجام شود، به کارگیری بخش خصوصی (که تا اکنون با سهل انگار با آن برخورد شده) باید بخش خصوص را تقویت کرد. لذا آنچه که معلوم هست به اهمال کاری ما نیز بر می‌گردد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به این عدم اشتیاق در برقراری روابط با کشورهای آفریقایی به نظر شما آیندۀ روابط ایران و کشورهای آفریقایی به چه عواملی وابسته هست؟
به اهتمام و تلاش، داشتن سفیرهای با انگیزه و دلسوز، توجه به بخش‌های خصوصی، کارشناسان زبده، و.. وابسته است. به هر حال بخش های خصوصی ما از کشورهای آفریقایی شناخت ندارند و سرمایه گذاری آنها در کشورها دیگر دارند و ایران در تبلیغ کالای های خود نیز نقصان دارند. کالاهای ایران باید در دنیا شناخته شود و استمرار داشته باشد و در صدور کالا و خدمات پس از فروش کالاهای خود را توسط دفاتر نمایندگی برای آنها در کشورهای آفریقایی باید ایجاد شود مثلاً پارس خزر می تواند تأمین کنندۀ وسایل الکترونیکی بسیاری از کشورهای آفریقایی باشد، ولی در کنار آن باید خدمات پس از فروش نیز باشد. لذا این امر بیشتر به کم کاری ما بر می‌گردد. البته باید موانع بانکی، بیمه‌ای نیز برداشته شود، نبود پرواز مستقیم میان ایران و آفریقا باعث گران شدن هزینه‌های سفر هوایی تجارها در آفریقا هست که تأثیرات زیادی برای ما دارد. و با برداشتن این موانع ایران بهتر و سریع تر می‌توانند با کشورهای آفریقا ارتباط برقرار کند.
