مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در يك در يك سال گذشته تركيه كوشيده است نقش منطقه اي مهمي را بازي كند همزمان نيز اختلافها و چالشهايي را با ايران داشته است. در اين بين با توجه به وجود بسترهايي براي همكاري و واگرايي دو كشور این مسئله را در گفت و گويي با احمد كاظم زاده تحلیل گر مسائل خاورميانه بررسی کرده ايم:
واژگان کلیدی: ایران و ترکیه ،روابط ایران و ترکیه، مناسبات ایران و ترکیه،فرصت ها دوران نوین روابطایران و ترکیه ،چالش های دوران نوین روابط ایران و ترکیه
مرکز بین المللی مطالعات صلح: اگر بخواهيم نگاهي داشته باشيم به روابط ايران و تركيه در يك سال و يا چند ماه گذشته سير روابط ايران و تركيه در اين مدت با چه متغيرهايي مورد بررسي شما قرار مي گيرد؟
عموما مناسبات ايران و تركيه را در چارچوب مدل تعامل و رقابت در زمينه هاي مختلف در سال هاي اخير مي شود مورد ارزيابي قرار داد. بعضي اوقات متغيرها در روابط دو كشور به شكلي بوده كه رقابت ها گاه به تقابل هم گراييده است. آنچه مشخص است اين است كه ايران و تركيه دو كشور بزرگ و تاثيرگذاربي در تحولات منطقه و خاورميانه هستند و اساسا بسياري از تحولات منطقه تحت تاثير ايران و تركيه در ده هاي اخير قرار گرفته است.طي 400 سال گذشته مناسبات ايران و تركيه به رغم فراز و نشيب ها مناسبات خوبي بوده و تغييري در مرزهاي دو كشور انجام نشده و اين نمونه اي از مناسبات خوب بين دو كشور بوده. اكنون هم به رغم اينكه شاهد تعارض منافع و تقابل و رقابت دو كشور در برخي محيط هاي منطقه اي و پيرامون كشورمان از جمله مسئله سوريه و عراق هستيم ولي در واقع در بسياري از مسائل منافع اقتصادي و سياسي ايران و تركيه پيوند خورده است توجه داشته باشيم كه در واقع سود بازيگران فرامنطقه اي در اين است كه ايران و تركيه روابط تنش آميز و تقابلي داشته باشند. كاخ سفيد گفته بود كه زبيگنيو برژينسكي مشاور سابق امنيت ملي كاخ سفيد گفته بود كه سياست هاي غرب بايد به گونه اي باشد كه مناسبت ها و روابط ايران و تركيه را در مقابل هم قرار بدهد تا اين سياست ها بتوانند همديگر را خنثي كنند. اين نشان مي دهد كه بازيگران فرامنطقه اي رويكرد و هدفي را در مناسبات ايران و تركيه دنبال مي كنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: حوزه های کنونی همکاری دو کشور در چه بخش هایی است؟
آنچه به منافع ايران و تركيه مربوط مي شود كه در حوزه اقتصادي و انرژي حوزه منافع مشترك دو كشور گسترده است به طوري كه در سال گذشته حجم مبادلات تجاري دو كشور حدود چهارده ميليارد دلار بوده است. البته متاسفانه تحت تاثير همين تحولات منطقه اي اين رقم نسبت به سال پيش از آن كه حجم مبادلات تجاري ايران و تركيه حدود 21 ميليارد دلار بود حدود 7 ميليارد دلار كاهش يافته است. اما تاكيد مسئولان دو كشور به خصوص در ديدارهايي كه بين سطوح عالي مقامات دو كشور ايران و تركيه در ماه هاي اخير انجام شده تاكيد بر اين هدف گذاري هست كه حجم مبادلات تجاري دو كشور تا سال 2015 به مبلغ 30 ميليارد دلار برسد و اين مبلغي است كه با پتانسيل هاي اقتصادي موجود دو كشور بسيار هم خواني دارد.
در عرصه هاي انرژي توريسم برق و انرژي و ترانزيت پتانسيل ها براي گسترش همكاري ميان دو كشور بسيار زياد هست كه اگر از آنها استفاده شود حجم مبادلات دو كشور افزايش خواهد يافت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرايط كنوني مهمترين چالش هاي گسترش روابط ايران و تركيه در بعد منطقه اي و بين المللي كدام است؟
اوضاع امنيتي پيچيده خاورميانه و منطقه تاثيرات خاص خودش را بر مناسبات ايران و تركيه گذاشته است. رويكردي كه تركيه در قبال تحولات سوريه و عراق و بحث داعش اتخاذ كرده يكي از مهمترين چالش ها در مناسبات اين كشور و ايران است.سياست ايران در قبال سوريه بر اين موضوع استوار است كه آنچه بايد آينده نظام سياسي و نظام قدرت در سوريه را تعيين كند راي مردم است و استفاده از تروريست ها و ابزارهاي غيرمشروع كه در حقوق بين الملل غيرمجاز شمرده شده نمي تواند الگويي براي تغيير قدرت باشد. اما آنچه مشخص است اين است كه از ابتداي بحران سوريه تركيه سياست غيردوستانه و حتي خصمانه ضد دولت دمشق به نمايش گذاشته و نقش ترانزيت كننده تروريست هاي گروه داعش و ساير گروه هاي تروريستي از اقصي نقاط جهان به سوريه را به عهده گرفت و امروز يكي از علل پيچيدگي تحولات منطقه و اوج گيري قدرت تروريست ها ناشي از همين سياست ها است و علي القاعده اين سياست ها تاثيرات بسيار منفي بر تركيبات امنيتي منطقه و مناسبات كشورهاي منطقه از جمله ايران و تركيه گذاشته است. اكنون در مورد تحولات سوريه و به خصوص تحولات مربوط به شهر كوباني شاهد اين هستيم كه تركيه سياست غير اخلاقي اتخاذ كرده كه كارشناسان از آن به عنوان سياست ماكياولي ياد مي كنند. به طوري كه شاهد هستيم كه تروريست هاي مسلح كه از سوي كشورهاي عربي منطقه حمايت مي شوند با حمايت هاي تركيه كشتار كردها را در كوباني و منطقه آغاز كرده اند.در چنين شرايطي شاهد هستيم كه تركيه با هدف رسيدن به منافع صرف خودش شروطي نظير ايجاد منطقه حائل يا پرواز ممنوع را در سوريه گذاشته و از ائتلاف بين المللي ضد داعش خواسته است كه هم زمان با مواضع گروه داعش مواضع دولت سوريه را نيز هدف قرار دهند.
آنچه مشخص است در وراي اين سياست تركيه مسائلي نظير تغيير بافت منطقه اي شمال سوريه كه كردنشين هست وجود دارد.يعني تركيه تلاش دارد به بهانه تحولات كوباني و كشتار كردها تلاش دارد به بهانه ايجاد منطقه حائل و در پوشش بازگشت آوارگان سوري به اين مناطق تركيب جمعيتي اين مناطق را به نفع خودش تغيير بدهد و اين نقشه در واقع توطئه خطرناكي است كه صدمات امنيتي فراواني براي تركيبات امنيتي منطقه دارد. همانطور كه خيلي از كارشناسان مطرح مي كنند تركيه با اين رويكرد وارد قمار بزرگي شده است. چرا كه اين رويكرد برخلاف ادعاي مسئولان تركيه مبني بر اينكه به دنبال تنش با همسايگان نيستند اين تنش ها را به شدت افزايش داده است. چنانچه روزگاري شاهد اين بوديم كه مهمترين چالش امنيتي تركيه با همسايگان اين كشور مسئله يونان و درياي اژه بود ولي اكنون مي بينيم كه آنقدر تنش در مناسبات تركيه با همسايگان آن ايجاد شده كه مسئله يونان و درياي اژه به نوعي در حاشيه قرار گرفته است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با نگاهي به چشم انداز متغيرهاي روابط ايران و تركيه اين چشم انداز به چه عواملي وابسته است؟
آنچه مشخص است مناسبات دو كشور در زمينه هاي اقتصادي و سياسي از يك سو به پيوند و اشتراكاتي كه دو كشور در زمينه اقتصادي و تجاري دارند وابسته است و از سوي ديگر به دورنماي تركيبات امنيتي و روند امنيتي منطقه بستگي دارد.از بعد روابط و پيوندهاي اقتصادي ايران و تركيه هيچ يك از دو كشور ترديدي در تقويت اين روابط و بهره گيري از پتانسيل ها ندارند و هدف گذاري مناسبات 30 ميليارد دلاري تا سال 2015 مسئله اي است كه به صورت جد از سوي مسئولان دو كشور پيگيري مي شود.
اما آنچه مشخص است اين است كه تحولات سياسي همچنان بر كم و كيف مناسبات تجاري دو كشور تاثير خواهند گذاشت و متغيرهاي امنيتي و سياسي موجود منطقه به طور عمده حول و حوش مسائل سوريه و عراق هستند ولي در اين خصوص نيز تركيه با توجه به برآيند تحولات ناچار است كه در سياست هاي خود در قبال سوريه تجديد نظر كند. كما اينكه كشورهاي اغربي كه دنبال براندازي حكومت سوريه بودند بعد از مقاومتي كه در منطقه انجام شده تغييراتي در سياست هاي خود انجام دادند و همين تغيير سياست هاي آنكارا در قبال مسائل سوريه در داخل تركيه نيز مقبوليت عام نداشته و تبعات فراواني كه بر اقتصاد و گردشگري تركيه و از همه مهمتر بر برهم خوردن روند آشتي با كردها دارد دولت تركيه را در آستانه چاالش جدي قرار داده است.
چرا كه اعتراض ها به اين روند سياست دولت تركيه و حمايت هاي مستقيم و غيرمستقيم آن از تروريست هاي داعش مي كند تنها مربوط به كردها نيست و اقشار مختلف مردم تركيه از جمله علوي ها معترض اين سياست هستند و به نظر مي رسد تركيه با ادامه اين روند ناگزير شود به معيارهاي دموكراسي براي حل مسائل منطقه توجه كند و علي القاعده اگر اين متغير به اين شكل جلو برود در مناسبات ايران و تركيه نيز تاثير مثبتي خواهد داشت.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه بازيگران منطقه اي از روابط ايران و تركيه حمايت مي كنند و كدام يك در شرايط كنوني مخالف گسترش اين مناسبات هستند؟
آنچه مشخص است مناسبات مطلوب ميان ايران و تركيه به عنوان دو بازوي قدرت منطقه مورد توجه بازيگران فرامنطقه اي كه به دنبال واگرايي در منطقه هستند و هر سيستم تركيبات امنيتي منطقه گرا را در سيستم خود دارند نيست و گسترش مناسبات ايران و تركيه چه به صورت روابط دوجانبه و چه در قالب گروه هايي مانند جي هشت يا گروه اكو و يا سازمان كنفرانس اسلامي و همه مدل هاي منطقه گرا مطمئنا مورد حمايت آن دسته از كشورها و بازيگراني كه معتقدند مسائل منطقه بايد توسط كشورهاي منطقه حل شود هست و كشورهاي ايران لبنان سوريه عراق و كشورهايي كه راهكار حل مسائل منطقه را در همكاري منطقه اي مي دانند از هرگونه همگرايي ايران و تركيه استقبال كرده و معتقدند همكاري اين دو كشور در منطقه مي تواند بلاي خانمان سوز تروريسم در منطقه را ريشه كن كند.
در مقابل شاهد اين هستيم كه خصوصا بعد از انقلاب اسلامي در ايران هرگاه روابط ايران و تركيه در حال گسترش و تقويت بوده شاهد تحركات رژيم صهيونيستي و جبهه استكباري غرب براي برهم زدن اين مناسبات بوديم و اين موضوعي است كه در واقع توجه و هوشمندي مسئولان و نخبگان دو كشور را مي طلبد.
