پيروزي روياي گرجستان و پيامدهاي دروني و بيروني آن – گفتگو با دكتر حسن بهشتي پور كارشناس مسائل قفقاز

فرزاد رمضاني بونش

‌مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC

ساکاشویلی غربگرا که در سال 2003 پس از پیروزی بر ادوارد شوارد نادزه در انتخابات ریاست جمهوری قدرت را در کشور گرجستان به دست گرفت، اكنون در موقعيت دشواري به سر مي برد. چرا كه ائتلاف ˈرویای گرجستانˈ به رهبریˈبیژینا ایوانیشویلیˈ سرمایه دار مخالف دولت گرجستان با پیروزی در کسب کرسی های بیشتر پارلمان این کشور در عمل خود را برای معرفی نخست وزیر آینده آماده می کند. در اين بين با توجه به اهميت اين انتخابات در آينده گرجستان و منطقه گفتگويي با حسن بهشتي پور كارشناس مسائل قفقاز داشته ايم:

واژگان كليدي: ‌پيروزي، انتخابات، ساكاشويلي، روياي گرجستان، پيامد، روسيه، امريكا

مركز بين المللي مطالعات صلح: ميخاييل ساکاشويلی، رئيس جمهوری گرجستان تأييد کرد حزب او در انتخابات مغلوب ائتلاف تحت رهبری بيدزينا ايوانيشويلی شده است.به نظر شما دلایل اصلی پيروزي ائتلاف روياي گرجستان در انتخابات پارلماني اين كشور کدامند؟

به نظر من براي اينكه بدانيم چرا ائتلاف روياي گرجستان در انتخابات به پيروزي رسیده است بايد به اين پرسش پاسخ دهيم كه چرا ساكاشويلي شكست خورده است؟ در واقع بايد گفت ساكاشويلي با شكست غيرمنتظره ای (حداقل براي خود و نزديكان و متحدانش) روبرو شد. چرا كه جنبش اتحاد ملي از قبل تلاش كرده بود كه با اصلاح قانون اساسي فضا را براي تداوم قدرت ساکاشویلی بعد از سال 2013 در پست نخست وزیری  فراهم كند . از آنجا که بعد از اكتبر 2013 پایان دوره چهار سال دوم زمام داری ساکاش.یلی او نمي تواند برای بار سوم نامزد انتخابات رياست جمهوري گرجستان شود؛ از طریق اصلاح قانون اساسی  مقام نخست وزيري را  به قدرت اصلی تبدیل کردند تا ساکاشویلی با پیروزی حزب جنبش اتحاد ملی بتواند موقعیت خود را در قدرت تثبیت کند. با اعلام شکست حزب اقای ساکاشویلی در انتخابات روز دوشنبه  در واقع تمام اين برنامه ريزي ها بدون نتيجه ماند. دليل اين امر به دو موضوع عمده برمي گردد. نخست اينكه دوره اعتبار سیاسی ساكاشويلي يه پايان رسيده بود. يعني جنگ با روسيه و حمله به اوستياي جنوبي و ايجاد بهانه براي روسيه عملا مسئوليت جدايي اوستياي جنوبي و آبخازيا را بر دوش ساكاشويلي گذارد. از همان دوران شکست در جنگ و قطعی شدن جدایی اوستیای جنوبی و آبخازیا از گرجستان در سال 2008  وي مي بايست با برعهده گرفتن مسئولیت آن، به خاطر اين اشتباه تاريخي خود از قدرت كناره گيري مي كرد. اگرچه  سياست روسيه در قبال گرجستان در آن دوران  قابل دفاع نبود، اما اقدام ساكاشويلي بهانه اي براي دخالت روس ها فراهم كرد.

دوم اينكه هر چند به دليل ايجاد فضاي مثبت اقتصادي اين ضعف عمده پوشش پيدا كرده بود، اما در واقع موضع  لو رفتن نوار ويدئويي شكنجه زندانيان گرجستان در زندان «گلدانیا» شهر تفلیس  منجر به جرقه و ايجاد تظاهراتي (تقريبا همانند تظاهرات سال 2003 )شد. اين بهانه باعث شد طيف وسيعي از مخالفان ساكاشويلي در قالب تظاهرات به خیابان ها بریزند و اعتراض كنند. امري كه با توجه به نزديكي آن به انتخابات ( كه برخي روسيه را به دست داشتن در انتشار نوار مذکور متهم می کنند) عملا تير خلاصي را  به موقعیت حزب وابسته به آقای  ساكاشويلي در انتخابات زد.

گذشته از اين نيز بايد اشاره كنم مردم گرجستان از وضعیت بحران در مناسبات با روسیه خسته شده بودند و به  دنبال تغيير بودند و اين  اميد به وجود آمده بود كه ايوانيشويلي مي تواند تغيراتي نوين در دو بعد  ايجاد كند. يعني با توجه به ثروت وي كه به اندازه يك سوم كل بودجه گرجستان دارايي دارد، از اين پول فضاي جديدي براي جذب سرمايه گذاري بيشتر فراهم كند و شرايط اقتصادي كشور را  مثبت تر كند. دوم تغييرات مورد نظر مردم را در سياست خارجي بوجود آورد. در اين حال سرمايه ايوانيشويلي هم موجب شد تا محافل زيادي به سمت وي روند. یعنی نمی شود نقش پول و تبلیغات را در این انتخابات مانند سایر کشورها نادیده گرفت. علاوه بر این حمايتهاي روسيه هم به گونه مستقيم و غير مستقيم در پيروزي ائتلاف رویای گرجستان نقش داشت. يعني هر چند روسيه در اين امر مداخله مستقیم نكرد، اما از همه امكانات بهره گرفت ( هر چند در دور قبل چنين تلاشي انجام شد، اما رهبري ائتلاف در گذشته قدرتمند نبود) تا ساكاشويلي شكست خورد . در واقع بايد گفت مجموعه اين شرايط باعث شد تا حزب اتحاد ملي ساكاشويلي راي نياورد. و جبهه رویای گرجستان پس از نزدیک به یک دهه خود را برای تحویل گرفتن قدرت از ساکاشویلی آماده کند.

 مركز بين المللي مطالعات صلح: رؤيای گرجستان”، ائتلافی متشکل از شش حزب، برنده انتخابات پارلمانی شده است. در اين حال اين ائتلاف تا چه حدي مي تواند اتحاد خود را در برابر ساكاشويلي در يك سال آينده حفظ كند؟

يكي از مشكلات اساسي كشورهاي در حال توسعه اين است كه براي مخالفت با رهبر يا شخصيت سياسي ائتلافي تشكيل مي شود، اما ممكن است آنها اختلافات اساسي هم داشته باشند. يعني هم اكنون روياي گرجستان براي رفتن ساكاشويلي ائتلاف كرده، اما اين ائتلاف داراي نگاه هاي مختلف سياسي است و اختلافاتي هم در داخل اعضای و رهبرانش وجود دارد. يكي از اختلافاتي كه ممكن است رخ دهد اختلاف در سیاست خارجی است. در واقع برخي از شخصيت هاي ائتلاف حتي منتقد روسيه هم هستند، اما در شرايط كنوني مجبور به كار و تفاهم براي تقسيم قدرت هستند. به علاوه بايد توجه داشت كه در فضاي فعلي گرجستان با توجه به تغيير نظام به سمت قدرت گيري نخست وزير بايد به تعامل نخست وزير با رئيس جمهور يعني ساكاشويلي هم در یکسال آینده توجه كرد.

مركز بين المللي مطالعات صلح:ˈایوانیشویلیˈ رهبر ائتلاف رويا گرجستان اعلام کرده است که برای همکاری با حزب حاکم ˈجنبش ملی متحدˈ آمادگی دارد و از رهبران حزب حاکم دعوت به تعامل برای سازندگی و ثبات در گرجستان کرده است. همچنین برخی منابع خبری اعلام کرده اند که ایوانیشویلی، به ساکاشویلی، رئیس جمهوری کنونی پیشنهاد داده که از سمت خود زودتر از سال 2013 استعفاء دهد و در این کشور انتخابات زودهنگام برپا شود. در اين حال آيا ممكن است ساكاشويلي مجبور به استعفا گردد؟

استعفاي آقاي ساكاشويلي كمكي به تحولات گرجستان نمي كند و اين خواسته بيشتر  تبليغاتي  و سياسي است. واقعيت هم آن است كه در مدت يك سال آينده در اين كشور مي تواند فضايي را براي تغيير در گرجستان فراهم كنند. يعني بايد توجه داشت كه اين نخستين بار است که پس از استقلال گرجستان از اتحاد جماهير شوروی در سال ۱۹۹۱، روند انتقال قدرت ميان احزاب در اين کشور به شکلی مسالمت‌آميز انجام می‌شود. چرا كه چه در دوره گامساخورديا چه شوارد نادزه و انقلاب گل رز رهبران به شكل مسالمت آميزي از قدرت كنار نرفتند. در اين حال تحول جديد خيلي ارزشمند است و كناره گيري ساكاشويلي هم كمکي به اين امر نميكند. در اين ميان هم بايد توجه داشت كه اين كشور با چالشهاي فراوني از جمله تعین تكليف نهایی اوستياي جنوبي و آبخازيا روبرو است.

مركز بين المللي مطالعات صلح: مهمترين پيامدهاي پيروزي ائتلاف روياي گرجستان در سطح دروني و داخلي اين كشور چه ميتواند باشد؟

در واقع اينكه براي نخستين بارگردش قدرت به گونه اي كاملا دمكراتيك در گرجستان پس ازگذشت یک دهه انجام شد موفقيت بزرگي در صحنه داخلي این كشور است. در اين راستا گردش نخبگان می تواند به ایجاد ایده های جدید برای اداره امور گرجستان کمک کند. به گونه اي كه با كنار رفتن ساكاشويلي وي تبديل به اپوزسيون دولت در پارلمان خواهد شد که این تجربه خوبي است. تجربه اي كه در بين جمهوری های شوروی سابق فقط در قرقيزستان و تا حدي اوكراين ديده ايم. يعني در دو دهه پس از فروپاشی در بيشتر كشورهاي آسياي ميانه و قفقاز حتي روسيه عملا گردش نخبگان صورت نگرفته است. امري كه براي جوامع در حال گذار مشكل زاست. از نظر اقتصادي هم بايد گفت با توجه به اينكه ايوانيشويلی فردي تكنوكرات است اگر وي بتواند فساد را از تیم همراه خود دور كند، شايد بتواند موقعيت ويژه اي را براي گرجستان در منطقه قفقاز جنوبي و درياي سياه ايجاد كند. چنانچه وي وعده داده شده است گرجستان تبديل به قطب جذب سرمايه گذاري در منطقه گردد.

مركز بين المللي مطالعات صلح: ايوانيشويلی دارای مناسبات نزديک و دوستانه با ولاديمير پوتين است و گفته است هیچ تغییر راهبردی در گرجستان رخ نخواهد داد. در اين حال مهم ترين پيامدهاي منطقه اي و بين الملليي پيروزي رويا گرجستان چه خواهد بود؟

مهم ترين پيامد بيروني پيروزي روياي گرجستان را ميتوان بهبود روابط تفليس و مسكو دانست. چرا که با توجه روابط بد دو كشور بويژه از سال 2008 به بعد به احتمال بسیار زیاد، مناسبات دوکشور بهبود خواهد يافت و حداقل فضاي مثبت جديدي را تجربه خواهد كرد. در اين حال به نظر نميرسد كه ايوانيشويلي فقط به توسعه روابط با روسیه توجه كند چرا كه وي نگاهي مثبت به گسترش روابط با اتحاديه اروپا و امريكا هم دارد. يعني به نوعي به دنبال برقراري موازنه مثبت در روابط با مسكو، واشنگتن و بروكسل است. در اين بين مهمترين مشكل مهم وي تعيين تكليف نهایی اوستياي جنوبي و آبخازيا است. این دو منطقه جدایی طلب براي مردم گرجستان بسيار اهميت دارد و روس ها هم به نظر نمي رسد كه به خاطر ایوانشویلی (متحد خود) از اوستياي جنوبي و آبخازيا بگذرند، اما در كل فضايي مناسب تر برای حل مشکلات این دو منطقه  فراهم خواهد شد. گذشته از اين، هيچ رهبر گرجستاني نه می تواند و نه می خواهد از جدايي دو جمهوري خود خوانده اوستياي جنوبي و آبخازيا حمايت کند. يعني به نظر می رسد آقای ايوانيشويلي رويارويي با روسيه را دنبال نخواهدكرد و بجای آن تلاش خواهد كرد که از راه تعامل با روس ها اين مشكل را حل كند. لذا پيروزي ائتلاف “روياي گرجستان” در  تعيين آينده اوستياي جنوبي و آبخازيا بسیار تاثير گذار خواهد بود.

از سوي ديگر هم درسطح منطقه روابط گرجستان با كشورهايي مانند ايران تقويت خواهد شد و احتمالا مناسبات با تركيه هم گسترش بيشتري خواهد يافت. در اين حال اختلافات جزئي با ارمنستان و آذربايجان تغيير عمده نخواهد كرد. چرا ريشه هاي جداگانه ای دارد که تحت تاثیر تغییر دولت ها قرار نمی گیرد .

اما درباره عضویت گرجستان در پیمان  ناتو تا جايي كه در شعار هاي ايوانيشويلي وجود داشت وي از پيوستن گرجستان به ناتو حمايت كرده بود، اما من بعيد ميدانم با توجه به روابط با روس ها به اين امر بپردازد. يعني اگر وي بخواهد مساله آبخازيا و  اوستياي جنوبي را از راه تعامل با روس ها حل كند بعيد است بتواند همزمان سياست نزديك شدن به ناتو را دنبال كند. چراکه عضویت گرجستان در ناتو براي روس ها غير قابل تحمل است و حتي يكي از دلايل  جنگ سال 2008 طرح اين مساله بود. در بعد ديگري بايد گفت بازنده اصلي اين انتخابات امريكاييها هستند. چرا كه اگر چه به گونه موقت ولي مهم ترین  متحد خود را  در منطقه راهبردی  قفقاز جنوبي از دست دادند يعني در شرايط كنوني ساكاوشويلي حداقل تا 4سال ديگر فرصت بازگشت به قدرت را از دست داد .

مركز بين المللي مطالعات صلح: بهبوذ روابط با روس ها چه تاثيري در حل مشكل تماميت ارضي گرجستان و دو جمهوري آبخازاي و اوستياي جنوبي دارد ؟

موضع دو جمهوري جدا شده استخوان لاي زخمي است كه روس ها براي تنظيم مناسبات با گرجي ها از آن بهره مي گيرند. يعني ابتدا بايد شاهد ايجاد تغييرات در روابط مسكو تفليس بود بعد به سمت تعيين تكليف دو جمهوري جدا شده بود. يعني در روند مذاكره يا گرجستان بايد  به استقلال دو جمهوري تن دهد (كه خيلي بعيد است) و يا به گونه اي خودمختاري رضايت دهند( داراي شانس بيست درصدي است) يا مدل كنفدرالي كه بالاتر از درجه خودمختاري و كمتر از استقلال است را در پيش گيرد. در اين حال همه اين امور به بهبود روابط مسكو و تفليس وابسته است.

مركز بين المللي مطالعات صلح: در زمان رياست جمهوری ساکاشويلی، گرجستان به «شورای اروپا» پذيرفته شده و با پيمان ناتو همکاری های نظامی برقرار کرد. در اين حال پيوستن به اتحاديه اروپا تا چه حدي مورد نظر خواهد بود؟

 دولت ساكاشويلي خواستار نزديك شدن هرچه بیشتر با اتحاديه اروپا و امريكا است. اما هنوز نيز اين امر مطرح است كه ائتلاف جديد تا چه میزان پیگیر پيوستن به اتحاديه اروپا باشد. ضمن اينكه بايد در نظر داشت كه روس ها هم خيلي مخالف پيوستن گرجستان به اتحاديه اروپا نيستند و بيشتر مخالف ناتو هستند. در اين حال با توجه به طرح اتحاديه اوراسيايي پوتين شايد گرجستان به نقطه وصلي بين اين اتحاديه اورآسیا و اتحاديه اروپا تبدیل شود. اما به احتمال زیاد شاهد بهبود روابط تقليس با اتحاديه اروپا خواهیم بود.  اما این به معناي عضويت نيست. چرا كه با توجه به وضعيت گرجستان بعيد است  تا  4 سال ديگر موانع موجود بر سر راه تحقق این موضوع برداشته شود ضمن انکه شرایط برای پیوستن به اتحادیه اروپای بحران زده به مراتب دشوار تر از قبل شده است.