فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلحIPSC-
اعلام دولت پاکستان ،مبنی بر خروج همه مهاجران و پناهندگان غیرقانونی افغان، تا آغاز ماه آینده به صورت داوطلبانه یا به زور، با واکنش های متفاوتی در بین تحلیل گران روبرو شده است.
اگرچه مقامات پاکستانی می گویند که این سرکوب برای همه شهروندان خارجی اعمال می شود، اعتقاد بر این است که این سیاست عمدتاً افغان ها را هدف قرار داده که اکثریت قریب به اتفاق مهاجران در پاکستان را تشکیل می دهند. طالبان نیز علیرغم بی ثباتی اقتصادی و نرخ بالای بیکاری از پناهجویان استقبال، و وعده امنیت و شغل داده است.
این دستور ناگهانی پاکستان برای خروج همه مهاجران “غیرقانونی” افغان از کشور باعث شده که علاوه بر این که ،میلیون ها نفر — از جمله ساکنین مقیم طولانی مدت و دارندگان مدارک معتبر — در ترس از بازگرداندن اجباری به کشوری که فرار کرده اند، زندگی کنند.به مشروعیت و اقتصاد طالبان نیز کمک کند.اما این که چرا پاکستان قصد اخراج افغان های بدون مدرک را دارد؟وچگونه ورود پناهجویان فرصتی طلایی برای کسب مشروعیت و اقتصاد طالبان خواهند بود؟در این مقاله به آن می پردازیم.
-علل اخراج پناهندگان افغانی از پاکستان
ایران و پاکستان میزبان بیش از 8.2 میلیون افغانی با وضعیت های مختلف هستند که 2.3 میلیون پناهنده ثبت نام شده را شامل می شود.(1)پاکستان به مهاجرانی که از افغانستان به طور غیرقانونی در این کشور زندگی می کنند، چهار هفته فرصت داده ، تا آنجا را ترک کنند.طبق گزارش سازمان ملل متحد، حدود 3.7 میلیون افغانی که از جنگ، فقر و ناآرامی های سیاسی در سرزمین خود فرار کرده، در حال حاضر در پاکستان زندگی می کنند که اسلام آباد این تعداد را به 4.4 میلیون نفر اعلام کرده است.
اما مقامات پاکستانی می گویند که تنها حدود 1.4 میلیون افغانی دارای مدارک لازم — آزمایشی کارت های اثبات (PoR)– هستند که به آنها اجازه می دهند به طور قانونی در پاکستان بمانند.(2)
طبق گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل ، از 1.3 میلیون پناهجوی افغان در پاکستان ، 50 درصد آنها در استان خیبر پختونخوا و 24 درصد در بلوچستان زندگی می کنند.(3)بعضی از مقامات افغان‌های مقیم پاکستان را به سه دسته تقسیم کرده اند: آن‌هایی که در دولت ثبت نام کرده‌اند، خارجی‌هایی که هیچ توجیهی برای اقامت ندارند و کسانی که با سرقت هویت زندگی می‌کنند.(4) پاکستان مدعی است که اخراج پناهجویان افغانی مطابق با قوانین داخلی این کشور بوده و هدف آن اتباع افغانی خاص یا اتباع خارجی دارای اقامت قانونی نیست . (5)
همچنین دولت پاکستان اصرار دارد که تصمیم خود در چارچوب هنجارهای بین المللی است – و این سیاست همه خارجی‌های غیرقانونی را هدف قرار می‌دهد، نه فقط افغان‌ها، و مهاجران قانونی تحت تأثیر قرار نمی‌گیرند .(6)و این اقدام را مطابق با قوانین داخلی این کشور و “منطبق با هنجارها و اصول بین المللی قابل اجرا” می داند.(7)
پاکستان کنوانسیون 1951 و پروتکل 1967 مربوط به وضعیت پناهندگان را امضا نکرده است. این کشور هیچ گونه قانون ملی پناهندگی یا پناهندگی را تصویب نکرده است. با این حال، بین سال‌های 2006 و 2007، به همراه کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل متحد، وزارت ایالات و مناطق مرزی پاکستان (SAFRON) افغان‌ها را در پاکستان ثبت کرد و برای آنها کارت‌های اثبات ثبت (PoR) صادر کرد.(8)
افغان‌هایی که در روزهای اخیر از پاکستان اخراج شده‌اند شامل هزاران پناهجو و افرادی است که در طول 20 سال جنگ در افغانستان با نیروهای آمریکایی و متحدانش همکاری می‌کردند، افرادی که به آنها وعده ویزا برای آمریکا داده شده بود.آمریکا فهرستی از افغان هایی که با نیروهای آمریکایی کار می کردند به پاکستان فرستاد، اما اسلام آباد آن را رد کرد. سیاست داخلی و حملات طالبان پاکستانی پشت سیاست بازگشت به کشور است.پاکستان افغان هایی را هم که به دلیل «جرایم جزئی» زندانی شده بودند، آزاد کرده تا با دیگران برای بازگرداندن به مرزها برده شوند.اما این بار حجم اخراج ها بی سابقه است که بیشتر به دلیل سیاست داخلی و وخامت روابط بین دو کشور جنوب آسیا است.(9)
اما علیرغم ظاهر اخراج پناهجویان توسط پاکستان ، عوامل مهم و متعددی در پشت این اخراج های گسترده است.
پاکستان از زمان اشغال شوروی در سال های 1979-1989، پناهگاه مردمی افغان بوده است. مردم افغان در جریان جنگ داخلی افغانستان و حضور طالبان در قدرت از سال 1996 تا 2001 از جنگ گریختند. میلیون ها افغان پس از تهاجم آمریکا که طالبان را از قدرت سرنگون کرد، به کشور خود بازگشتند.اما پس از گرفتن قدرت توسط طالبان در سال 2021 در میان خروج نیروهای بین‌المللی، تخمین زده می‌شود که 700000 افغان دیگر برای فرار از بحران اقتصادی و انسانی ویرانگر و تلافی احتمالی طالبان به پاکستان رفتند.(10)
تهدید اخراج از بمب‌گذاری‌های انتحاری امسال ناشی می‌شود که دولت – بدون ارائه مدرک – آن را به افغان‌ها نسبت داد. اسلام آباد همچنین آنها را مسئول دیگر حملات شبه نظامیان و مشارکت در فعالیت های قاچاق دانسته است.(11)
پاکستان در سال جاری شاهد افزایش چشمگیر خشونت بوده است و اکثر حملات در استان خیبر پختونخوا در شمال غربی و ایالت بلوچستان در جنوب غربی که هر دو با افغانستان هم مرز هستند، رخ داده است.دولت بارها ادعا کرده است که طالبان افغانستان به جنگجویان وابسته به تحریک طالبان پاکستان (TTP) که از نظر ایدئولوژیکی با طالبان افغانستان همسو هستند، پناهگاه امن می دهد.(12)
مهاجران افغان نیز مدت‌هاست که توسط مقامات پاکستانی متهم به کمک به تروریست‌ها و به‌طور غیرمستقیم ، مانع از بهبود اقتصادی کشور با «دزدیدن» مشاغل از پاکستانی‌ها شده‌اند.در واقع، حمایت دیرینه پاکستان از طالبان در دو سال گذشته نتیجه معکوس داشته است، تصادفی نیست که مقامات طالبان افغانستان اخیرا فتوایی صادر کرده اند که نیروهای خود را از انجام حملات در پاکستان منع کرده اند.(13)
طی سال گذشته، پاکستان افزایش حملات تروریستی را تجربه کرده است ، هم توسط گروه‌های شبه‌نظامی که تحت مدیریت طالبان در افغانستان پناهگاهی پیدا کرده‌اند و هم توسط گروه‌های دیگری که جنگجویانشان به دنبال سرکوب وحشیانه گروه‌های آنها به رهبری طالبان به داخل پاکستان رانده شده‌اند. برخی از جنگجویان سابق طالبان نیز برای جهاد علیه دولت پاکستان به پاکستان مهاجرت کرده اند .
برای ماه‌ها، مقامات پاکستانی از طالبان خواسته‌اند تا خشونت‌های افراطی را که از خاک افغانستان سرچشمه می‌گیرد، مهار کنند. اما مقام‌های طالبان این درخواست‌ها را رد کرده‌اند و در عوض پیشنهاد میانجی‌گری در مذاکرات بین مقامات پاکستانی و شبه‌نظامیان را داده‌اند.خصومت فزاینده بین دو کشور تهدیدی برای بی‌ثباتی بیشتر منطقه‌ای است که در حال حاضر تبدیل به یک جعبه سیاسی شده است.(14)
اسلام آباد ممکن است از سیاست اخراج تا حدی برای وادار کردن طالبان – که این حرکت را محکوم کرده اند – برای کمک بیشتر به مبارزه با تروریسم استفاده کند.(15)مقامات پاکستانی در تلاش هستند تا امنیت را پیش از انتخابات عمومی که به طور آزمایشی برای ژانویه 2024 برنامه ریزی شده است، تقویت کنند.ورود پناهجویان افغان به پاکستان نیز نگرانی فزاینده ای برای بسیاری از مردم محلی بوده است. آنها آن را به عنوان باری بر اقتصاد کشور، فشار بر منابع ملی و تغییر جمعیت شناسی مناطق خود می دانند.(16)
فقدان بودجه و حمایت کافی و پایدار یکی دیگر از مسائل پایدار است. در سال 2023، سازمان ملل حدود 384 میلیون دلار برای پاکستان از طریق پلان منطقه ای واکنش به پناهندگان وضعیت افغانستان (RRP) درخواست کرد . تا به امروز، 95.4 درصد از بودجه کل RRP برآورده نشده است.پاکستان با بی ثباتی اقتصادی، تشدید دو قطبی شدن داخلی و تجدید افراط گرایی در امتداد مرز پاکستان و افغانستان دست و پنجه نرم می کند.(17)دولت پاکستان به پناهجویانی که داوطلبانه کشور را ترک نکنند، اخراج خواهد کرد، اگرچه مشخص نیست که چگونه می‌توانند کسانی را که ترک کرده‌اند یا کسانی را که ترک نکرده‌اند پیدا کنند.(18)
اکنون، در شرایطی که دولت با بحران‌های اقتصادی و سیاسی روبه‌رو است، مشخص نیست که مقامات پاکستانی چگونه می‌توانند چنین تعداد زیادی از پناهندگان را به کشورشان بازگردانند، یک کارزار اخراج ، به پرسنل قابل توجه و همچنین منابع نظامی و اطلاعاتی نیاز دارد.(19)
-پناهجویان یک فرصت طلایی
وضعیت پناهجویان افغانی بدون مدرک یا همانطور که دولت پاکستان از آن به عنوان ” مهاجران اقتصادی ” یا “مهاجران ترانزیت” یاد می کند بسیار چالش برانگیز است. (20)
بنظر می رسد اخراج پناهجویان افغان از پاکستان و استقبال گرم طالبان نشانه ای از یک فرصت طلایی برای کسب مشروعیت جهانی این گروه است.بنظر می رسد طالبان از پناهجویان استفاده می کند تا افغان هایی که سرمایه خود را از کشور خارج کرده اند ، دوباره به وطن خود بر گردانند. این را می توان با موضع گیری اخیر طالبان در قبال پناهجویان دریافت. از طرفی دیگر اعمال خشونت و ترور همزمان در ایران و پاکستان ، دو کشوری که پناهجویان را با آغوش باز پذیرا شدند، حاکی از ترورهای نیابتی این گروه است.لذا با دلایلی که از اخبار پناهجویان و سیاست دولت های درگیر در دسترس است،یه تائید این تحلیل می پردازیم.
طالبان با عقب نشینی نیروهای تحت رهبری آمریکا در اوت 2021 بدون هیچ چالشی به قدرت بازگشتند و هنوز توسط هیچ کشور دیگری به رسمیت شناخته نشده اند زمانی که طالبان قدرت را در دست گرفتند، افغانستان به سمت سقوط اقتصادی سوق داده شد و منابع مالی خارجی که به رژیم قبلی داده می شد مسدود شد. بر اساس گزارش بانک جهانی، نرخ بیکاری از دوره قبل از تسلط طالبان تا ژوئن 2023 بیش از دو برابر شده است.آژانس‌های سازمان ملل می‌گویند حدود دو سوم جمعیت به کمک‌های بشردوستانه نیاز دارند.(21)
طالبان با این موضع گیری سعی دارد خود را حامی مردم افغان نشان دهد و در بعد جهانی مشروعیت کسب کند
لذا طالبان افغانستان قویاً از دولت پاکستان خواست تا در نیات خود برای اخراج 1.7 میلیون پناهجوی افغان ثبت نام نشده تجدید نظر کند. طالبان از سازمان ملل، جامعه جهانی، مردم پاکستان، علمای اسلام و رهبران سیاسی خواست که بر دولت پاکستان فشار بیاورند تا این تصمیم را که باعث ایجاد اصطکاک بین دو ملت برادر شده است، لغو کنند.(22)از طرفی دیگر با توجه به نرخ بیکاری که تا ژوئن ،2023 بیش از دو برابر شده است،به مهاجرین وعده می دهد که قصد دارد عودت کنندگان را ثبت ، و سپس در کمپ های موقت اسکان دهد، و برای آنان شغل ایجاد کند.(23)اما این نگرانی وجود دارد که چگونه هزاران تبعیدی بر اقتصاد کشوری که در حال حاضر با مشکل روبه‌رو است، تأثیر می‌گذارند.(24)
طالبان با موضع گیری مدافعانه و در قالب ظاهر بشردوستانه ، از دولت پاکستان خواست که از ارتکاب اعمال ظالمانه علیه افغان ها و تصرف اموال آنها خودداری کند، و این اقدامات را مطابق با هیچ چارچوب قانونی ندانست.
طالبان متعهد شد که به هر قیمتی از چنین اقداماتی جلوگیری می کند و به کسی اجازه نخواهد داد که دارایی های مهاجران افغان را مصادره کند. در همین راستا رهبر رژیم طالبان گفت: “خدمات گسترده ای را به پناهندگان افغان ارائه دهید و به آنها کمک کنید آزادی و حاکمیت واقعی افغان ها را تجربه کنند.”
همچنین طالبان از تاجران ثروتمند افغان در پاکستان خواست تا دارایی های خود را به افغانستان انتقال دهند.به نظر تحلیل گران، کمپین اخراج پاکستان علیه افغان‌ها یک شستشوی چشم می باشد. طالبان از پناهندگان افغانی مستقر در خارج از کشور می‌خواهد که به افغانستان برگردند، زیرا به گفته طالبان، افغانستان اکنون باثبات و امن است.(25)
سخن پایانی
پاکستان و ایران تاکنون صدها افغان را به طالبان تحویل داده اند.علاوه بر این، به موازات وضعیت پناهندگان، هیچ تلاش آشکاری از سوی مقامات پاکستان برای مقابله با گسترش افراط گرایی، پرداختن به سیاست قبیله ای، یا حل مسائل با جناح های مسئول حملات تروریستی صورت نگرفته است.
بنظر می رسد تلاش طالبان برای کسب مشروعیت ،در مرحله اول در بین همسایگان با حملات تروریستی و ایجاد رعب و وحشت، خبر ظهور مجدد داعش را دارد.از طرفی دیگر با این حملات قصد دارد با واکنش همسایگان خود، این کشورها را برای پناهجویان افغان ناامن کند.ناامنی سبب خواهدشد با توجه به این که آمریکا و اروپا نیز روی خوشی به پناهندگان نشان ندادند، آنها اموال خود را به کشورشان برگردانند، تا از این طریق طالبان بتواند اقتصاد خود را بازسازی کند.و از طرفی با برگشت پناهجویان برای مشروعیت دولت خود به دولت های جهان، اطمینان امنیت برای مردم افغانستان را القاء کند.
References
1-https://www.unhcr.org/ir/2023/07/14/french-support-to-afghan-refugees-in-iran-and-pakistan/
4-https://www.dawn.com/news/1776555
5-https://time.com/6330122/pakistan-afganistan-refugees/
6-https://foreignpolicy.com/2023/11/01/pakistan-deports-million-afghans-undocumented-migrants/
9-https://www.asianews.it/news-en/Pakistan-expelling-Afghans-who-worked-with-US-forces-59477.html
13-https://www.asianews.it/news-en/Pakistan-expelling-Afghans-who-worked-with-US-forces-59477.html
14-https://www.nytimes.com/2023/10/08/world/asia/pakistan-deport-afghan-refugees.html
15-https://foreignpolicy.com/2023/11/01/pakistan-deports-million-afghans-undocumented-migrants/
19-https://www.nytimes.com/2023/10/08/world/asia/pakistan-deport-afghan-refugees.html
