مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
كرزاي رئیس جمهوری افغانستان برای یک دیدار یک روزه به ایران آمد و در کاخ سعدآباد در شمال تهران مورد استقبال رسمی حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران قرار گرفت. در اين حال اگر نگاهي به روابط دو همسايه هم فرهنگ، هم زبان و هم تبار داشته باشيم بايد گفت اگر چه این روابط در 12 سال گذشته از فراز و نشیب های زیادی برخوردار بوده و افغانستان نتوانسته از ظرفیت های حضور و پتانسیل های رابطه با ایران استفاده كاملي کند، اما روابط ایران و افغانستان طی یک دهه گذشته بطور ویژه ای گسترش و توسعه یافته و مقامهای عالی رتبه تهران و کابل در این مدت سفرهای متعددي داشته اند.در اين حال براي بررسي بيشتر اهداف سفر كرزاي به تهران و وضعيت كنوني روابط گفتگويي با پير محمد ملازهي داشته ايم:
واژگان كليدي: اهداف سفر كرزاي به تهران، نتايج سفر كرزاي به تهران، روابط ايران و افغانستان، سفر كرزاي به تهران، كاهش اختلافات ايران و افغانستان
مركز بين المللي مطالعات صلح: اهداف كلي سفر كرزاي به تهران در شرايط كنوني چيست؟
اين سفر به دعوت آقاي روحاني و در زماني كه آقاي كرزي به مراسم تحليف آقاي روحاني آمد انجام گرفت. اما اينكه اهداف آقاي كرزاي از اين چيست بايد در دو قالب قرار داد. در وجهه نخست كرازي به عنوان رئيس جمهور افغانستان و ديگري كرزاي به عنوان شخصيتي داراي جنبه هاي شخصي است. برداشت من اين است كه كرزاي در اين سفر از يك سو به دنبال منافع خاصي است كه در ارتباط با انتخابات آينده رياست جمهوري در افغانستان مطرح است. يعني اينكه ايران چه كمكي مي تواند به روند انتخابات افغانستان كند مد نظر است. اما از جنبه جايگاه حقوقي وي با پست رئيس جمهوري وي مناسبات ايران و افغانستان مطرح است .اكنون افغانستان به دو دليل نيازمند همكاري با ايران است. نخست روند صلح با گروه هاي مخالف خود است كه تاحدي آقاي كرزاي اميدوار است كه ايران به اين روند كمك كند. در حوزه ديگر با توجه به توافق امنيتي كرزاي با امريكايي ها و اعلام شرايطي از سوي كرزاي، برداشت من اين است كه كرزاي در تلاش است تا موضع ايران را در مورد اين توافقنامه بداند. اين امر در حالي است كه ايران با اصل توافقنامه امنيتي با امريكا مخالف بود. ايران تنها كشوري بوده است كه علنا مخالفت خود را با توافق اعلام كرد و كرزاي هم در مراسم گشايش لويي جرگه به صراحت گفت تنها ايران با اين قرارداد مخالف است. گذشته از اين توسعه تجارت با ايران مدنظر است. بايد دانست افغانستان كشوري محصور در خشكي است و نياز به بنادر تجاري ايران دارد. اكنون نيز مد نظراست تا بندر چابهار و يا بندر عباس بتوانند واردات و صادارت افغانستان را تثبيت كنند و از راه ايران خط ترانزيتي براي رفت و آمد كالاهاي افغان در نظر گيرند.
مركز بين المللي مطالعات صلح: دولت روحاني در چه شرايطي حاضر به حمايت بيشتر از تيم كرزاي در افغانستان ميشود؟
دولت آقاي كرزاي بيش از شش ماه ديگر در افغانستان در قدرت حاضر نيست. يعني انتخابات در افغانستان در 16 فروردين نود و سه برگزار ميشود. آقاي كرزاي به دنبال آن است كه كشورهايي همچون ايران به تيم كرزاي كمك كنند تا تيمي كه اكنون در افغانستان حاكم هست بتواند قدرت خود را ادامه دهد، ولي از نظر تحليلي برداشت من است كه سياست دولت آقاي روحاني نميتواند بر روي شخص كرزاي و تيم وي متمركز باشد. چرا واقعيت هايي كه در افغانستان وجود دارد بايد مد نظر قرار گيرد. واقعيت اين است كه اكنون اعتبار دولت آقاي كرزاي و تيم حاكم به دلايل متفاوتي در افكار عمومي افغانستان همچون اعتبار سال 2001 نيست. اكنون تا حدي زيادي سوالهايي در مورد حكومت كرزاي وجود دارد. اين امر مد نظر ايراني ها هست. به علاوه اينكه گروه هاي ديگري كه مدعي قدرت در افغانستان هستند و اميداورند كه در انتخابات آينده افغانستان قدرت را بدست گيرند مانند ائتلاف ملي با نامزدي دكتر عبداله عبداله از نظر سياسي با ايران احساس نزديكي بيشتري دارند تا گروه هايي ديگر كه منافع قوميت پشتون را در نظر دارند. چنانچه فارس زبان ها در هرات و شمال افغانسان و گروه هاي قومي غير پشتون از گذشته با ايران مرتبط بوده اند. با اين حال بايد دانست كه امريكايي ها در يك دهه آينده در افغانستان حضور دارند و مخالفت كشورهاي منطقه نمي تواند جلو پيمان امنيتي افغانستان با امريكا را بگيرد. در اين حال بخش هايي از جامعه افغانستان هم كه از نظر فرهنگي با ايران نزديك هستند مانند تاجيك ها هم خواهان حضور و باقي ماندن نيروهاي امريكاي در افغانستان هستند. چرا كه آنها نگران بازگشت طالبان به قدرت هستند و اگر طالبان به قدرت بازگردند ممكن است جنگ داخلي ديگري در كشور تحميل گردد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: تقویت همکاری های اقتصادی دو کشور، حضور مهاجران افغان در ایران، و همکاری سه جانبه ایران و هند در بندر چابهار ایران در اين سفر مورد توجه مقامات افغان بوده است. در اين حوزه دو كشور چگونه ميتوان اختلافات را كاهش دهند؟
مساله مهاجران افغانستان مساله ي پيچيده اي است. حقيقت اين است كه از نگاه ايران افغان هايي كه به گونه غير قانوني وارد ايران شده اند حق ايران است تا اخراج شوند اما شرايط آنها موجب برخي نگراني ها براي افغانستاني ها است. آنها با توجه به جنگ در افغانستان و فقر گسترده و توانايي و نياز ايران به نيروي كار معتقدند ايران اجازه دهد افغان ها در ايران بمانند و سخت گيري هايي انجام نگيرد. از سوي ديگر ايران با اشاره به حدود دو ميليون افغان در ايران به افغان هاي غير قانوني توجه دارد. در هر حال موضوع مهاجران را بايد از بقيه مناسبات جدا ديد. دو طرف بايد تا وقتي كه اين امر قانونمند گردد به مذاكره بپردازند. جدا از اين محصور بودن افغانستان در خشكي و صادرات كالا و واردات كالا به افغانستان از راه ايران و بندر چابهار توسط هندي ها مد نظر بوده و افغان ها هم مايل به آن هستند. در اين حال توافق هايي بين سه كشور انجام شده است كه اگر عملياتي گردد ميتواند مهم باشد. افغان ها با توجه به مشكلات در پاكستان و مسير ترانزيتي آن ترجيح ميدهند از بنادر ايران بهره برند. اين امر نقطه مثبتي در توسعه روابط است اما بايد گفت افغان ها هم واقع بينانه برخورد كند و سهم آبي ايران در هيرمند را در نظرگيرند. اگر اين سهم آبي دريافت نگردد ممكن است نارضايتي هاي ايرانيان بخش شرقي ايران را در پي داشته باشد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: رییس جمهور افغانستان با اشاره به مسائل زیست محیطی و تعاملات مرزی به ویژه مسئله آب گفت: کشور افغانستان به تمامی قراردادها و توافقات خود با ایران پایبند است. در اين حال با توجه به اعلام آغاز مذاکرات پیمان جامع دوستی همکاری‌ها در آينده در چه صورتي روابط كنوني توسعه مي يابد؟
ايران و افغانستان بايد در فضاي واقع بينانه هم به موانع و مشكلاتي كه در توسعه مناسبات وجود دارد نگاه كنند و ديد مثبتي در حل آن داشته باشند و هم واقعيت هاي موجود در افغانستان را در نظرگيرند. گذشته از اين مساله آب هيرمند و قراردادي كه در زمان ظاهر شاه و شاه ايران امضا شد ( در 1351 )هنوز عملي نشده است و سيستان ايران اكنون خشك شده است و گرفتاري هاي زيادي براي مردم سيستان و بلوچستان در شرق ايران به وجود آورده است. يعني آب هيرمند رگ حيات منطقه شرقي ايران بود. اين امر از ديد ايران مهم است و در هر گونه مذاكرات انتظار ميرود كه وزارت خارجه ايران از گذشته فعال تر نسبت به اين امر برخورد كند.
گفتگو از فرزاد رمضاني بونش
