مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در سه ماه گذشته حضور و نمود داعش در عراق رنگ دیگری به خود گرفته است. در این شرایط هر یک از بازیگران منطقه خاورمیانه نگاه ویژه ای به داعش داشته اند. در این حال برای بررسی بیشتر نگاه بازیگران منطقه به داعش گفتگویی با قاسم محب علی مدیر پیشین آسیای غربی و خاورمیانه وزارت خارجه داشته ایم:
واژگان کلیدی: نگاه ابزاری؛ بازیگران خاورمیانه ؛ حضور داعش در عراق ؛ خاورمیانه ای ؛ داعش ؛ عراق
مرکز بین المللی مطالعات صلح:اگر به رویکرد بازیگران منطقه خاورمیانه به داعش و تحولات عراق نگاهی داشته باشیم در شرایط کنونی ترکیه با چه راهبردی به داعش می نگرد؟
وقتی جریانی رخ میدهد هر دولتی متناسب با منافع سیاسی خود تلاش میکند یا ضررهای خود را کاهش دهد و یا از این امر استفاده یا سوئ استفاده کند. ترکیه در مورد عراق سیاست خاصی را دنبال میکرده است .دولت ترکیه از زمان حمله امریکا به عراق مخالف به قدرت رسیدن شیعیان در عراق و تغییر ساختار سیاسی در عراق بود. ترکیه این امر را تغییری ژئوپلتیک تلقی میکرد . طبیعتا ترکیه با آقای نوری مالکی هم اختلاف داشت و وقتی طارق الهاشمی از عراق فرار کرد به ترکیه رفت. یعنی ترکیه همیشه تلاش کرده از جامعه اهل سنت در عراق حمایت کند. دلایل این امر تاریخی؛ ژئوپلتیک و اقتصادی و داخلی است. لذا وقتی داعش حضور و نمود بیشتری در عراق یافت ترکیه به این امر نگریست که داعش میتواند ابزاری برای ترکیه باشد تا بخشی از منافع؛ مصالح و مطامع خود را در حوزه عراق به پیش برد. (این امر به این مفهوم نیست که ترکیه به نوع رفتار داعش علاقمند است) . در واقع داعش جریانی افراطی و سنی است و طبیعتا به دلیل اینکه خواسته های اهل سنت عراق را مطرح میکند طبیعتا افکار عموی سنی عراق احساس همگرایی دارند. ترکیه در نظر دارد از این امر به عنوان ابزاری برای تغییرات در ساختار عراق مد بهره گیرد . در سوریه هم این امر مورد نظر ترکیه است .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به رویکردهای مختلف اعلانی و اعمالی ریاض عربستان به عنوان قطب عمده دیگر در منطقه خاورمیانه چه سیاست هایی را در مورد حضور کنونی داعش در عراق پیگیری میکند؟
عربستان هم از کشورهای مخالف حمله امریکا به داخل عراق بود. زمانی که کویت از عراق پس گرفته شد امریکا می خواست ارتش عراق را سرکوب کند اما با فشار و تقاضای عربستان بوش در مرز متوقف شد. چرا که در آن زمان شیعیان در شهرهای مختلف شورش کرده بودند. از نگاه عربستان حمله به عراق باعث فروپاشی ساختار سیاسی عراق شد . از این نگاه بالانس قوا در منطقه به نفع ایران تغییر کرد. بنابراین عربستان از فعالیت داعش نفع می برد . مفهوم این امر الزاما به معنای اینکه عربستان به جریان مانند داعش کمک میکند نیست. چرا که عربستان هم نگران اخوان المسلمین است و هم نگران جریان افراطی است. چرا که اگر این جریانها به داخل عربستان نفوذ کننند ممکن است نظام سیاسی عربستان را دچار بحران می کند . لذا عربستان ضمن اینکه علاقمند است جریان القاعده؛ طالبان و داعش بر ضد ایران فعال باشند اما اینکه آنها به عنوان جریانی نهایی و انتخاب نهایی برگزیده شوند درست نیست.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط کنونی سیسی و دولت کنونی مصر با چه رویکردی به عراق می نگردند؟
این امر از پیچیدگی های منطقه است . دولت مصر با عربستان نزدیک است اما به دلیل مشکل اصلی با اسلام گرایی در داخل با سوریه کنار می آید . یعنی ممکن است هر بازیگری در سطحی یا جایی با بازیگری همکاری داشته باشد ولی در جایی دیگر با ان تضاد داشته باشد. مصری ها احساس میکنند که جریان اسلام گرا با منافع مصر همخوان نیست. در واقع مصر طائفی فکر نمی کند اما دولت عربستان طائفه ای فکر می کند و ترکیبی از قومیت و فرقه را مد نظر دارد. عربستان هر چند داعش را گروهی تروریستی میداند اما داعش را ابزاری برای رسیدن به منافع خود میداند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: حضور داعش در عراق بیشتر فرصتی برای اسرائیل است یا تهدید؟
هر چه در جهان عرب و در جبهه عرب انشقاق ایجاد گردد برای این رژیم فرصت است. این به این معنی نیست که داعش اسرائیلی است . اسرائیل از آنچه در سوریه رخ داد و موجب بحران در این کشور شد احساس امنیت کرد . در واقع تضعیف قوای دولت سوریه به نفع اسرائیل است و از سویی هم تضعیف اسلام گراها به نفع اسرایئل است. چرا که خود آنان هم تهدیدی برای اسرائیل هستند .لذا اسرائیل از درگیری های داخلی در منطقه سود می برد و حتی ممکن است در این بازی یک طرف را تقویت کند و طرف دیگر را تضعیف کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در ماه های گذشته اردن مکانی برای جلسه گروه های بعثی و داعشی بوده است. در شرایط کنونی نگاه اردن به عراق چیست؟
تفکیک عراق؛ اردن و سوریه تصیمی سیاسی در زمان حضور فرانسه و انگلیس بوده است. یعنی مرزهای قومی و اقتصادی و جغرافیای مشخص بین سه کشور وجود ندارد. در هر سه کشو دارای اقوام مشترک و دین و زبان مشترک هستند. حتی قرار بود نیای شاه حسین حاکم عراق باشند. لذا نوعی همبستگی سیاسی و تاریخی بین اردن و اهل سنت عراق وجود دارد. در غرب عراق عرب های سنی با شرق سوریه و اردن همبستگی دارند. اردن هم با وجود پیوستگی با امریکا هیچ توافقی و علاقه ای در به قدرت رسیدن شیعیان در عراق نداشت. لذا به قدرت رسیدن شیعیان را تهدیدی ژئوپلتیک برای منطقه و امنیت خود می داند. در واقع اکنون اردن در حال حمایت از عشایر عراق است. یعنی داعش و عشایر هر چند متحد هستند ولی در عراق سه جبهه بر ضد دولت مرکزی می جنگند. بعثی ها داعش و عشایر عراق یکی نیستند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به وضعیت کشورهای شورای همکاری خلیج فارس این کشورها از رویکرد کنونی حضور داعش در عراق حمایت میکنند؟
مفهوم داعش خود موضوعی جدا از اهل سنت است . در این بین همه این کشورهای از تقویت موقعیت و بازگشت قدرت به اهل سنت در عراق حمایت میکنند. چنانچه قطر؛ بحرین؛ کویت؛ امارات و عربستان براین نظرند هر چند عمان دارای موضعی متفاوت است. اما مساله داعش اکنون نوعی ابزار و نیروی کاتالیزور است تا ایران و شیعیان را تحت فشار قرار دهد و از آنان امتیاز بگیرد.بنابراین همه اینها متحدان اهل سنت عراق هستند. در شرایط کنونی چون اهل سنت از نظر نظامی چاقوی داعش است و پیکان مبارزه را بر ضد دولت مرکزی در دست گرفته است همه بازیگران مورد اشاره در پشت داعش قرار گرفته اند تا داعش به ایران و شیعیان فشار آورد. اما باید گفت داعش انتخاب نهایی هیچ کسی نیست. یعنی نه دولت های عربی خلیج فارس و نه ترکیه اردن و غرب علاقمند نیست دولتی افراطی چون داعش به قدرت رسد؛ اما داعش برای امتیازگیری از ایران و شیعیان مد نظر آنها است.
