نقش و جایگاه هند در جنگ اوکراین- گفتگوبا دکتر قدرت الله بهبودی نژاد

فارغ التحصیل دانشگاه جواهر لعل نهرو  و کارشناس مسائل هند

مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc

هند در يك دهه گذشته تلاش كرده است نفش بيشتري در تحولات و رخدادهاي جهاني داشته باشد. همچنين نگاه قدرتها و بازيگران عمده به هند بيشتر شده است. در اين ميان بحران اوكراين چالش مهمي در سياست خارجي هند است. در همين راستا براي بررسي  نقش و جایگاه هند در باره جنگ اوکراین با آقای دکتر قدرت الله بهبودی نژاد فارغ التحصیل  از دانشگاه جواهر لعل نهرو  و کارشناس مسائل هند به گفتگو نشسته ایم :

مرکز بین المللی مطالعات صلح:  لطفا مختصری  در مورد روابط هند و روسیه بفرمایید؟

باید اشاره کرد که موضع بی طرف هند در برابر تجاوز روسیه به اوکراین بسیاری را در غرب متحیر کرد. هند از تهاجم روسیه غافلگیر شد، اما هم در شورای امنیت و هم در مجمع عمومی سازمان ملل،  مکررا از رای دادن به قطعنامه هایی که روسیه را به دلیل تهاجم نظامی اش محکوم می کند، خودداری کرد. هند در تمام دوره جنگ روسیه و اوکراین، هند خواستار صلح و توقف فوری خشونت و پایان خصومت ها بین طرف های متخاصم  بوده است. با توجه به این موضوع، باید در مورد بی میلی هند برای محکوم کردن نقض آشکار قوانین بین المللی و همچنین حقوق بشر توسط روسیه در اوکراین و اتخاذ  سیاست به اصطلاح  روی طناب رفتن  بین طرف های رقیب  تأمل کرد.

در واقع، هند پس از چین دومین کشور قدرتمند آسیایی است که در سیاست جهانی اهمیت دارد. بدیهی است که طرف های متخاصم و متحدان آنها ابتکاراتی را برای جلب نظر هند در کنار خود در مناقشه روسیه و اوکراین انجام بدهند. این امر با دیدار مقامات عالی رتبه از جمله نخست وزیران ژاپن و انگلیس، وزرای امور خارجه چین، انگلیس، روسیه، مکزیک، عمان، یونان و اتریش، معاون وزیر امور خارجه و معاون مشاور امنیت ملی آمریکا و مشاور ارشد صدراعظم آلمان در دهلی نو در چند هفته گذشته اتفاق افتاد. علاوه بر این، اورسولا فون در لاینن، رئیس کمیسیون اروپا که در گفتگوی رایسینا، که از 25 تا 27 آوریل 2022 در دهلی نو برگزار شد، شرکت کرد، در مورد تأثیر جنگ روسیه و اوکراین بر منطقه  هند و اقیانوس آرام (ایندو-پاسیفیک) با نخست وزیر هند نارندرا مودی گفتگو کرد.  صرف نظر از این تلاش‌های مقامات بازدیدکننده، هند از موضع اساساً بی‌طرف خود در مورد این موضوع کوتاه نیامده است. موقعیت هند را می‌توان در چارچوب نگاه بلندمدت به سیاست خارجی آن بهتر ارزیابی کرد.

از نظر تاریخی، هند عدم تعهد را به عنوان یک استراتژی سیاست خارجی در چارچوب جنگ سرد به کار گرفت تا از رقابت ابرقدرت‌های آن زمان دور بماند. اتخاذ این رویکرد به هند اجازه داد تا هر موضوعی را براساس شایستگی قضاوت کند و آزادی بیان را در سیاست بین‌الملل پیدا کند. روابط هند با اتحاد جماهیر شوروی سابق و روسیه از اواسط دهه 1950 در حوزه های سیاسی- دیپلماتیک، اقتصادی و نظامی ساختار یافته است. اتحاد جماهیر شوروی در حالی که قطعنامه‌هایی را که عمدتاً توسط قدرت‌های غربی به رهبری ایالات متحده حمایت می‌شد وتو می‌کرد، به طور مشخص شوروی در شش نوبت از سال 1957 تا 1971 از وتوی خود به نفع هند در شورای امنیت سازمان ملل استفاده کرد. این امر به هند اجازه داد تا مسئله کشمیر را خارج از محدوده سازمان ملل قرار دهد و ادغام گوا، دامان و دیو را در اتحادیه فدراسیون هند در سال 1961 تسهیل کند و نیز به هند در آزادسازی بنگلادش پس از پیروزی در جنگ هند و پاکستان در سال 1971 کمک شایانی کند. برعکس، هند نیز چنین کرده بود. از صدور بیانیه های محکوم کننده علیه مداخلات نظامی شوروی در مجارستان (1956)، چکسلواکی (1968) و افغانستان (1979) خودداری کرد.

روسیه پس از فروپاشی شوروی نیز پیوسته روابط خود را با هند در حوزه های مختلف بازسازی کرده است. روسیه از سال 2012 تا 2016 و از سال 2017 تا 2021 بزرگترین تامین کننده تسلیحات به هند بود، (اگرچه واردات هند به طور موقت بین این دو دوره کاهش یافت زیرا روسیه برخی از برنامه های خود را متوقف کرد و هند واردات متنوعی را  با سایر کشورها ایجاد کرد). علاوه بر این، روسیه در حال ساخت شش رآکتور هسته ای در هند است. هر دو کشور، از طریق سرمایه گذاری مشترک، پس از تقریبا دو دهه همکاری در حال تولید برامهوس، یک موشک همه کاره هستند. هند نیز در حال خرید موشک های اس-400 از روسیه است. شرکت نفت و گاز طبیعی هند ویدش، در سه پروژه در روسیه مشارکت دارد در حالی که روس نفت، شرکت نفت دولتی روسیه، مالک 49 درصد از کمپانی نایارا انرژی است که دارای 6000 ایستگاه سوخت و یک پالایشگاه بزرگ در گجرات است. علاوه بر این، در طول جنگ روسیه و اوکراین، هند نفت روسیه را با قیمت های تخفیفی خوبی خریداری میکند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:  مزایای بی طرفی هند در این جنگ  چه مزایایی برای این کشور دارد؟

 همانگونه که در بالا اشاره شد بی طرفی دیپلماتیک هند محصول محاسبات جنگ  سرد است. هند حدود 60 درصد نیازهای دفاعی خود را از روسیه تامین می کند، رابطه ای که از دهه 1960 کم و بیش بدون وقفه باقی مانده است. این شامل انتقال فناوری، همکاری در تولید دفاعی، و صادرات سخت افزار نظامی به کشورهای دیگر در جنوب جهانی است. با وجود تحریم های ایالات متحده بر برنامه انرژی هسته ای هند در آن زمان ، روسیه از دهه 1990 با هند در ساخت نیروگاه های هسته ای همکاری کرده و از آن حمایت کرده است.

به دنبال فشار ایالات متحده، هند سبد واردات دفاعی خود را متنوع کرد، که اکنون ممکن است تحت تأثیر آخرین تحریم ها علیه روسیه قرار گیرد. در حال حاضر، هند از ظرفیت خرید خود از غرب برای دور زدن قوانین ایالات متحده مانند قانون مقابله با دشمنان آمریکا از طریق تحریم ها کاتسا (CATSA) استفاده می کند. هند به احتمال زیاد در ازای منافع مادی صنعت تسلیحات غربی به دنبال معافیت از تحریم ها خواهد بود. با این حال، طیف کاملی از پیامدها و جایگزین های موجود هنوز در دست بررسی است و کاملاً محتمل است که روسیه در آینده نزدیک به تسلط بر این بخش ادامه دهد. هند به عنوان یک کشور نیازمند انرژی، به دنبال باز نگه داشتن گزینه خرید هیدروکربن از روسیه با نرخ رقابتی است. هند با این استدلال که نفت و گاز از تحریم ها معاف هستند، حتی پس از شروع جنگ نیز به خرید نفت با قیمت های تخفیفی از روسیه ادامه داد. علاوه بر این، هند کودهای کشاورزی  خود را بدون تحریم از روسیه تهیه می کند.

اگرچه صادرات هیدروکربن روسیه بیش از 1 درصد نیاز انرژی هند را تشکیل نمی دهد و این کشور همچنان به زنجیره های جهانی عرضه انرژی از کشورهای اوپک (52 درصد)، آفریقا یا ایالات متحده (14 درصد) وابسته است، کنسرسیوم دولتی و خصوصی هند و شرکت های گازی این کشور بالغ بر 10 میلیارد دلار در میادین نفتی سیبری و سایر حوزه های نفتی سرمایه گذاری کرده اند. این مساله سبب میشود که واردات نفت احتمالا در آینده نزدیک از روسیه افزایش خواهد یافت. علاوه بر این، یک مسیر دریایی مستقیم بین ولادی وستوک در خاور دور روسیه و چنای در ساحل شرقی هند در راه است. تفاهم نامه ای برای همکاری نه تنها در زمینه انرژی، بلکه جنگل، کشاورزی و منابع نیروی انسانی به امضا رسیده است.

یک گفتگوی مهم در چند سال گذشته در مورد احیای تجارت روپیه-روبل نیز بوده است. این سیستم که در طول جنگ سرد مورد استفاده قرار گرفت، به هند کمک کرد تا با مشکل ذخایر دلاری خود مقابله کند و در عین حال انزوای روسیه از منطقه دلار را کاهش داد. تجارت روپیه-روبل با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی از هم پاشید و چندین سال طول کشید تا دو کشور نرخ مبادله ای مطلوب را برای دو طرف تعیین کنند تا از روبل – روپیه هند استفاده شود.

در چند سال گذشته، پیشنهاداتی در مورد افزایش مسیر روپیه-روبل برای پرداخت ها به منظور حذف وابستگی به دلار آمریکا مورد بررسی و آزمایش قرار گرفته است. به عنوان مثال، در سال 2018، هند قراردادی را با روسیه برای خرید موشک های اس-400 خود، که به ستون فقرات سیستم دفاع هوایی هند تبدیل می شود، به روپیه امضا کرد. تحویل این سامانه از سال 2023 آغاز خواهد شد. این همچنین سازوکارهای بریکس (برزیل، روسیه، هند چین، آفریقای جنوبی) و پیشنهاد ارائه شده توسط بانک توسعه جدید این کشور مبنی بر اینکه 50 درصد تجارت بین کشورهای بریکس باید بر اساس ارزهای محلی باشد را تقویت می کند. .

سازمان همکاری شانگهای که هند، چین، روسیه و چندین کشور آسیای مرکزی اعضای آن هستند، پیشنهاد مشابهی در مورد استفاده از ارزهای محلی صادر کرده است. اگرچه استفاده هند از مسیر روپیه-روبل توسط آنتونی بلینکن وزیر امور خارجه ایالات متحده و معاون وزیر وی ویکتوریا نولاند مورد تردید قرار گرفته است، به نظر می رسد که هند تلاش خواهد کرد تا ضمن کار بر روی مسیرهای مبادله روبل و ارز جایگزین، ذخایر دلار خود را بالا نگه دارد.

همچنین از نظر ژئوپلیتیکی، روسیه خود را به عنوان شریک قابل اعتماد برای هند معرفی کرده است، به ویژه در رابطه با استراتژی هند در مورد اختلافات مرزی حل نشده با کشورهای همسایه  اش یعنی چین و پاکستان. در شرایط تنش مرزی و تهاجم دو کشور همسایه به هند، روسیه همواره با ارائه سخت افزار نظامی، حمایت میانجیگری و حتی اعمال فشار دیپلماتیک بر چین از هند حمایت کرده است. از سوی دیگر، ایالات متحده به عنوان متحد پاکستان تلقی می شود.

هند در چند دهه گذشته متحمل حملات تروریستی متعددی بوده است. بیشتر این اقدامات تروریستی با جنبش جدایی طلب کشمیری مرتبط بوده است و پاکستان به عنوان پناهگاه برای گروه های تروریستی تلقی می شود. بسیاری از این گروه های تروریستی پایگاه خود را در پاکستان دارند و مسئولیت این حملات را بر عهده گرفته اند. تصور عمومی در هند این است که ارتش پاکستان به گروه های تروریستی بنیادگرا پناه داده و از آنها حمایت مادی می کند. اتحاد ایالات متحده با پاکستان، به ویژه در دوران «جنگ علیه تروریسم»، در افکار عمومی و محافل سیاسی مورد انزجار قرار گرفته است، جایی که بسیاری بر این باورند که ایالات متحده نتوانسته فشار کافی بر نیروهای بنیادگرا و تروریست در پاکستان اعمال کند.

چنین برداشت هایی دلیل اجماع پشت سیاست خارجی هند در برابر روسیه و ایالات متحده است: ناگفته نماند که  چپ هند مخالف هژمونی ایالات متحده است، در حالی که راست این کشور مخالف حمایت آن از پاکستان است. اما در مورد روسیه چنین تضاد منافعی برای هیچ یک از طرفین وجود ندارد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح : چرا هند با وجود اختلافات بر سر بحران روسیه و اوکراین به پیمان چهارجانبه کواد  متعهد است؟

هند با تکیه بر عضویت خود در کواد ، گروهی متشکل از ایالات متحده، ژاپن، استرالیا و هند که در صدد ارتقای نظم بین المللی مبتنی بر قوانین در منطقه هند و اقیانوس آرام (ایندو-پاسیفیک ) است ، که چین را در مسائل سیاسی-استراتژیک مدیریت یا کنترل  می کند. همچنین این پیمان برای این  طراحی شده است تا دریانوردی آزاد را از طریق آبراه های بین المللی مانند تنگه مالاکا برای ترویج تجارت بین المللی، رفاه و صلح فراهم کند. تمرینات مالابار یا تمرینات دریایی چندجانبه در میان اعضای کواد مطمئناً در تقویت امنیت دریایی هند مفید بوده است. علاوه بر این، در دوره ترامپ خرید تسلیحات هند از ایالات متحده از6.2 میلیون دلار به 3.4 میلیارد دلار افزایش یافت. ایالات متحده همچنین بزرگترین شریک تجاری هند در سال 2021 با تجارت دوجانبه به ارزش 112.3 میلیارد دلار بود.

همچنین لازم به ذکر است که نخست وزیر آنتونی آلبانیز، رئیس جمهور جو بایدن، نخست وزیر فومیو کیشیدا و نخست وزیر نارندرا مودی در اجلاس رهبران کواد در توکیو در 24 مه 2022 شرکت کردند. تصمیمات اتخاذ شده در این اجلاس بسیار مهم تلقی می شوند، زیرا  پیامد تصمیم آنها منطقه ای بسیار گسترده خواهد بود که سراسر منطقه هند و اقیانوس آرام را در بر خواهد گرفت. پیامدهای جهانی علاوه بر جنگ در اوکراین، دو تحول دیگر این اجلاس را ویژه می کند: اول، تشکیل چارچوب اقتصادی هند و اقیانوس آرام (IPEF) با 13 عضو اولیه و دوم، حضور و مشارکت نخست وزیر جدید استرالیا، آنتونی آلبانیز برای اولین بار در این اجلاس. کارشناسان نسبت به سیاست خارجی استرالیا تحت حکومت حزب کارگر استرالیا نگرانی هایی را مطرح کرده بودند، زیرا  این حزب دیدگاه مثبتی نسبت به چین داشت. استرالیا همچنین در گذشته روابط قوی با چین ایجاد کرده بود. با این حال، نخست وزیر آلبانیز، به اعضا اطمینان داده است که هیچ تغییری در سیاست استرالیا ایجاد نخواهد شد و این کشور به چهارگانه  کواد متعهد باقی خواهد ماند.

ضلع دیگر این اتحاد ایالات متحده است  انتظار میرود تیم بایدن تلاشی هماهنگ برای رفع اختلافات و جلب حمایت از اوکراین انجام خواهد داد. در جنگ جاری بین روسیه و اوکراین؛ واشنگتن، کانبرا و توکیو در موضع خود در برابر روسیه متحد هستند، زیرا آنها آن کشور را متجاوز می دانند. بدین ترتیب، هر یک از این کشورها  از اعمال تحریم های اقتصادی سخت علیه روسیه حمایت می کنند. این سه کشور  تا کنون به دولت اوکراین علیه روسیه کمک لجستیک، دیپلماتیک و اقتصادی ارائه کرده اند. در مقابل، دهلی نو موضع متفاوتی در قبال بحران اوکراین اتخاذ کرده است و همچنان از ابتکارات غرب در محکومیت روسیه در تمامی مجامع بین المللی خودداری می کند. دهلی نو در موارد متعددی نسبت به محکومیت روسیه و انزوای روسیه از نظم اقتصادی جهانی ابراز نگرانی کرده است.

 به عنوان مثال بایدن در سخنان خود در اجلاس چهارگانه در توکیو به تجاوز روسیه به اوکراین پرداخت و بر پیامدهای ژئوپلیتیکی و امنیتی آن بر نظم جهانی تاکید کرد. به گفته او، جهان در حال عبور از یک ساعت تاریک در تاریخ مشترک این چهار کشور است. او به دنبال طرح جنگ به عنوان یک «مسئله جهانی» و حمایت از اوکراین برای بقای «نظم بین المللی لیبرال» بود. در حالی که سه تن از رهبران چهارگانه بر ارزش همکاری تاکید کردند و به نظر می رسید بیشتر نگران مسائل خاص منطقه هند و اقیانوس آرام هستند. برعکس، هند به دلیل موضعش در مورد اوکراین، عجیب به نظر می رسد.

رهبران چهارگانه کواد در یک اعلامیه مهم، تشکیل چارچوب اقتصادی هند و اقیانوس آرام  را با 13 عضو اولیه: استرالیا، برونئی، هند، اندونزی، ژاپن، جمهوری کره، مالزی، نیوزیلند، فیلیپین، سنگاپور، تایلند، ایالات متحده و ویتنام شروع کردند . چارچوب اقتصادی هند و اقیانوس آرام یک ابتکار مورد انتظار است که منشاء آن را می توان به پیشنهاد دولت اوباما برای مشارکت ترانس پاسیفیک  جستجو کرد. دولت ترامپ این ابتکار عمل را کنار گذاشت. در همین حال، چین با استرالیا، ژاپن، کره جنوبی و کشورهای جنوب شرق آسیا، مشارکت اقتصادی جامع منطقه ای (RCEP) را امضا کرد. این نگرانی واقعی وجود داشت که برخی از این کشورها ممکن است  به چین وابسته شوند بنابراین  چارچوب اقتصادی هند و اقیانوس آرام یک پایه اقتصادی برای چهارگانه کواد فراهم می کند و به کشورهای جنوب شرق آسیا از تعهد ایالات متحده به تجارت و سرمایه گذاری در منطقه اطمینان می دهد.

در میان اعضای  کواد، نزدیکترین روابط هند شاید با ژاپن باشد. آنها قالبی از نشست های سالانه سران دارند و زمینه های اصطکاک بین دو کشور بسیار اندک است. با این حال، در آوریل 2022، هند درخواست نیروی دفاع هوایی ژاپن  برای جمع آوری کمک برای اوکراین را رد کرد. قرار بود یک هواپیمای ترابری C-2 توسط یک آژانس سازمان ملل در هند اقلام امدادی را جمع آوری کرده و به لهستان و رومانی منتقل کند. امتناع هند از این اقدام  در  ژاپن مورد انتقاد جدی قرار گرفت زیرا از آنجایی که ژاپن یک  کشور دوست نزدیک هند  است انتظار داشت  چنین مسائلی باید به نحو بهتری حل شود.

به طور خلاصه، دهلی نو کواد را یک سازمان محوری در منطقه ایندو-پاسیفیک  می داند و اختلافات  این کشور بر سر اوکراین با سایر اعضا بر نگرش آن نسبت به چهارگانه کواد  تاثیری نداشته است. از نظر دهلی ، مسئله اوکراین از نگرانی های ناشی از اقیانوس هند و اقیانوس آرام متمایز است. در نهایت، تشکیل چارچوب اقتصادی هند و اقیانوس آرام دستاورد برجسته این اجلاس چهارگانه است. اما مزایا و معایب آن در سالهای آینده  مشخص خواهد شد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:  چرا دهلی نو از پیوستن به اردوگاه غرب امتناع می ورزد؟

دهلی نو  دلایل خود را برای امتناع از پیوستن به اردوگاه غربی دارد – اول اینکه، جنگ بین اوکراین و روسیه را به عنوان درگیری بین دموکراسی و خودکامگی نمی‌داند. از منظر هند، چین، به عنوان یک دولت استبدادی، تهدیدی بزرگتر از روسیه برای نظم لیبرال دموکراتیک است. همچنین، روسیه در حال حاضر، از نظر نفوذ جهانی، به ویژه به دلیل محدود شدن نفوذ اقتصادی آن به اوراسیا، یک قدرت رو به زوال است. با وجود ارتش قدرتمندش؛ دیگر نمی تواند نقشی را که اتحاد جماهیر شوروی سابق در سیاست جهانی ایفا میکرد، ایفا کند. دهلی نو این روایت غربی را که  پوتین در تلاش برای احیای اتحاد جماهیر شوروی است، قبول ندارد.

دوم، روسیه برای استراتژی هند در ایجاد توازن منطقه ای نقش اساسی دارد. بیش از احساسات، عملگرایی در کار است. کشورهای غربی با چشم انداز احتمالی محور مسکو- پکن- اسلام آباد در مرزهای خود مواجه نیستند. برای کشورهای اروپایی، مدیریت روسیه یک نگرانی بزرگ است. برای دهلی نو، چین و پاکستان هر دو نه تنها مدعی بلکه اشغالگر سرزمین های هند هستند و هر دو نیز برای دستیابی به این اهداف چندین جنگ با هند انجام داده اند. بنابراین پکن و اسلام آباد از ایجاد فاصله بین روسیه و هند خوشحال خواهند شد. سفر بلافاصله  عمران خان در همان هفته های اول جنگ  به مسکو این ترس های دهلی نو را تایید می کند. ایران یکی دیگر از کشورهایی است که هند با آن روابط تاریخی نزدیکی داشته است. اگر دهلی نو از مسکو فاصله بگیرد، بیم آن دارد که رابطه اش با تهران  به عنوان متحد نزدیک مسکو نیز تحت فشار شدیدی قرار خواهد گرفت.

 در طرف مقابل نیز روسیه  هند را به عنوان متعادل کننده مثبت در منطقه می بیند. همگرایی منافع آنها دو کشور را به هم نزدیک می کند. دهلی نو اجازه نمی دهد یک محور مسکو-پکن علیه آن کار کند.  هند در درگیری های مرزی سال گذشته  خود با چین، به سختی توانست  بی طرفی مسکو را از طریق تلاش های سخت دیپلماتیک تضمین کند. هند انتظار ندارد مسکو در جنگ با چین به کمک آن بیاید. این کشور از نظر نظامی و دیپلماتیک به خوبی آماده است تا به تنهایی با چنین احتمالی مقابله کند. مسکو نیز نگرانی های  خاص خود  را در مرزهای خود دارد. ظاهراً این کشور نقش مهمی در نزدیک کردن هند و چین از طریق دیپلماسی آشکار و پنهان داشت.

سوم، دولت دهلی نو پیروی از تحریم های غرب علیه روسیه را چالش برانگیز می داند هند  برای کنترل تورم ناشی از افزایش قیمت انرژی و اختلال در زنجیره تامین در داخل کشور ، تحت فشار بسیار زیادی قرار دارد.  نه تنها هند بلکه جنوب آسیا وضعیت خوبی از این جهت ندارد. قیمت بنزین در حال حاضر از خط قرمز 100 روپیه در هر لیتر عبور کرده است. هر گونه تشدید بیشتر، چشم انداز انتخاب مجدد دولت بی جی پی  را از بین می برد. رژیم های پاکستان و سریلانکا بهای نادیده گرفتن معضل تورم را پرداختند. هند تاکنون توانسته است از بحران اقتصادی فرار کند و  در حال حاضر  اقتصاد این کشور از رشد خوبی برخوردار است. اگر بحران در اوکراین ادامه یابد، عواقب آن تا پایان  بسیار گسترده و بسیار مضر خواهد بود.

در نهایت، دهلی نو رویکرد واشنگتن در قبال اوکراین را کوته‌بینانه و عاری از هرگونه چشم‌انداز بلندمدت می‌داند. از نظر هند، تهدید واقعی برای هژمونی ایالات متحده و نظم جهانی لیبرال از چین ناشی می شود. بنابراین، مایل به همکاری با کشورهای سه گانه آمریکا، استرالیا و ژاپن در چارچوب کواد است. در عین حال، هند نیز در محکوم کردن روسیه بسیار محتاط و مراقب است. این کشور رابطه مستقیمی بین بحران اوکراین و مسائل مربوط به اقیانوس هند و اقیانوس آرام نمی بیند.

نکته برجسته اینکه از سوی دیگر دهلی نو به طور کامل  نیز در کنار روسیه نیست.  اگر یک تحلیل دقیق  داشته باشیم  باید تغییر رویکرد هند در چند سال اخیر را نیز در نظر بگیریم. در مورد الحاق کریمه به روسیه در سال 2014، دهلی نو اظهار داشت که “روسیه دارای منافع مشروع در کریمه است”. با این حال، در مورد بحران جاری، دهلی نو چنین بیانی را تکرار نمی کند. این کشور در محکومیت روسیه محتاط  است اما فاصله ایمن با روسیه را  نیز حفظ می کند. در مجمع عمومی سازمان ملل، تی اس تریمورتی به عنوان نماینده دائم هند  در این سازمان ،بر تمامیت ارضی و حاکمیت کشورها تاکید کرد. وی خاطرنشان کرد که یک کشور قدرتمند باید از تهدید همسایگان ضعیف خودداری کند. این یک پیام رمزگذاری شده برای روسیه و همسایه اش چین بود. دهلی نو نگران است که تجاوز روسیه به اوکراین ممکن است چین را تشویق کند تا در ماجراجویی های مشابه در دریای چین جنوبی، به ویژه بر علیه  تایوان شرکت کند.

کشورهای غربی بر این باورند که تحریم های شدید علیه روسیه، چین را از تهدید تایوان منصرف خواهد کرد. بدیهی است که دهلی نو با این استدلال غربی ها  قانع نشده و تحریم ها را بازدارنده واقعی نمی داند زیرا از دیدگاه هند  تحریم های قبلی روسیه، ایران یا حتی کره شمالی را از اقدامات خصمانه باز نداشته است. بنابراین این تحریم ها در صورت لزوم  تأثیر بسیار کمتری بر پکن خواهند داشت.  بنابراین غرب برای منصرف کردن چین از پیشروی در همسایگی خود، به اقدامات اقتصادی سخت با حمایت ارتش های  متعهد  نیاز دارد. در سوی دیگر  از قضا، به نظر می رسد دولت بایدن در حال کار بر روی پیشنهادی برای لغو برخی از تعرفه های اعمال شده توسط دولت ترامپ بر روی محصولات چینی با هدف مورد نظر کاهش فشار تورمی بر اقتصاد آن  کشور است زیرا ایالات متحده نمی تواند اقتصاد خود را از چین جدا کند.  بنابراین حذف تعرفه ها به معنای کمرنگ شدن اهرم اقتصادی واشنگتن بر پکن است.

 بنابراین میتوان گفت علیرغم روابط رو به رشد هند با ایالات متحده ،  دهلی نو نمی تواند به طور کامل به واشنگتن تکیه کند، زیرا ایالات متحده ممکن است لزوماً در مواقع بحران در همسایگی هند به درستی عمل نکند. به عنوان مثال، هند بیش از 3 میلیارد دلار در افغانستان سرمایه گذاری کرده است. نیروهای ناتو به رهبری ایالات متحده در سال 2001 پس از سرنگونی طالبان در افغانستان برای تقویت نیروهای دموکراتیک مداخله نظامی کردند. از قضا، دو دهه بعد، ایالات متحده به همان طالبان اجازه داد تا در اوت 2021 در کابل قدرت را در دست بگیرند و منافع هند به خطر بیفتد. از این رو، هند نمی تواند تمام تخم مرغ های خود را در سبد ایالات متحده قرار دهد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:   نقش فاکتور چین  در رابطه بین هند و روسیه  چگونه است؟

چین عامل مهمی در روابط روسیه و هند میباشد . اختلاف طولانی مرزی هند بر سر حدود 3500 کیلومتر مرز با چین هنوز حل نشده باقی مانده است. در نتیجه، با تاسف هند، چین مدعی مناطق حساس در لاداخ و همچنین کل ایالت آروناچال پرادش هند است. در طول سال‌ها، وابستگی فزاینده همسایگان بلافصل هند مانند میانمار، سریلانکا و پاکستان به چین، هند را تقریباً با همسایگی‌های غیردوستانه محاصره کرده است. چین با ساخت بنادر در گوادر (پاکستان)، هامبانتوتا (سری‌لانکا)، چیتاگونگ (بنگلادش) و کیاکفیو (میانمار) حضور دریایی در منطقه را به دست آورده است. با این حال، صرف نظر از این تنش های سیاسی، چین با تجارت دوجانبه به ارزش 110.4 میلیارد دلار، دومین شریک تجاری بزرگ هند در سال 2021 بود. در حین برخورد سیاسی با چین، بی طرفی روسیه، همیشه برای هند حیاتی خواهد بود.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:  سیاست هند  در قبال جنگ روسیه و اوکراین را در یک طیف گسترده تر جهانی را چگونه ارزیابی میکنید؟ 

با توجه به پیچیدگی های سیاست جهانی و منافع ملی هند، هیچ چیز غیرعادی در مورد موقعیت هند در جنگ روسیه و اوکراین وجود ندارد. به نظر می رسد چندین قدرت مهم موضع مشابهی اتخاذ کرده اند. به عنوان مثال، چین حتی قبل از جنگ به روسیه نزدیک تر شد. ترکیه با توجه به ملاحظات استراتژیک و همچنین امنیت انرژی، گاز روسیه 45 درصد از انرژی مورد نیاز این کشور را برآورده می کند سعی کرده موضع بینابینی اتخاذ کند. پاکستان در بحبوحه جنگ یک معاهده تجاری با روسیه امضا کرد. اسرائیل سعی کرد در جنگ به یک صلح‌ساز تبدیل شود. امارات متحده عربی  نسبت به روسیه بی طرف باقی ماند. آفریقای جنوبی ناتو را مسئول جنگ اوکراین  و روسیه دانست. برزیل و مکزیک از خروج روسیه از شورای حقوق بشر حمایت نکردند. آرژانتین بیشتر نگران  وابستگی خود به ایالات متحده و صندوق بین المللی پول  بوده است تا محکومیت روسیه. در اصل، از آنجایی که موضع هند با چندین کشور مهم دیگر تفاوتی ندارد، لازم نیست به دلیل اتخاذ موضع بی طرفانه، مورد حمله و یا سرزنش قرار گیرد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:  تغییر جزر و مد ژئوپلیتیک جهانی و فضای داخلی هند  را چگونه در این قضایا ارزیابی میکنید؟

اگرچه هند در دو دهه گذشته به ویژه پس از اتخاذ سیاست های نئولیبرالی روابط با ایالات متحده را در اولویت قرار داد، اما تاکنون این روابط به قیمت روابط استراتژیک با روسیه تمام نشده است. این اقدامات عمدتاً توسط هند برای حفظ استقلال  استراتژیک خود از طریق افزایش قابلیت‌های دفاعی انجام شده است، حتی در حالی که افزایش تجارت و واردات تجهیزات دفاعی از غرب در حال وقوع است. به عنوان مثال، ایالات متحده و هند اخیراً توافق نامه هایی را در مورد همکاری های ژئوفضایی تحت دولت  بی جی پی به رهبری نارندرا مودی امضا کردند. این توافقات برای نزدیک به یک دهه و نیم در زمان دولت کانگرس    معلق بود، جایی که احزاب چپ هند که بخشی از ائتلاف بودند، نقش مهمی در مخالفت با روابط نزدیک با ایالات متحده داشتند.

به طور کلی، احزاب سیاسی هندی جنگ علیه اوکراین را محکوم کرده اند. حتی دوتا از احزاب چپ هند، حزب کمونیست هند  و حزب مارکسیست –لنینیست  هند، از بی طرفی حمایت می کنند، همانطور که از بیانیه های عمومی آنها مشهود است. آنها تجاوز روسیه را نتیجه گسترش ناتو و جنگ نیابتی می دانند که اوکراین قربانی آن است.

 به طور کلی احزاب چپ هندی رابطه رو به رشد هند با ایالات متحده در دو دهه گذشته را مورد انتقاد قرار داده اند، حتی با وجود اینکه آنها اذعان دارند که روسیه و چین در سرمایه داری جهانی شده غوطه ور هستند. در واقع، چپ هندی از دولت راست‌گرای فعلی حمایت می‌کند و از بی‌طرفی به عنوان گامی به عقب از گرایش به سمت اردوگاه ایالات متحده و ناتو استقبال می‌کند. با این حال، حزب چپ مارکسیست-لنینیست، موضع قوی تری برای حمایت از مقاومت اوکراین اتخاذ کرده است.

در مورد استراتژیست‌های نظامی هند، تنها تعداد معدودی دیدگاهی مشابه با احزاب چپ دارند، یعنی اینکه جنگ یک «جنگ نیابتی» بین ایالات متحده و روسیه است. در جنگ در اوکراین، ایالات متحده به دنبال هدف قرار دادن چین در رقابت فزاینده بین قدرت های بزرگ خواهد بود. با توجه به این موضوع، اکثریت قاطع طبقه سیاسی و نخبگان هند طرفدار حفظ بی طرفی هستند.

 به طور خلاصه میتوان گفت هند بین یک صخره و یک کوه سخت گیر کرده است. روابط با چین در چند سال گذشته بدتر شده است، به ویژه اکنون که ادعاهای ارضی چین در قلمرو شمال شرقی هند منجر به درگیری در امتداد مرز و تنش در اقیانوس هند شده است. چین همچنین پیوستن هند به گفتگوی چهارجانبه  کواد  با ایالات متحده، استرالیا و ژاپن را اقدامی خصمانه می داند. تعمیق اخیر مشارکت راهبردی چین و روسیه و اتخاذ موضع شدید چین در برابر قطعنامه های مجمع عمومی سازمان ملل متحد، که به این ترتیب دلالت بر وابستگی روسیه به چین دارد، ممکن است شرایطی را ایجاد کند که در آن روسیه چین را بر هند ترجیح دهد.

این ترسی است که ایالات متحده اکنون از آن برای وادار کردن هند به ترک بی طرفی استفاده می کند. با این حال، به نظر می رسد که هند می خواهد مسائل مرزی خود با پاکستان و چین را بدون استفاده از زور و بدون عضویت در هیچ اتحاد نظامی حل کند. در همین راستا، هند به چین مستقل از جنگ در اوکراین نگاه می کند. علاوه بر این، روسیه بارها به هند اطمینان داده است که روابطش با چین بر خلاف منافع هند نخواهد بود.

یک تغییر ژئواستراتژیک کامل توسط هند بعید به نظر می رسد. هند به عنوان یک کشور مستعمره سابق، برخلاف کشورهای اروپای شرقی، روسیه را به عنوان یک استعمارگر یا تهدیدی برای آزادی خود نمی بیند. در واقع، هند از لحاظ تاریخی از موقعیت عدم تعهد خود سود برده است، که به آن اجازه داد تا بین هر دو طرف جنگ سرد حرکت کند.

در حال حاضر هند معتقد است که می تواند روابط هماهنگ با آمریکا، اتحادیه اروپا و روسیه داشته باشد و از این طریق می تواند به عنوان پل ارتباطی بین این قدرت ها عمل کند. هند به ساختن دنیای چند قطبی متعهد است – جهانی تک قطبی با اولویت ایالات متحده، یا حتی جهانی دوقطبی با رقابت قدرت های بزرگ بین ایالات متحده از یک طرف و روسیه و چین از طرف دیگر، با جاه طلبی های قدرت در حال ظهور هند سازگاری ندارد. برای این منظور، هند روابط خود را با ایالات متحده، روسیه، اتحادیه اروپا و دیگران تعمیق خواهد داد. در عین حال، هند نمی‌خواهد روابطش با  روسیه را کاهش دهد. هند بخشی از چندین گروه منطقه ای و چندجانبه است که برای آن نیاز به خودمختاری استراتژیک دارد. بی طرفی با این تعاملات و در راستای بازگشت به دیپلماسی است. اخیراً هند بیان کرده است که بی طرفی اقدامات روسیه را توجیه نمی کند و پیام آن برای پایان دادن به این جنگ به رئیس جمهور پوتین ابلاغ شده است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:   با توجه با توضیحات بالا آیا هند می تواند یک میانجی باشد؟

بیشتر کشورهای جنوب جهانی به دلایلی مشابه هند موضع بی طرفی خود را اتخاذ کرده اند. اکثر کشورهای در حال توسعه تهاجم روسیه را محکوم کرده اند، خواستار صلح و دیپلماسی هستند و از نیاز به امنیت فراگیر سخن گفته اند و در عین حال با تحریم ها نیز مخالفت کرده اند. بسیاری از این کشورها شاهد مداخلات یا تحریم‌های آمریکا در مناطق خود بوده‌اند، همراه با تناقض بین روایت‌ها و پیامدهای آن برای آن کشورها بوده اند . حافظه عمومی مداخلات ایالات متحده در آسیا همچنان زنده است.

کشورهای جنوب جهانی مایلند بین ایالات متحده، اروپا، چین و روسیه تعادل برقرار کنند و در رقابت قدرت های بزرگ شرکت نکنند و به بلوک ها و اتحادهای نظامی نپیوندند. این کشورها شاهد یک گذار در نظام جهانی و آغاز دوره جهانی زدایی هستند. آنها اهمیت و مزایای منطقه گرایی را می بینند.

هند در موقعیت نسبتاً خوبی برای میانجیگری در جنگ بین روسیه و اوکراین قرار دارد، زیرا از اعتماد چندین قدرت بزرگ درگیر برخوردار است: روسیه، ایالات متحده و اتحادیه اروپا. برخلاف چین که روابط «هماهنگی» با ایالات متحده ندارد، ایالات متحده هند را رقیبی برای هژمونی جهانی خود  نمی‌داند. از میان شماری از رهبران برجسته غربی که از زمان آغاز جنگ با نخست وزیر هند دیدار کرده اند و همگی از هند خواسته اند موضع قاطعانه ای علیه جنگ اتخاذ کند، واضح ترین موضع را نخست وزیر دانمارک اعلام کرد که از هند خواست تا از “نفوذ خود بر روسیه” برای پایان دادن به جنگ استفاده کند. با این حال، بین «نفوذ» و «میانجی گری» تفاوت وجود دارد. میانجی گری در این جنگ پیچیده و چند لایه تنها با اراده سیاسی گسترده همه طرف های درگیر امکان پذیر است.

بی طرفی هند به این نتیجه می رسد که از یک سو، طرف هایی هستند که در این جنگ مسلح می شوند، که برخی از آنها آشکارا اعلام کرده اند که روسیه باید توسط این جنگ تضعیف شود. از سوی دیگر، روسیه برای عقب نشینی بدون برخی ضمانت های امنیتی بسیار فراتر رفته است. هند فقط می‌تواند خواستار آتش‌بس فوری و دیپلماسی شود، اما نمی‌تواند میانجی‌گری کند زیرا نمی‌تواند  هیچگونه تضمین‌هایی را برای هیچ طرفی تضمین کند. در واقع، بی‌طرفی هند در جنگ اوکراین، خود را بر اساس یک سیاست خارجی واقع‌گرایانه قرار می‌دهد که در آن تحلیل هزینه-فایده نشان می‌دهد که هند هم به مشارکت با روسیه و هم به روابط استراتژیک رو به رشد با ایالات متحده، اتحادیه اروپا و دیگران نیاز دارد. هند احتمالاً این موقعیت را در این دوره از گذار بین المللی، جهانی زدایی و عدم اطمینان حفظ خواهد کرد.

بنابراین میانجیگری باید از یک نهاد نهادی جمعی – خواه سازمان ملل متحد، سازمان امنیت و همکاری اروپا، یا گروه خاصی که هند نیز می تواند بخشی از آن باشد، انجام شود. با این حال، تاکنون چنین تلاشی صورت نگرفته است، در حالی که چندین تلاش برای نفوذ بر روسیه توسط کشورهایی مانند ترکیه و اسرائیل ناموفق بوده است. هند با انگیزه ترکیبی از تجربه تاریخی، امنیت فعلی، چالش های توسعه و ثبات رژیم، هنوز به تنهایی چنین تلاشی را انجام نداده است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:  جمع بندی پایانی شما راجع به این موضوع چگونه است؟

 در مورد سخن پایانی میتوان گفت :جنگ روسیه و اوکراین هند را در یک مخمصه مخاطره آمیز قرار داده است. با توجه به آرایش قدرت ها و توازن کنونی قوا در جهان تقسیم شده، هند باید دوستی خود را با ایالات متحده و همچنین روسیه حفظ کند تا بتواند با  چین  در توازن بماند  و در عین حال  این سیاست در خدمت منافع ملی این کشور هم باشد. موضع بی طرف هند صرفاً از نظر استراتژیک محتاطانه نیست، بلکه به نظر می رسد با سیاست بلندمدت آن سازگار باشد.

واژگان كليدي:  نقش , جایگاه, هند ,جنگ اوکراین,دکتر قدرت الله بهبودی نژاد, مسائل هند,سياست خارجي,دهلي نوروابط هند و اوكراين,