نفوذ و رقابت امریکا و روسيه در ارمنستان و گرجستان

دکتر افشار سلیمانی

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

روابط امریکا با جمهوری ارمنستان

امریکایی ها قبلا بندی را تحت عنوان 907 تصویب کرده بودند و آذری ها انتظار داشتند که امریکایی ها این بند (که بر اساس آن آذربایجان ارمنستان را محاصره کرده است)، را حذف کنند و هنوز هم این مسئله از سوی آذربایجان مطرح می شود. ولی امریکا در این قضیه هم چنان هوادار ارمنستان را دارد. در واقع در مجموعه سیاست های امریکا در قفقاز جنوبی و در رابطه با ارمنستان و آذربایجان تلویحا چه در بحث بحران قره باغ و چه در بحث روابط دو جانبه و کمک های مالی و ارتباطی امریکایی ها با قره باغ ، امریکا جانب ارمنستان را گرفته است. حتی ایالت های مختلف امریکا با قره باغ ارتباط دارند، اما نکته ای که در این جا باید به آن توجه کرد این است که امریکایی ها به رغم این که از ارمنستان حمایت کرده اند، ولی وارد حوزه منافع روسیه در ارمنستان نشده اند تا روس ها را ناراحت کنند . يعني نکته مهمی سیاست امریکا قفقاز جنوبی این بوده که روس ها را ناراحت نکند. حتی در ارتباط با گرجستان به رغم حمایت های لفظی و جزئی امریکا از گرجستان امریکایی ها از گرجستان حمایت نکردند و حتی صحبت بر سر این بود که گرجستان وارد اتحادیه اروپا شود، اما حمايت جدی ای انجام ندادند. اما در حال حاضر این کار را در ارتباط با اوکراین انجام می دهند.

در بعد ديگري لابی ارمنی در امریکا بر سیاست خارجی کاخ سفید در رابطه با ایروان تأثیرگذار است، روشن است که هم این لابی و هم مسیحی بودن دو طرف پر رنگ نشان داده نمی شود، اما به هر تقدیر وجود دارد و نقش خود را ایفا می کند. لذا مناسبات امریکا با ارمنستان در اولویت سیاست خارجی قفقاز نسبت به آذربایجان بخواهد است.

دامنه روابط چند ماه گذشته امریکا و ارمنستان

ارمنستان کشوری است که خود را در ارتباط با بحث قره باغ در محاصره قرار داده است و از طرفی مشکلات خود را به لحاظ اقتصادی در دارد و به این خاطر روسیه که حامی جدی آن است، و می توان گفت که ارمنستان توسط روس ها اداره می شود. به هر تقدیر وضعیت ارمنستان علی رغم این که مرزی با روسیه ندارد، ولی مناسبات استراتژیک خوبی را با روس ها دارد . روس ها نمی خواهند قفقاز جنوبی را از دست بدهند و از آن به عنوان اهرم استفاده می کنند. اما اوضاع اقتصادی ارمنستان طبق آخرین آمارها اوضاع نامساعدی است و در داخل هم نگرانی هایی و اعتراضاتی مطرح می گردد. اما در اين بين امریکا دوست دارد که در ارمنستان تحولاتی رخ بدهد که پای روس ها در ارمنستان عقب کشیده شده و در آن جا بیشتر نفوذ پیدا کند. با توجه به این که ارمنستان، با ایران و ترکیه هم مرز است، امریکا سعی می کند که بیشتر در ارمنستان نفوذ کند. در اين بين بیشتر روابط ارمنستان با امریکا عمدتا اقتصادی و رویکرد امنیتی دارد.

روابط اخير امريكا با گرجستان

در روابط گرجستان با امریکا امریکا از سال 2008 به بعد کار جدی برای گرجستان انجام نداده است. بعضی اوقات حمایت هایی انجام داده و صحبت هایی در حمایت از تمامیت ارضی گرجستان گفته شده اما امریکا اقدام جدی در رابطه با گرجستان انجام نداده است. تنها اتفاق سفر اخیر نولاند بود. در اين بين نخست وزیر گرجستان گفته است که ما هر کاری می کنیم که روابط خود را با امریکا گسترش دهیم و اما اين امر بیشتر در صحبت و لفظ است.

نگاه گرجستان به امریکا

گرجستان مشکلات جدی به لحاظ اقتصادی و امنیتی دارد و تحول جدی از زمانی که دولت جدید روی کار آمده، دیده نشده است.دولت فعلی گرجستان با دولت قبلی که ضد روس بود، فرق می کند و می خواهند حالت میانه را داشته باشند و هم با روس ها هم در ارتباط باشند و حتی مرز را باز کنند، ولی در عین حال نمی خواهند با امریکا هم روابط خود را کم کنند. یعنی این دولت بیشتر همگرایی با غرب را هم در نظر دارد ولي در طول دو سال اخیر مشکلش با روسیه حل نشده است، يعني به رغم تلاش هایی که انجام می شود، نتوانسته اقدام جدی در رابطه با این که روسیه با گرجستان رابطه برقرار کند، انجام دهد و دلیل آن هم این است که روسیه دست از مناطق اوستياي جنوبي و آبخازيا بر نمی دارد ولي گرجي ها کماکان بر این موضوع تأکید می کنند که این موضوع باید حل و این مناطق متعلق به گرجستان است. دولت فعلی گرجستان یک سری نگرانی دارد. نگران است که اگر به سمت روسیه برود، در داخل دچار مشکل شود، در عین حال که تمامیت ارضی آن خدشه دار شده است و دو منطقه از آن جدا شده است. اگر به سمت روسیه برود ممکن است در داخل مشکلاتی را برای دولت فعلی ایجاد شود. در این حال امریکا حمایت های خود را حداقل از نظر لفظی می کند ولی تحولی در حل مشکل گرجستان و روسیه به نفع گرجستان انجام نشده است و حاصل آن وضعیت یخ بودن این شرایط در گرجستان است.

آینده روابط امریکا با ارمنستان و گرجستان

با توجه به این که نزدیک دو سال از دولت آقای اوباما مانده است، من تصور نمی کنم که در رابطه گرجستان و امریکا تحول جدی رخ دهد. یعنی اساسا با توجه به درگیری هایی که امریکا در سایر مناطق در ارتباط با بحث داعش، سوریه، افغانستان، عراق و بحث اوکراین و روسیه دارد بیشتر به نظر می رسد که امریکایی ها قفقاز جنوبی را تا حدي رها کرده اند. در اين بين سفر خانم نولان به قفقاز جنوبی به نظر می رسید تحرکی در روابط امریکا با قفقاز جنوبی ایجاد کند، ولی مجموع رفتارهای امریکا در قفقاز جنوبی حاکی از این است که خیلی منطقه را جدی نگرفته اند. البته من به نظرم می رسد که امریکا تحولات قفقاز جنوبی را تابعی از مسائل روسیه و اوکراین و نگاه روسیه با غرب و چالشی که در حال حاضر بین آن ها وجود دارد، می داند. به این تعبیر که اگر چه روس ها با وضعیتی که در قبال تحریم ها مواجه شده است و با پایین آمدن قیمت نفت که هم زمان با قضیه تحریم ها در حال پیشرفت است، مشکلاتی را در داخل روسیه به لحاظ اقتصادی و خروج سرمایه و زیان های اقتصادی، پایین آمدن نرخ ارز ملی یعنی روبل و مسائلی از این قبیل، نگرانی هایی در روسیه به وجود آمده است ولي تصور من این است که در این شرایط با توجه به مجموعه این مسائل، امریکا اقدام جدی در گرجستان و ارمنستان و آذربایجان به وجود نمي آورد. به دو کشور گرجستان و ارمنستان مسیحی هستند و رویکرد آن ها نسبت به این دو کشور در مقایسه با آذربایجان متفاوت است، ولی در مقابل آذربایجان هم استراتژیکی ترین کشور قفقاز جنوبی است همه این ها را در نظر می گیرد. من فکر می کنم تا زمانی که نتواند روسیه را در منطقه مهار کند، نمی تواند اقدام جدی در رابطه با نزدیکی بیشتر گرجستان ‏‏ ارمنستان و آذربایجان انجام دهد و پیوند استراتژیک عملی تری را برقرار کند. مگر این که در داخل روسیه مشکلاتی به وجود بیاید. زیرا روسیه ضعیف برای امریکا لازم است تا بتواند در CIS منطقه پیرامونی روسیه و در خارج نزدیک روسیه ورود جدی تری بکند. این مسئله بیشتر به آینده تحولات اوکراین و وضعیت داخلی روسیه بعد از این تحریم ها و آینده این تحریم ها بستگی دارد. يعني هر چقدر روسیه ضعیف تر شود، ورود امریکا به قفقاز جنوبی و حتی به آسیای مرکزی و منطقه اوکراین و بلاروس آسان تر ميشود.

واژگان کلیدی: امریکا ، جمهوری گرجستان، روابط امریکا با جمهوری ارمنستان، همکاری امریکا با جمهوری گرجستان