فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
در روزهای اخیر ما اجلاس ناتو در لیسبون و مشارکت اولین بار روسیه را در آن را شاهد بودیم در این راستا با توجه حضور روسیه این اجلاس چه نتایجی مهمی در رابطه میان روسیه و ناتو در بر داشت ؟
اجلاس لیسبون از بسیاری جهات حائز اهمیت بود. تدوین استراتژی دهه آینده، تعیین زمان خروج نیروهای ناتو از افغانستان و ادامه بحث ها پیرامون سامانه دفاع موشکی از محورهای مهم این اجلاس بود. اما حضور روسیه در این اجلاس از چنان اهمیت بالایی برخوردار بود که تقریبا همه موضوعات دیگر را تحت الشعاع قرار داد. اعلام مدودف مبنی بر پایان دوران تنش میان مسکو و ناتو و تاکید راسموسن مبنی بر آغاز همکاری های بیشتر بین ناتو و روسیه نمایانگر آن بود که فصل جدیدی از روابط بین روسیه و ناتو آغاز شده است. گرچه به نظر می رسد هنوز چالش های عمده ای بین روسیه و ناتو در مورد نگاه مشترک به مساله امنیت و تهدیدات جدید اروپا وجود دارد. اما پس از روابط بحرانی روسیه و ناتو درپی جنگ گرجستان مشارکت روسیه در این اجلاس برای هر دو طرف خوشایند بود و دستاورد مهم آن شاید در آینده و پس از تصویب پیمان “استارت جدید” توسط سنای امریکا بارزتر شود. تا آن زمان بعید به نظر می رسد روس ها گام های بیشتری در جهت نزدیکی به ناتو بردارند.
نگاه ناتو در دکترین جدید به روسیه چیست و چه عواملی باعث تغییر در نگاه قدیمی به روسیه در این سازمان شده است در این بین این نگاه بیشتر تاکتیکی است یا استرا تژیکی؟
نگاه ناتو در دکترین جدید به روسیه متاثر از دیدگاهی کلی از تغییر و تحولات بین الملل پس از جنگ سرد است. ناتو که به عنوان اتحادی نظامی در مقابله با نفوذ کمونیسم شکل گرفته بود، در دوره پساجنگ سرد با توجه به سقوط اردوگاه کمونیسم و تغییر فضای بین الملل درصدد بازتعریف ماموریت های خود در فضای بین المللی جدید بود. بر این اساس گرچه تاکتیک های متفاوتی را به کار بست تا حضور خود در افغانستان را توجیه پذیر کند، اما حضور در محیط پیرامونی روسیه نه یک تاکتیک بلکه استراتژی درازمدت برای این پیمان نظامی غربی است. باید در نظر داشت ملاحظات امنیتی ناتو در ارتباط با منافع غرب و امنیت اروپا، گسترش به سوی شرق را اجتناب ناپذیر می داند و این سناریویی است که خوشاید مسکو نیست. بنابراین چنانچه مشارکت روس ها عمق بیشتری یابد، از یکسو توجیهی برای مخالفت با گسترش ناتو به حیاط خلوت خود نخواهند داشت و از سوی دیگر مجبور به بازی در زمینی خواهند شد که منافع غرب را بیش از منافع مسکو تامین خواهد کرد.مگر آن که امتیازات ارائه شده از سوی ناتو و مشخصا امریکا تامین کننده منافع درازمدت روس ها باشد.که این نیز محتمل بنظر نمی رسد.
با توجه به سیاست گسترش به شرق ناتو در چند سال گذشته آستانه حساسیت روسیه در سالهای آینده نسبت به این سیاست و واکنش روسیه نسبت به تداوم این روند چه خواهدبود ؟
عکس العمل شدید روس ها در رابطه با حوادث گرجستان نشان دهنده حساسیت مسکو نسبت به امنیت محیط پیرامونی خویش است. بر این اساس روس ها مخالفت خود را با گسترش ناتو به شرق به اثبات رسانده اند. از سوی دیگر ناتو نیز مصمم به پیگیری اهداف تعریف شده ی خود در جهت توسعه قلمرو نفوذ خویش است. نگاهی به بیانیه 38 ماده ای دهه جدید ناتو که پس از اجلاس اخیر منتشر شد نشان می دهد علیرغم آن که روس ها در این اجلاس مشارکت نمودند و همکاری خود را در مورد حمل تدارکات لازم جهت پشتیبانی نیروهای ناتو در افغانستان از طریق روسیه اعلام کردند، معهذا ناتو نه تنها از پیگیری روند حضور خود در شرق منصرف نشده بلکه در بیانیه مذکور صراحتا با نام بردن از گرجستان و اوکراین راه را برای عضویت آنان در این پیمان هموارتر می کند.در این حال بدیهی است تا زمانی که منافع دو طرف همسو و یکسان نباشد، روس ها همچنان مخالف روند گسترش به شرق خواهند بود.
دور نمای آینده روابط روسیه با ناتو با توجه به متغیر هایی نظیر منافع ملی روسیه, امکان مخالفت های داخلی در روسیه و نقش احتمالی ناسیونالیست های روسی در مخالفت با ناتو را چگونه ارزیابی میکنید ؟
روسیه نیز مانند هر کشور دیگر در تحولات و تعاملات بین المللی به دنبال منافع ملی خویش است. در شرایط فعلی دنباله روی روسیه از امریکا و ناتو باعث ایجاد گسست امنیتی در حوزه نفوذ روسیه در آسیای مرکزی و قفقاز می شود. از سوی دیگر نیروهای مخالف مدودف – پوتین که با تکیه بر شعارهای ملی گرایانه درصدد جذب آراء بیشتر مردم هستند، از فرصت بدست آمده بیشترین بهره برداری را می کنند. به عقیده من روسیه هنگامی در ناتو فعال تر حاضر خواهد شد که بتواند نقش تاثیرگذاری در حوزه امنیتی اروپا مستقل از امریکا ایفا کند. امری که برخی کشورهای اروپایی از جمله فرانسه نیز دنبال آن هستند.
