فرصت ها و چالش های رابطه روسیه با امارات متحده عربی

زهرا شریف زاده 

عضو هیئت تحریریه مجله ایرانی روابط بین الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح –  IPSC

چکیده:

روسیه از سال 1932 شروع به برقراری ارتباط با کشورهای حاشیه خلیج فارس کرد ، زمانی که اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی جزو اولین کشورهایی بود که عربستان سعودی را به رسمیت شناخت و روابط دیپلماتیک خود را با این کشور برقرار کرد. اندکی بعد ، به دلیل تغییر در خط حزب اتحاد جماهیر شوروی (تبدیل به ایدئولوژی جدید و ایجاد موضع متوسط ​​نسبت به درگیری های منطقه ای) ، روابط متوقف شد. تشدید روابط بین الملل در منطقه همچنین نتیجه رقابت بین قدرت های بزرگ و جاه طلبی سیاسی مربوط به آنها در پرتو تقابل سیاسی – نظامی “غرب – شرق” بود. اتحاد جماهیر شوروی بلافاصله به آخرین تحولات منطقه ای علاقه مند شد. با استفاده از نشانه شناسی در پی پاسخ به این سوال هستیم که چرا رابطه بین روسیه و امارات متحده عربی تقویت می شود؟ مطالعه ی نشانه ها نشان داد که  همکاری بین دو کشور  روسیه و امارات متحده عربی دارای استراتژی و منافع مشترک است.

مقدمه

روابط دیپلماتیک بین روسیه و امارات متحده عربی تقریباً بلافاصله پس از اعلام تأسیس امارات متحده عربی در دسامبر 1971 آغاز شد. در ژانویه 1972 ، هیئتی از اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی به امارات سفر کردند. در این دیدار موافقت شد تا نمایندگی های دیپلماتیک دو کشور در سطح سفیر ایجاد شود. با این حال ، این توافق نامه ها تا نوامبر 1985 ، زمانی که مسکو و ابوظبی از برقراری روابط دوجانبه در سطح سفارتخانه ها خبر دادند ، اجرا نشد. مأموریت دیپلماتیک اتحاد جماهیر شوروی در مارس 1986 افتتاح شد. یک سال بعد (در آوریل 1987) سفارت امارات در مسکو افتتاح شد. بدون شک ، افتتاح مأموریت های دیپلماتیک انگیزه بزرگی به توسعه طیف گسترده ای از روابط دو جانبه ، به ویژه در زمینه اقتصاد داد. بنابراین ، در آوریل 1988 ، مسکو در طی یک همکاری اقتصادی ، وام از امارات متحده عربی به مبلغ 50 میلیون دلار دریافت کرد. در دسامبر 1989 ، هیئتی از بانک خارجه روسیه به ابوظبی سفر كرد تا در مورد فرصت های اضافی استقراض و مشاركت institutions موسسات مالی امارات در صدور ابزار اعتبار مالی اتحاد جماهیر شوروی شوروی صحبت كند. یک توافق نامه حمل و نقل هوایی در سال 1987 بین دو کشور به امضا رسید. در سال 1988 ، شوروی توافق نامه هایی با شرکت امارات متحده عربی  امضا کردند. در ژانویه 1990 ، توافق نامه همکاری تجاری ، اقتصادی و صنعتی بین دو کشور در مسکو امضا شد.پس از انحلال اتحاد جماهیر شوروی در سال 1991 ، علی رغم وضعیت دشوار روسیه در دهه 90 قرن گذشته ، روابط خوب دو کشور قطع نشد. روابط دوجانبه تا پایان دهه اول این قرن به تدریج در حال توسعه بود  سپس رابطه به سرعت توسعه یافت. حال در این تحلیل با استفاده از نشانه شناسی به دنبال این هستیم چه نشانه هایی وجود دارد که نشان دهنده تقویت رابطه بین دو کشور خواهد بود؟

چارچوب نظری :

در میان روش های تفسیری ،نشانه شناسی به تدریج از حوزه نقد ادبی و هنری به علوم اجتماعی از جمله به علم سیاست راه یافته است . مهمترین کاربرد نشانه شناسی تفسیر متون سیاسی به جای روش عمدتا کمی و اثبات گرایانه تحلیل محتواست. پژوهشگرانی که از نشانه شناسی استفاده می کنند تلاش دارند تا پیچیدگی و عمق معنای مستتر در متن و نیز عمل خواندن یا تعبیر نشانه هایی را که در عالم سیاست اهمیت دارند مطالعه کنند. آنان به جای شمارش واژه ها بر تفسیر اسناد تأکید می کنند و با استفاده از فنون کیفی می کوشند تا داده های غنی به لحاظ بار معنایی و عمیق از نظر میزان ورود به دنیای ذهنی خالقان متن را بدست آورند.

در تحلیل نشانه شناسی با جدا کردن مجموعه ای از کدها که پیرامون آن پیام ساخته می شود، آغاز می گردد . این کدها قواعدی را تشکیل می دهند که معانی گوناگون بوسیله آن خلق می شوند. شناسایی این کدها و توجه دقیق به آنها اساس تحلیل نشانه شناختی را تشکیل می دهد . در حقیقت مطالعه نشانه شناسی می تواند به ما کمک کند تا از دلالت ها و نقش های نشانه ها و نقشی که خودمان و دیگران در بنا کردن حقایق اجتماعی و امر سیاسی ایفا می کنیم،آگاه شویم. در تحلیل ارائه شده سعی بر آن است که با استفاده از یک سری کدها به تقویت  رابطه بین روسیه و امارات متحده عربی پی ببریم.

رابطه روسیه با امارات متحده عربی

روابط روسیه با کشورهای عربی اولویت سیاست خارجی این کشور در خاورمیانه است. خاورمیانه نقش جهانی بسیار مهمی را ایفا می کند و مدت ها این اعتقاد وجود داشت که اقتصاد کشورهای عربی هنوز بر پایه نفت استوار است ، اما در واقع بازارهای مالی و مراکز مالی جهانی مانند مرکز تجارت جهانی در دبی تشکیل شده است.به همین دلیل همکاری ، تبادل نظر و گفتگو بین روسیه و کشورهای عربی خلیج فارس برای تقویت روابط و مشارکت وجود دارد. با این وجود ، کشورهای منطقه با مشکلات جدی زیادی روبرو هستند و اقتصاد بسیاری از کشورهای عربی مانند اقتصاد روسیه از وابستگی به تحولات بازار نفت رنج می برد. در واقع ، کشورهای عربی مجبور به حل همان مشکلاتی هستند که روسیه با آن روبرو است ، و در خصوص کشورهای همکاری شورای خلیج فارس پوتین یک دیدگاه اساسی دارد ، “روسیه و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس متحدان انرژی هستند و در تأمین نیازهای بازارهای جهانی انرژی رقابت ندارند. همچنین لازم است همکاری استراتژیک اعراب و روسیه در زمینه نفت ایجاد شود ، زیرا روسیه و کشورهای عربی مورد توجه قدرت های بین المللی به ویژه ایالات متحده هستند. “به همین منظور پوتین پیش از این تمایل کشورش برای هدایت بخشی از سرمایه گذاری خارجی خود به کشورهای عربی خلیج فارس را ابراز کرده بود.

ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه در 15 اکتبر 2020به همراه هیاتی از وزرا ، نمایندگان تجاری و مقامات روسی از امارات متحده عربی بازدید کرد. سفر پوتین به امارات  اولین سفر وی بعد  از سال 2007  برای گسترش سریع روابط روسیه و امارات متحده عربی  مهم بود که در سالهای اخیر در بسیاری از زمینه ها مانند سرمایه گذاری ، تجارت ، فرهنگ ، فضای بیرونی ، جهانگردی و امنیت رشد کرده است . مشارکت راهبردی که دو کشور در ژوئن 2018 به امضا رساندند ، حوزه ای در امور دوجانبه  و نشان دهنده میزان ارزش گذاری  روابط مسکو و ابوظبی برای تعمیق آنها بود. پوتین در حالی که با مقامات اماراتی صحبت می کرد به آنها قول داد که روسیه بیش از 1.3 میلیارد دلار در معاملات سرمایه گذاری با امارات متحده عربی “ناامید نخواهند شد”.

برای روسیه ، هیچ یک از کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس (GCC) از نظر تجاری به اندازه امارات مهم نیست. همانطور که پوتین برای رسانه های دولتی امارات متحده عربی توضیح داد: “از بین کشورهای حاشیه خلیج فارس ، روسیه و امارات متحده عربی بالاترین سطح تجارت را دارند که بالغ بر  1.7 میلیارد دلار می باشد  اما  این کافی نیست. همه ما به خوبی از این موضوع آگاه هستیم و با شرکت سرمایه گذاری موبادالا  در حال رایزنی هستیم که ارزش پلتفرم مشترک آن نزدیک به 7 میلیارد دلار است. “در واقع ، روسیه و امارات متحده عربی دارای یک رابطه اقتصادی پر جنب و جوش و طولانی مدت هستند.

    امارات متحده عربی  و روسیه همچنین یک رابطه اقتصادی قوی برقرار کرده اند. صادرات روسیه به امارات عمدتا کالاهایی مانند فلزات گرانبها و سنگها ، فولاد و همچنین محصولات فلزات آهنی ، ماشین آلات ، تجهیزات ، وسایل نقلیه ، مواد شیمیایی ، مواد غذایی ، چوب ، کاغذ و مقوا است. از اواسط دهه 2000 ، شرکت های بزرگ غول دولتی روسیه و شرکت های خصوصی در امارات تجارت کرده اند و برای برخی از مناقصه های پروژه این کشور رقابت می کنند. در نظر روسیه ، امارات متحده عرب یک مرکز تجاری جذاب برای آفریقا ، آسیا ، اروپا و خاورمیانه است امارات متحده عربی  در بخش های گاز ، نفت ، املاک و مستغلات ، زیرساخت ها و تدارکات روسیه سرمایه گذاری کرده  و در تلاش است  تا حضور خود را در بخش تولید مواد غذایی روسیه افزایش دهد . علاوه بر این ، این دو کشور در استخراج منابع طبیعی مشترک هستند و در حال ایجاد مراکز تجاری الماس می باشند.

امارات و روسیه از نظر  دین و فرهنگ هم  پیوند دارند. به عنوان مثال ، کلیسای ارتدکس روسی با ظرفیت 20،000 ساخته شده در شارجه نشان دهنده احترام متقابل روس ها و امارات به ریشه های مذهبی دیگران است. دیدگاهی در امارات متحده عربی توسط سفیر سابق ابوظبی در مسکو ، عمر غباش ، وجود دارد که روسیه تمدن بزرگ مسیحی است. کنفرانس گروزنی در سال 2016 از نظر تلاش های اماراتی و روسیه برای ارائه چشم اندازهایی برای آینده اسلام یک رویداد مهم بود .آنچه نشست علما در گروزنی را متمایز کرده و اهمیت مضاعف آن را به نمایش می‌گذارد، شرایط پرتنش و غیر طبیعی جهان اسلام و کشمکش‌های موجود در آن است. علاوه بر این آنچه خشم سلفی‌ها را دو چندان کرد، انتخاب گروزنی به عنوان محل نشست بود. چچن سال‌ها مرکزی برای فعالیت‌های فرهنگی و نظامی سلفی‌های جهادی و وهابیت بوده و اکنون بخش قابل‌توجهی از افراد مسلح و تروریست‌های موجود در سوریه را شهروندان این جمهوری فدراسیون روسیه تشکیل می‌دهند.  روس‌ها تلاش می‌کنند تا پس از سال‌ها جنگ با افراط‌گرایان سلفی چچنی، گروزنی را به شهری زیبا و نماد صلح در روسیه تبدیل کنند. مؤسسه طابا در امارات که ریاست آن با صوفی مشهور یمنی علی حبیب الجفری است نیز از برگزارکنندگان اصلی آن معرفی‌شده است.

تبادلات اماراتی و روسی در هنر ، موسیقی و رقص نیز به عنوان جنبه های فزاینده مهم امور دو جانبه پدید آمده است. تئودور کاراسیک اخیراً نوشت كه “برخی از بهترین آثار هنری و موسیقی روسیه هم اكنون بخشی از صحنه های هنری امارات متحده عربی است” ، و افزود: “شتاب مسیر بین روسیه و امارات متحده عربی پل ارتباطی بین دو تمدن است و الگوی جدیدی را برای روسیه ایجاد می كند. 

ابوظبی مانند سایر پایتخت های عرب ، نقش روسیه در معماری امنیتی خاورمیانه را بیش از پیش مهم ارزیابی می کند. نگرانی های مشترک و همپوشانی منافع منجر به افزایش همسویی بین روس ها و اماراتی ها می شود. دو درگیری در منطقه که مسکو و ابوظبی را به هم نزدیک کرده است یمن و سوریه است. در یمن ، سیاست مسکو از زمان ورود ائتلاف به رهبری عربستان و امارات در مارس 2015 “عدم تعهد استراتژیک” بوده است. با این حال ، روسیه و امارات در زمینه رشد روابط بین کرملین و شورای انتقالی جنوبی (STC) مورد حمایت امارات متحده عربی باعث شده است كه مسكو  تنها پایتخت  در جهان باشد كه تا حدی چشم انداز امارات متحده عربی در مورد جنوب یمن و مسئله جدایی را مد نظر دارد كه همچنان اختلافات میان ریاض و ابوظبی را دامن می زند. 

عدن ، منطقه ای از خاورمیانه که مسکو در طی جنگ سرد نفوذ زیادی داشت ، برای کرملین در زمانی مهم است که پوتین و افراد نزدیک او به دنبال بازگرداندن نفوذی هستند که مسکو با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی از دست داد.  رهبران روسیه ممکن است با افزایش نظامی شدن دریای سرخ توسط قدرت های جهانی و منطقه ای به دنبال ایجاد پایگاه دریایی در عدن باشند. میراث جمهوری دموکراتیک خلق یمن (PDRY) همسو با اتحاد جماهیر شوروی ، مترقی ترین و تنها رژیم مارکسیستی شبه جزیره عربستان ، پیوندهای ویژه موجود بین یمنی های جنوبی و همتایان روسی را نشان می دهد. اگرچه احتمالاً دولت روسیه از استقلال جنوب یمن حمایت نخواهد كرد ، “اما  مسكو می تواند تسهیل ورود شورای انتقالی جنوبی به  مذاكرات صلح با واسطه سازمان ملل ، راهی برای جلب نظر  امارات بداند  بدون آنكه استراتژی تعادل منطقه ای را به خطر بیندازد.

 بحران سوریه هرگز به اختلافات قابل توجهی در روابط روسیه با امارات منجر نشد ، همانطور که در مراحل اولیه درگیری با سایر اعضای شورای همکاری خلیج فارس  به ویژه عربستان سعودی و قطر  رخ داد. ابوظبی برخلاف ریاض و دوحه ، که از نظر حمایت شدید از جناح های شورشی سوریه به آنکارا پیوستند ، همیشه احتمال سقوط بشار اسد به دست نیروهای اسلامگرا / سلفی را یک سناریو آزار دهنده علیرغم نارضایتی امارات از همسویی نزدیک رژیم سوریه با تهران می دانست. اینکه ابوظبی روابط دیپلماتیک خود را با دولت اسد برقرار کرد ، تأیید بیشتر حرکت امارات متحده عربی به روسیه  در مورد بحران سوریه بود.

در حالی که دولت سوریه به ادغام مجدد دیپلماتیک در جهان عرب ادامه می دهد و احتمال هم افزایی بیشتری در مورد  سوریه بین ابوظبی و مسکو وجود خواهد داشت. بدون شک ، واشنگتن فشار بر امارات متحده عربی را وارد کرده است تا سریعتر به سمت برقراری روابط اقتصادی ، سیاسی ، دیپلماتیک و امنیتی قوی تر با دولت اسد حرکت نکند ، اما مسکو امیدوار است که ابوظبی حتی یک شریک دیگر در سوریه  به ویژه در حوزه بازسازی باشد.

پوتین با اشتباهات ایالات متحده سرمایه گذاری می کند بدین گونه که به دنبال “عقب نشینی” ایالات متحده از شمال سوریه و اظهارات ضد و نقیض ترامپ در رابطه با درگیری ترکیه و کردها ، سبب نارضایتی بیشتر مقامات ابوظبی در مورد اعتماد به چتر امنیتی ایالات متحده شد. پوتین از این عدم اعتماد روزافزون بین دولت ترامپ و متحدان ایالات متحده در خاورمیانه استفاده کرده است تا نشان دهد روسیه کشوری است که واقعاً در کنار متحدان خود ایستاده است.

همانطور که مالک دالان استدلال کرد ، “روس ها خود را بازیگر طبیعی در طراحی بزرگ ژئوپلیتیک منطقه می دانند.” ابوظبی شروع به اشتراک این دیدگاه درباره مسکو و دستور کار آن در جهان اسلام می کند. در زمانی که ابوظبی پس از لابی گری در دولت ترامپ برای اعمال “حداکثر فشار” بر تهران ، از اهرم های دیپلماتیک خود برای تعامل متوسط ​​ایران استفاده می کند ، سفرهای رئیس جمهور روسیه به عربستان سعودی و امارات چشمگیر بود. سفر پوتین به ابوظبی بیانگر چگونگی اهمیت امارات و روسیه برای یکدیگر است. با این وجود رشد این روابط دوجانبه باید در زمینه گسترده ای از جهان چند قطبی افزایش یابد که در آن امارات متحده عربی نه تنها به روسیه بلکه به چین و هند نیز روی می آورد تا بتواند منافع اقتصادی و امنیتی خود را بهتر تامین کند. در این زمینه ، با ادامه نفوذ کشورهای غربی در خاورمیانه ، مسکو روابط عمیق تری با امارات متحده عربی همراه با سایر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس و ایران ایجاد می کند تا قدرت منطقه ای روسیه را تقویت کند.

حتی روسیه توافق بین اسرائیل و امارات متحده عربی  را خوب ارزیابی نموده به طوری که ندری شیروکوف، رئیس نمایندگی خبرگزاری تاس روسیه در اسرائیل  این توافق را «رفتار هوشمندانه» از جانب اسرائیل نامید. از دیدگاه شیروکوف توافقنامه بین اسرائیل و امارات متحد عربی خبر خوبی برای منطقه است زیرا تأثیر آنی و اصلی توافقنامه عادی سازی روابط بین اسرائیل و امارات، تعویق یا حتی امتناع بالقوه از الحاق یکجانبه کرانه باختری از سوی اسرائیل است که قطعا می‌توانست منجر به تنش شدید و مناقشه طولانی احتمالی و جنگ در منطقه شود.

نتیجه:

همانگونه که بیان شد نشانه های ارائه شده در بالا  به شناخت ما درباره  واقعیت ارتباط روسیه با امارات متحده عربی و نشانه های ارتباط مثبت و همچنین چالش هایی که در آینده این روابط بوجود خواهد آمد  ،کمک نموده است.به طوری که می توان گفت: اولین عامل ایده آل مشارکت استراتژیک روسیه با امارات متحده عربی مخالفت مشترک هر دو کشور در برابر خیزش های سياسي است. انزجار روسیه و امارات از جنبش های دموکراتیک در خاورمیانه را می توان با رد ارزش های لیبرال غربی و نگرانی های امنیتی رژیم مشترک توضیح داد. مفهوم دموکراسی حاکمیت روسیه در سال 2006 و سیستم قرارداد اجتماعی امارات متحده عربی ثبات و رفاه اقتصادی را بر آزادی سیاسی در اولویت دارند. این جهان بینی مشترک باعث شده است که سیاست گذاران روسی و اماراتی دموکراسی را با بی ثباتی برابر بدانند و تلاش های ارتقاء دموکراسی ایالات متحده در خاورمیانه را رد کنند. 

دومین مؤلفه ایده پردازی مشارکت استراتژیک روسیه و امارات متحده عربی ، مخالفت شدید هر دو کشور در برابر جنبش های اسلامی گرایانه است. از سال 2003 ، روسیه اخوان المسلمین را به عنوان یک سازمان تروریستی تعیین کرده و مسکو از تلاش های امارات متحده عربی برای مهار گسترش اسلام سیاسی در خاورمیانه استقبال کرده است. 

در واقع مشارکت در خاورمیانه از دیدگاه امارات متحده عربی یک پیشرفت مثبت است. اماراتی ها با روابط منحصر به فرد خود با کرملین در تلاشند چالش های امنیتی منطقه ای را که منافع آنها را تهدید می کند حل کنند. مهمتر از همه ، روابط امارات با کرملین می تواند به امارات کمک کند و برای  از بین بردن تنش ها بین دونالد ترامپ ، رئیس جمهور ایالات متحده و ولادیمیر پوتین ، رئیس جمهور روسیه ، یک گفتگوی مهم باشد.

با توجه به همه زمینه های همکاری بین روسیه و امارات متحده عربی با نگاه به آینده ، زمینه های بالقوه اختلاف نظر بین روسیه و امارات وجود دارد که می تواند حرکت رو به رشد مشارکت استراتژیک را کند نماید. تناقض بین استراتژی متعادل سازی روسیه در لیبی و حمایت همه جانبه امارات از ژنرال هفتر می تواند باعث شود مسکو ابوظبی را مانعی برای آرمانهای دیپلماتیک خود در لیبی بداند. روسیه همچنین یک جانبه گرایی امارات را در جنوب یمن با رعب و وحشت می بیند و وزارت خارجه روسیه از حملات هوایی امارات در یمن ابراز نگرانی کرد. قانون جدید حمایت از غیرنظامی های سوریه ، که اقدامات تنبیهی دولت آمریکا علیه حمایت کنندگان مالی اسد را تهدید می کند ، می تواند مانع سرمایه گذاری های اماراتی در روند بازسازی سوریه شود و همکاری روسیه و امارات در سوریه را محدود کند.

علی رغم اختلاف نظرهای طولانی مدت روسیه با امارات در مورد ایران و قطر ، همگرایی مسکو و ابوظبی در مخالفت با انقلاب های مردمی ، جلوگیری از تحرکات اسلامی و جلوگیری از تشدید نظامی در خلیج فارس ، زمینه های محکمی برای مشارکت استراتژیک روسیه و امارات می باشد از آنجا که امارات متحده عربی با تقویت پیوندهای خود با قدرتهای پیشرو غیر غربی و محافظت از رهبری ایالات متحده در خاورمیانه ، از نظم جهانی چند قطبی استقبال می کند ، روابط روسیه و امارات متحده عربی احتمالاً در ماهها و سالهای آینده به تقویت خود ادامه بدهد.به طور کل مواضع روسیه و امارات در مسائل جهانی و منطقه‌ای هماهنگ است .

واژگان كليدي:فرصت ها, چالش , رابطه ,روسیه , امارات متحده عربی,زهرا شریف زاده