سمیرا محتشم
پژوهشگر مسائل منطقه‌ای
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
چشم‌انداز گردشگری و نئوم
دیدگاه‌های متفاوتی درباره این پروژه مطرح می‌شود. بسیاری بر این باورند که این طرح بسیار خیال‌پردازانه بوده و هرگز به مرحله اجرا در نخواهد آمد. برخی نیز سرپوش گذاشتن بر بحران آفرینی‌های عربستان در منطقه را دلیل اعلام و اجرای این طرح می‌دانند. ارائه تصویری زیبا از دوران حکمرانی محمد بن سلمان، پیوند منافع با مصر و اردن (با توجه به این‌که این پروژه در خاک سه کشور عربستان، اردن و مصر واقع شده، عملاً می‌تواندبه‌عنوان پیوند دهنده منافع این کشورها تلقی شود) و جذب سرمایه‌گذاری‌های خارجی با توجه به کاهش قیمت نفت در کنارهزینه‌های نظامی منجر به کسری بودجه عربستان به بیشترین حد خود از سال ۲۰۱۰ تا به امروز، از جمله این نظرات است.
اما ولیعهد عربستان اجرای این طرح را نشانه گرایش و سوق یافتن عربستان به سمت آن‌چه آن را «اسلام میانه‌رو» خوانده، عنوان کرده است. برخی از کارشناسان، اظهارات وی در این خصوص را به معنای آغاز مرحله‌ای جدید از روی‌گردانی از دین و مذهب در این کشور به بهانه اصلاحات می‌دانند. عربستان سیاست گردشگری انعطاف‌پذیر جدیدی را در «چشم‌انداز 2030»، نقشه راه برای اقدام اقتصادی و توسعه در پادشاهی، تدوین کرده است. یک روزنامه‌نگار و محقق امور خاورمیانه گفت: «آن‌هاغیر از گسترش گردشگری مذهبی در جده و ریاض برای گردشگران غربی فضاهایی ایجاد می‌کنند؛ با این حال، همه چیز در کشور مجاز نخواهد بود. الکل هم‌چنان ممنوع است، حتی در نئوم. یک خارجی که الکل را دوست دارد، می‌تواند به مصر یا اردن برود؛ بنابراین من فکر می‌کنم که سرمایه‌گذار و بازدیدکننده خارجی بتواند نیازهای خود را بدون نقض مقررات تأمین کند. تغییر ارزش‌های فرهنگی و مذهبی در کشوری که دهه‌ها قوانین سختگیرانه شرعی در آن حاکم بوده، آسان نخواهد بود. با این حال، جمعیت جوان کشور در تلاش برای تغییر است.»
پیامدهای قابل توجهی در این زمینه در انتظار رژیم فعلی عربستان است؛ زیرا حداقل 20 درصد مردم، این تغییرات رادیکال در جامعه را دوست ندارند، اگرچه ممکن است اکثریت جوانان هیچ مسئله‌ای با آن نداشته باشند. اما به‌نظرمی‌رسد عربستان به خاطر سرمایه‌گذاری خارجی، آماده است ارزش‌های غربی را وارد کشور کند. در آینده‌ای نزدیک، حتی ممکن است الکل در برخی اماکن آزادانه مصرف شود، اما شاید در مجاورت دو شهر مقدس مکه و مدینه این اتفاق نیفتد.
روزنامه انگلیسی گاردین در این خصوص می‌نویسد: «پروژه نئوم در واقع همان دبی عربستان است که با پیاده سازی آن، همه از چهار گوشه عربستان برای تفریح و وقت گذرانی به این شهر هجوم خواهند آورد.» به نوشته گاردین جزیره نئوم باعث می‌شود تا عربستانی‌ها دیگر برای گذران اوقات فراغت و خوش‌گذارانی‌های خود به کشورهایی نظیر بحرین و امارات سفر نکنند، چون از این پس تمام انواع خوش‌گذرانی‌هایی که تاکنون به نام مذهب در عربستان ممنوع بود، در این شهر فراهم خواهد بود.
باید توجه داشت که پروژه نئومجهت اجرا مستلزم سرمایه‌گذاری در ۹ بخش خواهد بود که علاوه بر سرمایه‌گذاری‌های سعودی، محمد بن سلمان تلاش دارد برای اجرای طرح، سرمایه‌گذاری‌های خارجی را نیز جذب کند. همین موضوع بهانه و دستاویز مناسبی برای ورود به بازارهای سعودی است؛ به‌ویژهآن‌که از ابتدای سال 2017 سعودی‌هاگام‌هایی عملی در راستای عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی برداشته‌اند. روزنامه جروزالم پست چاپ سرزمین‌های اشغالی علت عمده تمایل و استقبال شرکت‌های صهیونیستی فعال در بخش خصوصی برای مشارکت در نئوم را نزدیکی این شهر به خلیج عقبه و مرزهای سرزمین‌های اشغالی که بر ۴۶۸ کیلومتر از کرانه دریای سرخ واقع شده، دانست. آندری کوریبکو پژوهشگر آمریکایی متخصص در روابط امریکا، اروپا و آسیادر مقاله‌ای که توسط نشریه اورینتال ریویو منتشر و در گلوبال ریسرچ بازنشر شده، نوشت: «نزدیکی محمد بن سلمان به اسرائیل تنها برای مقابله با دشمن مشترک یعنی ایران یا نشان دادن میزان جدیت تغییرات در حال انجام در عربستان نیست؛ بلکه مهم‌تر از این موارد قابل اجرا نبودن طرح مذکور بدون همکاری و مشارکت اسرائیل است. چین و روسیه که از مهم‌ترینسرمایه‌گذاران احتمالی طرح یاد شده سعودی هستند، به دو دلیل تمایل به مشارکت اسرائیل در این طرح دارند؛ یکی تأمینمسیر دیگری از سرزمین اشغالی فلسطین که دریای سرخ را به دریای مدیترانه وصل می‌کندو دیگری استفاده از طرح پیشنهادی اسرائیل برای ایجاد شبکه حمل و نقل ریلی از دریای سرخ تا دریای مدیترانه.» وی احتمال می‌دهد عربستان برای تضمین اجرای طرح شهر نئوم و عبور از مرحله اقتصاد نفتی به اقتصاد بازِ مبتنی بر سرمایه‌گذاری‌های داخلی و خارجی و بخش گردشگری، گزینه به رسمیت شناختن اسرائیل را برگزیند. از سوی دیگر گفته شده عربستان برای تأمین هزینه‌هایاین طرح با مصر و اردن در جهت جذب شرکت‌های گردشگری اروپایی فعال در دریای مدیترانه و هم‌چنین در دریای سرخ، مشغول به کار شده و پادشاه در حال مذاکره با بیش از هفت اپراتور مربوط به گردشگری است.
نکته قابل تأملاین‌که کل انرژی سازنده این پروژه بر حسب حامل‌های انرژی سبز وتجدیدپذیر یعنیانرژی خورشیدی یا سولار و انرژی هسته‌ای خواهد بود. دولت عربستان قصد دارد در کنار تاسیسات هسته‌ای سازمانی برپا کند تا بر شیوه اجرایی کردن این عملیات و سلامت شهروندان سعودی اطمینان کامل حاصل کند. گفتنی است این سازمان با نیروهای غیربومی اداره می‌شود وهدف آن اطمینان دولت آمریکا از عدم دستیابی عربستان به سلاح هسته‌ای است. برپایی تاسیسات هسته‌ای در عربستان سعودی خود عامل مهمی در تغییر معادلات منطقه‌ای خواهد بود.
در مجموعو با در نظر داشتن همه موارد ذکر شده، تغییر سرنوشت اقتصادی پادشاهی سعودیعمده‌ترین مزیت این طرح بلندپروازانه است؛ چرا که پیش‌بینیمی‌شود تا سال 2030 سهمی 100 میلیارد دلاری در تولید ناخالص داخلی -بالاترین میزان در جهان- داشته باشد.اما موانع بسیاری برای تغییر اقتصادیاز جمله فرهنگ ریسکناپذیرینیز وجود دارند.سعودی‌ها که می‌توانستند روی مشاغل امن کشور حساب باز کنند، اکنون باید با افراد باهوش‌تر در بخش خصوصی رقابت کنند. لغویارانه‌های سخاوتمندانه یا کاهش تعداد کارگران خارجی نیز می‌تواندبرخی کسب و کارها را نابود کندو حتی طبقه متوسطبهره‌مند ازیارانه انرژیرا آسیب پذیرمی‌کند.
واژگان کلیدی:عربستان، چشم‌انداز، گردشگری،پروژه نئوم
