فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
عربستان برای مقابله با نفوذ سیاسی- امنیتی رقبای منطقه‌ای ، نیاز مبرم به موقعیت ژئوپولتیکی کشورهای شاخ آفريقا دارد. لذا با سرازیرکردن دلارهای نفتی به تقویت منافع، حفظ نفوذ و تفوق خود در رقابت منطقه‌ای پرداخته چون بی‌ثباتی در قاره سیاه موقعیت عربستان را به خطر می اندازد.
عربستان با آگاهی از وضعیت نابسامان دولت‌ها ، وابستگی به حمایت‌های اقتصادی و سرمایه خارجی کشورهای شاخ آفريقا ، دست به سرمایه گذاری گسترده در زمینه امنیت غذایی زده است.سرمایه گذاری در حوزه کشت فراسرزمینی ضمن تأمین نیازهای غذایی خود از طریق کشورهای آفريقایی، به مهار بحران بدهی خارجی ، بهبود اوضاع داخلی ، اشتغال زایی و رونق کسب و کار در این کشورها سبب تقویت ارتباط با این کشورها شده است.
عربستان با حدود 6 میلیارد دلار ششمین شریک تجاری اتیوپی در آفريقا محسوب می شود. علاوه بر آن اجازه کار به ده ها هزار کارگر اتیوپیایی ارتباط دو کشور را در سال های گذشته محکم تر کرده است. پس از پیوستن ریاض به سازمان تجارت جهانی در سال ۲۰۰۵، اتیوپی به عنوان یکی از مهم‌ترین کشورها برای سرمایه‌گذاری شهروندان عربستانی مطرح شد . درسال ۲۰۱۶ توافق‌نامه تجاری ، اقتصادی، همکاری خارجی و امنیتی، سبب شد که صندوق توسعه عربستان منابع مالی لازم برای توسعه مناطق مستعد اتیوپی را در اختیار ۳۰۵ سرمایه‌گذار و ۶۹ شرکت سعودی قرار دهد.
اتیوپی تنها کشوری است که در شاخ آفريقا ،هرگز مستعمره سایر کشورها نبوده و همیشه استقلال را در درگیری های آفريقا حفظ کرده است. با روی کارآمدن آبی احمد نخست وزیر درسال 1918 ، رشد اقتصادی این کشور به 10 درصدارتقاء و اوضاع معیشتی مردم بهبود یافته است.او با آگاهی از توانمندی و موقعیت کشورش ، و این که عربستان تا چه حدی به موقعیت ویژه این کشورساحلی دریای سرخ و شاخ آفريقا وابسته است ، در عین پذیرش حمایت های مالی و همکاری‌های مشترک اقتصادی – امنیتی، خود را از بحران خلیج فارس خصوصا یمن دور نگه داشته است. و از طرفی برای بهبود وضعیت اقتصادی و نزدیک شدن کشورش به استانداردهای جهانی علاوه بر سازندگی کشورش،جنگ بین اتیوپی و اریتره را پایان و جایزصلح نوبل را در سال2019 به اتیوپی اختصاص داد.
دوعامل باعث شده که ارتباط عربستان و اتیوپی در چندسال اخیر تا حدودی دچارخدشه شود:
الف)اتیوپی در صدد تأسیس سد عظیم «النهضه» یا «رنسانس» با هدف تولید برق در کشورش شده، همین نگرانی زیادی برای مصر ایجاد کرده، چون حجم و انباشت آب در پشت سدّ مذکور، سهم و منابع آبی مصر و سودان را از نیل به شدت کاهش داده و در بعد سیاسی و اقتصادی و امنیتی در آینده می تواند به‌عنوان اهرم فشاری برعلیه این کشورها به کار گرفته شود. دولت عربستان بعد از به قدرت رسیدن «عبدالفتاح السیسی» فشار زیادی به دولت اتیوپی در حمایت از مصر وارد کرده است.
ب) بازداشت «محمد حسین العمودی» سرمایه گذار سرشناس عربستانی – اتیوپیایی در جریان برنامه مبارزه با فساد ولیعهد سعودی است. العمودی با سرمایه گذاری معادل ۳.۴ میلیارد دلار تقریبا در تمامی بخش های اقتصاد اتیوپی، از جمله هتل سازی، کشاورزی و نجوم شرکت داشته ، وتوانسته ۴.۷ درصد از کل تولید ناخالص داخلی و بیش از ۱۰۰ هزار نفر که ۱۴ درصد از شاغلین بخش خصوصی اتیوپی را پوشش دهد.
حمایت نخست وزیر اتیوپی برای آزادی این سرمایه گذار، تا جایی که منجربه فراخواندن سفیر اتیوپی در عربستان، و کنسول این کشور در جده گردید و عربستان مجبور به آزادی العمودی شد.همین امرسبب شکافی در روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور در درازمدت خواهد شد و شرایط حضور رژیم سعودی در منطقه راهبردی شاخ آفريقا را با مشکلات جدیدی روبرو می کند.
دولت عربستان از سال 1392 تاکنون بارها صدها هزار تن کارگر مهاجر را بدون هشدار قبلی، با هدف ایجاد اشتغال بیشتر برای شهروندانش اخراج کرده است. 10 میلیون کارگر خارجی مهاجر در عربستان عمدتا آفريقایی هستند، و بیشترین اخراج کارگران از این کشور اتیوپیایی ها می باشند که همراه با خشونت و هتک حرمت بوده است. این امر موجب بروز نگرانی در روابط عربستان با کشورها ی شاخ آفريقا شده است.
کاهش شدید قیمت نفت و کسری شدید بودجه عربستان با شیوع کرونا، بهانه ای شده تا 3 هزار مهاجر اتیوپیایی از این کشور اخراج گردد. مقامات عربستان بدون انجام تست مهاجران را در مقیاس بزرگ به کشوری که خود درگیر کرونا و فقر و نابسامانی است برگردانده است. پیشتر برخی رسانه‌ها اعلام کرده بودند که عربستان قصد دارد هزاران اتیوپیایی از جمله آن دسته از افرادی که مشکوک به کرونا هستند را از کشور خود اخراج کند. سازمان ملل متحد با انتقاد از اخراج اتباع اتیوپی از عربستان سعودی، این اقدام را موجب شیوع بیشتر کرونا دانست و خواستار توقف آن شد.اما به نظر می رسد، عربستان برای نشان دادن توانمندی و وابستگی اقتصادی دولت اتیوپی به خود این اقدام را انجام داده است.
چشم انداز
وجه اشتراک اکثریت کشورهای شاخ آفريقا، فقر و توسعه‌نیافتگی اقتصادی است. لذا یکی از اهداف مهم اتیوپی نیز جذب کمک‌های مالی و سرمایه‌گذاری خارجی است.در همین راستا هرنوع ارتباط و قرارداد با کشورهای عربی بر اساس منافع اقتصادی بسته می شود. به کار گیری کارگران این کشور توسط دولت سعودی و کشورهای دیگر عربی برای اتیوپی ارزآور است.
اخراج کارگران اتیوپی از عربستان علاوه بر دامن زدن به این ویروس ،آمار بیشتری از مرگ و میر را برای این قاره به همراه دارد. آفريقا دارای سیستم شکننده درمانی می باشد و ۳۴ درصد از مردم فقط امکان دسترسی به مراکز بهداشتی برای شستن دست‌هایشان را دارند لذا شیوع این بیماری این قاره را با آسیب جدی روبرو می کند.
اخراج کارگران در پسا کرونا می تواند نوعی چرخش در سیاست خارجی اتیوپی در برابر موقعیت عربستان را در شاخ آفريقا ایجاد کند. و موقعیت کشورهایی همچون ترکیه، امارات و قطر به سرمایه گذاری در اتیوپی را تقویت نماید. اتیوپی در سالهای 2017 تا 2018 جز پنج کشور نخست در جذب سرمایه گذاری خارجی در آفريقا بوده است .این سرمایه گذاری‌ها توسط 152 شرکت خارجی از کشورهایی همچون: چین، اندونزی، مالزی، هنگ کنگ، عربستان سعودی، کره، مصر، سودان و نروژ تامین شده است.
اما از آن جا که سرمایه گذاری عربستان بیشتر در بخش کشاورزی اتیوپی که غالباً از نوع سرمایه گذاری مستقیم است، در پسا کرونا می تواند با مشکلات امنیت غذایی جدی روبرو شود. از طرفی اخراج کارگران که اکثرا مسلمان می باشند در پسا کرونا با افت گردشگری زیارتی روبرو خواهدشد و از طرفی به عنوان متولی حرمین شریف مورد بی اعتمادی توده مسلمان آفريقایی قرار می گیرد.
واژگان كليدي: عربستان ، چرخش، سیاست خارجی، اتیوپی ،پسا کرونا، فاطمه خادم شیرازی
