مائده ارکان
پژوهشگر مسائل بین الملل
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح – IPSC
اکثر تحلیل گران سیاسی بر این موضوع اذعان دارند که پیروزی مجدد رجب طیب اردوغان در انتخابات 24ژوئن بر سیاست های منطقه ای این کشور تاثیرگذار خواهد بود و وی با اقتدار و اعتماد به بنفس بیشتری در تصمیمات منطقه ای قدم خواهد برداشت تا سیاست های خود را عملی کند . این در حالی است که سیاست کلان این کشور از زاویه منافع ملی مشاهده می شود . بر این مبنا ” سیاست خارجی جمهوری مدرن ترکیه که منبعث از هویت اسلامی ،ترکی و با ترکیبی از اصول لیبرال دموکراسی است ، همواره بر مبنای منافع ملی و ارزش های موجود در کشور تدوین و اجرا می شود “[1]
ترکیه کشوری با اهمیت ژئو پلیتیکی و ژئو استراتژیکی از تاثیر گذاری ویژه ای در معادلات منطقه خاورمیانه برخوردار است . این کشورکه تا قبل از جنگ جهانی اول قدرت حاکم بر منطقه بود امروزه با به قدرت رسیدن اسلام گرایان مدرنبه دنبال احیا نقش از دست رفته خود می باشد . این هدف بعلاوه متغییر های جهت دهنده به سیاست منطقه ای :پل آسیا به اروپا ، عضویت در ناتو ، پسا اسلام گرائی ، حامی اخوان المسلمین ، سیاست نوعثمانیسم و مساله آب ( متغیرهایی جغرافیائی، نظامی ، ایدئولوژیکی ، سیاسی و زیست محیطی) در شکل گیری سیاست منطقه ای این کشور تاثیر گذار خواهد بود .از طرفی ، ترکیه کشوری است که سیاست خارجی اش در چارچوب منافع ملی تدوین و اجرا می شود . هر جا که منافع کشور به خطر بیافتد عذرخواهی می کند ، مورد روسیه و هرجا که منفعت برایش ایجاب می کند به جهان اسلام پشت می کند ، مورد اسرائیل .لذا همچنانکه با تل آویل رابطه استراتژیک دارد به مردم فلسطین هم توجه ویژه ای نشان می دهد. در همین راستا ، در رابطه با سوریه ، دولت ترکیه برای حفظ منافعش هم با ایران و روسیه متحد شده و هم با ائتلاف غربی و مخالفان بشار اسد هم گام شد .
سوریه همسایه ترکیه از کشورهای منطقه خاورمیانه است که در شکل گیری سیاست منطقه ای آنکارا تاثیر زیادی دارد به ویژه بعد از به قدرت رسیدن حزب عدالت و توسعه و اجرای سیاست نوعثمانیسم و البته بحران سیاسی در سوریه . سیاست منطقه ای آنکارا که بر مبنای سیاست تنش زدائی با همسایگان رقم خورده بود با بحران سوریه ، به سیاست مداخله گرائی ( حضور در عفرین ، منبج ، الباب وهمکاری با ارتش آزاد سوریه ) تغییر یافت ، چنانکه یکی از موارد اختلاف با داوود اوغلو شد و باعث کنار گذاشتن وی از ساختار سیاسی دولت اردوغان . اما به باوررئیس جمهور ترکیهدخالت این کشور در سوریهبه دلیل مبارزه با تروریسم ( داعش و پ. ک.ک) و جلوگیری از نفوذ ناسیونالیسم کردی به مرزهای ترکیه می باشد . در همین راستا ، رجب طیب اردوغان در کنگره حزب عدالت و توسعه ( 2018) در سخنانی گفت که برای مبارزه با تروریسم برداشتن هیچ گامی بدون نقش و حضور ترکیه در سوریه امکان پذیر نخواهد بود. همچنین در نشست آستانهکه توافقی میان ایران ، ترکیه و روسیه در رابطه با آینده دولت گرفته شد ،مشخص گردید که ترکیه در آیندهاین کشور نقش مهمی هم در همکاری های اقتصادی و هم معادلاتامنیتی خواهد داشت . به این ترتیب اکنون اولویت سیاست منطقه ای ترکیه ابتدا درمهار کردها ی سوریه والبته دست یافتن به بازار این کشور- این مساله باعث رشد اقتصادی در داخل ترکیه خواهد شد- است .
ایران و روسیه از دیگرهمسایگان ترکیه هستند که علاوه بر همکاری های گسترده سیاسی، امنیتیواقتصادی – مبارزه با تروریسم و سرمایه گذاری های کلان اقتصادی در بخش انرژی ، کالا و توریسم – رقیب یکدیگر در منطقه هستند.ترکیه رقیب منطقه ای ایران است و نگران نفوذ بیشتر این کشور در خاورمیانه و آسیای میانه و قفقاز است.
عدم حمایت ترکیه از تحریم های آمریکا علیه ایران با عث ناخرسندی آمریکا و اسرائیل گشته است ، چنانکه شاهد رفت وآمدهای دولت مردان آمریکا به آنکارا هستیم . امااردوغان در سخنان اخیر خود اعلام کرده که ایران شریک راهبردی ترکیهمی باشد و با این کشور همکاری خواهد کرد . قابل ذکر است کهتهران رقیبی است که آنکارا تمایلی ندارد در معادلات منطقه و در بازی قدرت های جهانی در گرفتن امتیاز ها از این کشور عقب بماند و به سیاست منطقه ای اش آسیبی برسد .اینگونه است که سیاست آنکارا در آینده با افزایش نفوذ در عراق و سوریه ، گسترش همکاری های سیاسی و اقتصادی با ایران و اسرائیل و البته عدم دسترسی کردها و ایران به دریای مدیترانه است . به باور نویسنده بروکینگز ” آنکارا نفوذ و قدرت نیروهای شیعه حامی ایران در عراق، حزب‌الله در لبنان و پشتیبانی از دولت اسد در سوریه را به عنوان عناصری از تلاش ایران برای تثبیت یک کمربند نفوذ که تا مدیترانه گسترش می یابد، تلقی می‌کند و نگران است، این منبع نفوذ منجر به آسیب به منافع منطقه‌ای ترکیه شود “[2].
به این ترتیب ترکیه اگر بخواهد به عنوان کشوری تاثیر گذار و قوی تر در منطقه حضور یابد ،باید در داخل کشور- با توجه به تحولات ساختاری صورت گرفته – به یک اجماع بین احزاب سیاسی ، مسلمانان و سکولارها ، کردها و ترکها دست یابد تاروند دمکراتیزاسیون عمیق تر گردد و جامعه مدنی قوی شکل گیرد . این مساله حتما با حمایت گسترده بین المللی همراه خواهد شد وآنکارا را در راستای اهداف منطقه ای موفق تر خواهد کرد. در واقع وجود یکجامعه منسجم – باتوجه به اینکه مرزهای جنوبی ترکیه تنش آلود است و امکان جنگ و درگیری در آن می باشد – برسیاست منطقه ای آن تاثیر گذار خواهد بود . در مجموع دولتمردان حزب عدالت و توسعه در راستای سیاست نوعثمانیسم تلاش می کنند در آینده به یک محور مهم بین المللی تبدیل شوند تا قدرت چانه زنی و حضورشان در منطقه نسبت به دیگر قدرت ها افزایش یابد .
کلمات کلیدی : سیاست منطقه ای ترکیه ، منافع ملی ، انتخابات و تحولات ساختاری، بحران های منطقه ای ، قدرت های جهانی و منطقه ای
[1]ارکان ، مائده ، برخورد ایدئولوژی ها در ترکیه : از عثمانی گرائی تا اسلام گرائی مدرن ، صفحه 228 ، 1395
[2]– “ایران ،ترکیه و خطوط جدید تعارض در خاورمیانه “، سایت تابناک
