سلاح نامرئی تخریب امنیت انرژی در خاورمیانه

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر  و مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

اصلی ترین انرژی در خاورمیانه نفت است ، لذا وضعیت سایر انرژی ها به تحولات در عرضه و تقاضای نفت، بستگی دارد. امنیت و ثبات اقتصادی در کشورهای نفت خیز خاورمیانه ، تابع امنیت و ثبات عرضه نفت و انرژی است. چون بین انرژی و امنیت رابطه دوسویه وجود دارد. تولیدکنندگان نفت علاوه بر امنیت پایدار در توزیع انرژی ، نیازمند امنیت سرمایه گذاری و تقاضا می باشند.مفهوم امنیت انرژی برای کشورهای تولید کننده و وابسته متفاوت است. 

امنیت انرژی مانند یک چرخه عمل می کند در یک سمت امنیت تقاضا برای تولیدکنندگان ، و سوی دیگر امنیت عرضه برای مصرف کنندگان می باشد.شناخت تحولات سمت تقاضا برای تولیدکنندگان حیاتی است.به همین دلیل اگر توازن بین عرضه و تقاضای نفت دچار مشکل شود، بازارهای نفت دچار مازاد عرضه نفت خام شده، وقیمت های نفت کاهش می یابد. و اگر این کاهش توام با کندی رشد اقتصاد جهانی باشد، کشورهای نفت خیز با مشکل جدی مواجه می شوند.ثبات قیمت ها مهم ترین نگرانی اقتصادی در امنیت تقاضای کشورهای تولید کننده وابسته به نفت است.

امنیت انرژی در خاورمیانه  با تهدیدهایی مواجهه شده از جمله:الف)تحریم های سیاسی ب) شوک های قیمت ج) وابستگی به واردات د)عدم تنوع در منابع عرضه انرژی ه) انهدام خطوط لوله انتقال انرژی و) بلاهای طبیعی ز) دزدان دریایی ح) برخورد کشتی های حامل سوخت ت) نشت سوخت در دریا ی) بوده است. این تهدیدات در خاورمیانه شامل همه کشورها نبوده، بلکه تعدادی از کشورها را شامل شده است. 

ویروس کرونا یک سلاح نامرئی مخرب جدیدی است که به تخریب امنیت انرژی در جهان پرداخته است. سلاحی ناشناخته که قلب اقتصاد جهان را نشان گرفته و موفق شده  بازارهاي نفت و گاز خاورمیانه  و جهان را، تحت تأثیر  و شرکت هاي نفتی ، دولت ها و نهادهای بین المللی همچون اوپک و آژانس بین المللی انرژي، امنیت عرضه و تقاضای انرژي را متأثر کند. 

پیش بینی نیاز به انرژی چین تا سال 2030 ، برای گسترش رشد اقتصادی سبب شد که تولیدکنندگان نفت خاورمیانه نگاه ویژه ای به چین داشته باشند. رشد سریع اقتصادي چین و تأثیر آن در جانب تقاضاي انرژي، باعث وابستگی کشورهای صادرکننده نفت به درآمدهاي ارزي حاصل از صدور نفت خام به چین و واردات کالا شده است.با شیوع ویروس ناشناخته کرونا در چین بزرگ ترین وارد کننده نفت، تهدیدی براي توازن عرضه و تقاضاي نفت در خاورمیانه و آثار نامطلوبی در بازار جهانی انرژي شد.

بشکه های نفتی که برابر قیمتش توسط بازیگران فرامنطقه ای ،مورد محافظت قرار می گرفت، امروز به گونه ای سقوط کرده که تاجران مجبور شدند حدود 160 میلیون بشکه نفت را روی کشتی ها ذخیره کنند. این بیشترین میزان عرضه مازاد نفت در تاریخ می باشد. ذخیره نفت بر روی تجهیزات شناور تنها راه امنیت انرژی یعنی غلبه بر عدم تعادل بین تولید و مصرف می باشد.این سلاح نامرئی توانسته تقاضای نفت را کاهش و مخازن نفتی را انباشته، چاه‌های نفتی را مسدود وپالایشگاه‌ها را محدود کند.

کاهش قیمت نفت کشورهای بزرگ حاشیه خلیج فارس  را دچار مشکل کرده است. صادرات نفت با کاهش شدید روبرو شده، و این کشورها از درآمدهای عظیم نفتی محروم شده اند. ابزار فشار آن ها بر کشورهای عمده مصرف کننده کم تأثیر و یا بی تأثیر شده است.کاهش درآمدهای نفتی موجب بی ثباتی این کشورها خواهد شد و در مقابل ،کشورهای واردکننده از امکان بهتری برای متعادل کردن تجارت خود در سطح بین الملل برخوردار می شوند.

عربستان به عنوان بزرگ ترین صادر کننده نفت جهان در سایه شیوع کرونا، به شدت تحت تاثیر کاهش قیمت نفت قرار گرفته و همین امر باعث شده با داشتن بالاترین حجم از ذخایر نفت، به مرز یکی از بدهکاران جهان نزدیک شود. وزیر دارایی عربستان، اعلام کرده که، قصد دارد ۲۲۰ میلیارد دلار وام بگیرد، زیرا عربستان در طی  ۴ سال ۲۶۶ میلیارد دلار از ذخایر کشور استفاده کرده و در پایان سه ماهه اول سال ۲۰۲۰، بدهی عمومی سعودی به ۱۹۲.۹ میلیارد دلار رسیده است.شیوع کرونا مانع فعالیت های اقتصادی مانند شرکت‌های مسافرتی ، هواپیمایی و خدمات هتل‌ها شده و به احتمال زیاد درآمد حاصل از حج تمتع را نیز از دست خواهد داد.

در بودجه سال ۲۰۲۰ عربستان، قیمت هر بشکه نفت در حدود ۵۵ دلار تخمین زده شده، در حالی که  قیمت هر بشکه کمتر از ۲۰ دلار است، با توجه به میانگین روزانه صادرات  نفت این کشور ۲۵۴.۷ میلیون دلار از دست می دهد.همچنین به دنبال تصمیم اوپک مبنی بر کاهش ۱۰ میلیون بشکه‌ای تولید جهانی در روز، مجبور می شود تا تولید نفت خود را به ۸.۵ میلیون بشکه کاهش دهد. این کاهش تولید نفت عربستان  باعث کسری بودجه و درآمد نفتی ، حدود ۴۰ میلیارد دلار افت خواهد کرد.

آمریکا هنوز آمادگی خود را برای حمایت از این کاهش تولید اعلام نکرده و به‌عوض عربستان سعودی را برای حل این مشکل در بازار نفت تهدید کرده ،اگر تولید نفت کاهش پیدا نکند و صنعت نفت آمریکا دچار آسیب شود،عربستان با تحریم و وضع عوارض بر نفت مواجه خواهد شد.سقوط قیمت نفت و کاهش شدید تقاضا باعث شده ، ذخایر انبارهای نفت آمریکا لبریز شود، و28 نفت کش‌سعودی حامل ۴۳ میلیون بشکه نفت در بنادر آمریکا با سقوط قیمت‌ نفت روبروشود. چون پالایشگاه‌ها با سقوط تقاضا برای سوخت از خرید نفت خودداری می کنند.

همچنین عربستان یکی از تامین‌کننده های مالی اصلی جنگ‌های نیابتی در منطقه می باشد.جنگ با یمن در طول ۵ سال ۳۶۰ میلیارد دلار برای عربستان هزینه داشته ، و سالانه بیش از ۶۰ میلیارد دلار برای واردات اسلحه هزینه می‌شود. موسسه بین المللی اقتصادی و اعتبار سنجی نیز اعلام کرد : کسری بودجه ۸۰ تا  ۹۰ میلیاردی عربستان بدان معنی است که این کشور فرصتی برای وام گرفتن دوباره برای تامین بودجه مالی خود در ماه ها و حتی سال‌های آینده را نخواهد داشت.

سیاست انرژی روسیه در رابطه با کاهش نفت ، آسیب به صنعت آمریکا بود تا تحرک عربستان در خاورمیانه را کم و عربستان رابه صنعت انرژی جهان وابسته کند. کاهش درآمدهای نفتی روسیه با فروش سلاح در خاورمیانه جبران خواهد شد. گرچه ویروس کرونا باعث افت درآمد کشورها برای خریدار سلاح شده است. چین با توجه به نسبت دادن ویروس کرونا به عنوان یک سلاح بیولوژیکی از طرف آمریکا، درصدد است بیش از گذشته سلاح بخرد.

چشم انداز

در پسا کرونا بایستی تحولات آینده بازار جهانی نفت و گاز بازنگری شود. باید الگوي وابستگی کشورهاي بزرگ صادرکننده نفت به ویژه در خلیج فارس؛ در سیاست هاي تجاري با کشورهاي بزرگ مصرف کننده تغییر پیدا کند.چون ذخایر عظیم نفت و گاز خاورمیانه عمدتاً در حوزه خلیج فارس به کشورهایی که صنعتی نیستند، تعلق دارد.

ویروس کرونا سلاح نامرئی بود که سیاست جهانی و خاورمیانه آمریکایی‌ها را تخریب و عملا ضعیف کرد.با کاهش قیمت نفت ناشی از کرونا تامین مالی تروریسم،هزینه کردن عربستانی‌ها در جنگ یمن دچار مشکل شده و آرامش برای خاورمیانه پیش‌بینی می‌شود.

ویروس کرونا باعث شده که کشورها در آینده به تنهایی امنیت انرژی خود را تأمین کنند، چون با شیوع ویروس کرونا کشورهای فرامنطقه ای اتحادها و پیمان های نظامی ، خود در منطقه را نادیده گرفتند و نیروهای خود را خارج ساختند.

کشورهای تولید کننده برای امنیت انرژی فقط بحران های زیر را مطالعه کرده اند: ۱-بی ثباتی سیاسی ۲-حملات دریایی 3-کمبود عرضه تقاضا۴-قیمت گذاری نفت خام .

اما شیوع ویروس کرنا نشان داد که کشورهای تولید کننده نفت برای امنیت انرژی ، خطرات و بحران های احتمالی را علاوه بر سطح منطقه باید در سطح جهانی برنامه ریزی کنند. همچنین درآمدهای حاصل از نفت در جهت عدم وابستگی به انرژی سرمایه گذاری شود.

 واژگان کلیدی: سلاح, نامرئی, تخریب, امنیت, انرژی ,خاورمیانه,فاطمه خادم شیرازی