فرزاد رمضانی بونش
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
در سالهای اخیر گرايش‌هاي تندرو گروه‌هايي همانند القاعده و داعش توانسته‌اند بر بخشي از مردم تاجيکستان تاثير منفي گذارند. همين امر باعث شده که تاجیکستان از يک‌سو با بحث حضور و نفوذ داعش در خاک خود مواجه باشد و از سوي ديگر، حضور اتباع تاجيک در صف تروريست‌هاي گروه‌هايي همانند داعش را با نگراني دنبال کند .نوشتار زیر به بررسی این وضعیت می پردازد.
واژگان کلیدی: تهدید داعش در تاجیکستان، داعش در تاجیکستان،دوشنبه و داعش، تاجیکستان، تهدید داعش
تاجیک های داعشی:
در یک سال گذشته رسانه های منطقه ای و بین الملی خبرهایی چند از حضور تاجیک ها در بین نیروهایهای داعش در عراق و سوریه داده اند. چنانچه در یک سال گذشته از یک سو حمله انتحاری در برخی شهرهای عراق توسط تروریست های تاجیکستانی چون «ابوعلی التاجیکی» انجام می گرفت و در وهله دیگری پس از اعلام خبر انتصاب یک تبعه تاجیک به سمت فرماندهی یکی از شهرهای تحت کنترل نیروهای تروریستی داعش در سوریه این امر نمود بیشتری یافت. در واقع نوع عملکرد و رویکرد داعشی های تاجیک نشان می‌داد که تاجیک‌ها بخوبی توانسته‌اند خود را در جنگ نشان دهند و مورد اعتماد سران گروه تروریستی داعش قرار گیرند. جدا از این هر چند «نصرت نظراف» اهل کولاب تاجیکستان با لقب «ابوخالد کولابی»، شاخه تاجیکی داعش را در سوریه هدایت می کرد اما خبر پیوستن «گلمراد حلیم اف» فرمانده سابق پلیس ویژه وزارت کشور تاجیکستان (که 2 ماه قبل به سازمان تروریستی داعش پیوسته بود و اخیرا در حمله هوایی ارتش سوریه کشته شد.) دولت و جامعه تاجیکستان را شوک فروبرد. در این بین اکنون نیز شمار دقیقی از تاجیکان گروهک تروریستی داعش وجود ندارد اما برخی گزارشها حکایت از آن دارد که حدود 200 تا 600نفر از آنها در صفوف داعش در سوریه و عراق فعالیت دارند و تاکنون 100 تن از آنها کشته شده اند. دراین راستا جهادی‌های اهل آسیای مرکزی و انتصاب تاجیک هایی به عنوان «امیر» میتواند به معنی قدرت بیشتر تاجیک ها و آموزش نظامی بهتر آنها داشته باشد.
نگاه دوشنبه به خطر داعش:
در واقع تاجیکستان در یک سال گذشته کوشیده است تا با اتخاذ سیاست هایی داخلی، منطقه ای و بین المللی در مقابل حضور داعش و نیروهای هوادار آن در تاجیکستان بایستد. در این راستا در بعد داخلی دولت امامعلی رحمان فشار بر بزرگترین گروه اپوزیسیون تاجیکستان موسوم به “حزب نهضت اسلامی تاجیکستان” را به شدت افزایش داده است. چنانچه دولت تلاش مي‌کند قرائت خاص و محدود خود از اسلام را ارائه کند و جريان‌هاي اسلامي را به‌شدت تحت کنترل خود درآورد. در این راستا با رویکردهایی همانند كنترل مذهبي شهروندان، حمايت از اسلام سنتي و ميانه‌رو و تلاش براي استفاده از آن در مبارزه با انواع اسلام وارداتي و افراطي،ترويج سكولاريزم ، جلوگيري از تأمين بودجه و کمک اجتماع‌هاي اسلامي محلي توسط سازمان‌هاي خيريه بين‌المللي و سازمان های اطلاعاتی عربی و غربی، اتخاذ محدوديت‌هايي درباره‌ي سفر جوانان براي تحصيل در موسسه‌هاي اسلامی خارجي؛ ممنوع يا محدود كردن فعاليت سازمان‌هاي خيريه اسلامي خارجي از موج تندروی و سلفیت و گرایش های تندروانه جلوگیری کند و حتی اخیرا اعلام کرد تابعیت آن دسته از شهروندان خود را که به همکاری با داعش یا مشارکت در جنگهای آن متهم شوند، لغو و آنها را از تمامی حقوق محروم میکند. در واقع دولت دامنه این امر را تا حدی گسترش داده که موجب اعتراض بسیاری از مسلمانان میانه رو گردد. در بعد دیگری دولت تلاش کرده است تا با هماهنگی کشورهای همسایه چون افغانستان، ایران و روسیه و سازمان هایی چون امنیت جمعی، شانگهای بر روند تحرکات تندروهای افراطی نظارت دقیقی داشته باشد. در این بین اکنون دوشنبه تلاش میکند تا از یک سو مانع پیوستن تندروهای تاجیکی ( از تاجیکستان و یا روسیه ) به مناطقی چون سوریه و عراق گردد. از سوی دیگر هم با رصد دقیق نیروهای تاجیک عضو داعش در عراق و سوریه مانع بازگشت آنها به تاجیکستان گردد و در همین راستا اکنون نگران تحرکات در مرز با افغانستان است. در این راستا دولت تاجيکستان از چنين امري، احساس ناامني مي‌کند . چنانچه رئیس کل گارد مرزی اداره تحت کمیته امنیت ملی تاجیکستان گفته است که حدود ۱۵۰۰ تن از گروه های تروریستی داعش در مرز تاجیکستان و افغانستان جمع شده اند.
عوامل موثر بر آینده حضور داعش در تاجیکستان:
در واقع تاجیکستان فقیرترین کشور اتحادیه جماهیر شوروی سابق است و با افغانستان مرز مشترک دارد. در این بین اکنون برخی از مقام‌های افغان هشدار داده‌اند که برخی مناطق در شمال این کشور برای آموزش شبه نظامیان خارجی از جمله از چچن، تاجیکستان و پاکستان استفاده می‌شود و این امر با توجه به مرز 1400 كيلومتري تاجيكستان با افغانستان میتواند بستری برای حضور داعش در تاجیکستان باشد . از سوی دیگر با توجه به شرایط اقتصادی در روسیه و کار هزاران تاجیک در آنجا داعش می تواند بسیاری از آنها را در مسکو به خود جذب کند و با آموزش به تاجیکستان روانه کند. گذشته از این نیز باید توجه داشت که در سال‌هاي اخير به دلايل مختلف، بحث اسلام‌گرايي و افراط‌گرايي در تاجيکستان باهم درآميخته شده است و اگر رشد جريان‌هاي افراطي پيرامون تاجيکستان و حضور جريان‌هاي وابسته به آنها در دره فرغانه همانند حزب‌التحرير افزایش یابد در واقع حضور داعش در تاجیکستان نیز دور از انتظار نخواهد بود. در بعد دیگری هر چند دولت اکنون گرايش‌هاي تندرو و راديکال تحت تأثير جريان‌هاي اسلامي جهان عرب و به‌ويژه گروه‌هايي همانند القاعده و داعش را تحت کنترل نسبی دارد، اما اگر این نیروها تحت تأثير تلاش‌هاي عناصر خارجي بیشتری باشند و مورد حمایت برخی از قدرت های غربی قرار گیرند تهدید داعش برای دولت تاجيکستان بیشتر خواهد شد. در این بین در شرايطي که دولت بر جدايي دين از سياست اصرار مي‌ورزد، اگر نتواند به درستی راه اسلام میانه و هواداران آن را نشان دهد و به حمایت گسترده از این جریان بپردازد عملا دایره نفوذ تنردوها و سلفی ها در کشور گسترده تر خواهد شد و زمینه نفوذ داعش فراهم تر خواهد شد. در بعد دیگری در واقع هر چند اخیرا سرهنگ حلیم اف (که اعلام کرده بود با هدف برقراری خلافت اسلامی به تاجیکستان بازخواهد گشت) هدف حمله جنگندهای نظامی سوریه قرار گرفت و کشته شد اما نوع استراتژی داعش در تاجیکستان هم میتواند بر میزان تهدید این گروه در تاجیکستان موثر باشد. در کنار این نیز عواملی چون نوع توان دولت بر ضد گروه‌هاي افراطي در شرق تاجيكستان ، نفوذ گروه‌هاي افراطي آموزش دیده در افغانستان و پاكستان، حمل‌‌و‌نقل مواد مخدر از افغانستان به تاجيکستان و اوضاع اقتصادي در تاجيکستان می تواند جذابیت‌های مناسبي براي ورود داعش در تاجیکستان ايجاد کند.
