مائده ارکان
كارشناس مسائل تركيه
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
ترکیه یکی از کشورهای ساحلی دریای مدیترانه در طی سال های اخیر تلاش گسترده ای برای کشف و استخراج منابع هیدرولیک شرق مدیترانه آغاز کرده و سعی می کند تامین کننده انرژی به اروپا باشد. همچنانکه دیگر کشورهای این ساحل آبی خواهان دسترسی به این منابع هستند.
اینگونه رقابت برای دست یابی به میدان های گازی و نفتی گسترده و عظیم باعث چالش میان بعضی کشورهای ساحلی دریای مدیترانه (ترکیه ، لبنان ، قبرس ،یونان ، فلسطین اشغالی ، اردن ، سوریه ، اسرائیل و مصر) شده است . این درحالی است که برخی از شرکت های بزرگ نفتی غرب و شرق با این کشورها همکاری می کنند تا از منابع انرژی آن استفاده نمایند. بنا بر گزارش سازمان زمین شناسی آمریکا در سال 2010 میلادی به نقل از خبر گزاری جمهوری اسلامی ، شرق مدیترانه با داشتن حداقل 122 و حداکثر 227 تریلیون متر مکعب گاز طبیعی قابل استخراج پنجمین منطقه برخوردار از این منبع انرژی است .
جمهوری مدرن ترکیه در سال های اخیر فعالیت هایش را در بخش انرژی افزایش داده و در پروژه های گاز و نفت منطقه مشارکت و تلاش می کند انرژی مورد نیاز برای مصرف داخلی را تامین کند . از طرفی این کشور بر این باور است که ترکیه مرکز و منبعی برای انتقال انرژی به اروپا است . در همین راستا در پروژه کریدور شرقی – غربی معروف به ” راه ابریشم قرن 21 ” که انتقال ذخایر گاز و نفت دریای خزر از طریق خطوط لوله مناطق قفقاز و آسیای مرکزی به بازارهای اروپائی منتقل می کند و در انتقال منابع گازی خاورمیانه و همچنین کریدور انرژی شمال – جنوب تلاش فراوانی می کند[1]. به این دلیل که این کشور قرار است در سال 2023به یکی از ده کشور قدرتمند جهان تبدیل شود .
دولت آنکارا در شرق مدیترانه فعالیت گازی خود را با طرح برنامه هائی افزایش داده و تلاش می کند از این منابع گسترده بیشترین استفاده را ببرد . آنکارا طرح استراتژیک (2010-2014 ) را برای تامین انرژی مورد نیازش از منابع داخلی تهیه کرد ه است. گفته شده ترکیه پیشرفت چشمگیری در اکتشاف نفت و گاز در آب های کم عمق و عمیق شرق دریای مدیترانه داشته که این موضوع منجر به اختلاف میان آنکارا و برخی از کشورهای این ساحل دریائی شده است .
اکتشافات گازی آنکارا و نکوزیا در ساحل دریای مدیترانه باعث تنش در روابط این دو کشور شده است . دولت ترکیه در سال 2003 میلادی بر پایه برنامه توسعه منابع انرژی اقداماتی برای گسترش منابع گازی در نزدیکی سواحل قبرس انجام داد که با واکنش اتحادیه اروپا روبرو شد . این در حالی است که دولت ترکیه بارها اعلام کرده یونانی تبارهای قبرس حق قانونی برای اکتشاف و استخراج نفت و گاز را به تنهائی ندارند و آنکارا با همکاری این کشور در زمینه انرژی فعالیت می کند .برای دولت ترکیه منابع انرژی موجود در حریم آبی قبرس بسیار مهم و بر این باور می باشد که این منابع از آن قبرس شمالی و جنوبی است . این در حالی است که نه تنها گاز و نفت موجود در حریم دریائی قبرس برای ترکیه مهم است بلکه موقعیت قبرس در آب های شرقی مدیترانه برای آنکارا بسیار مهم به نظر می آید و در راستای اهداف ژئوپولتیک این کشور می باشد .
در همین راستا همکاری قبرس جنوبی با اسرائیل برای استخراج گاز از شرق مدیترانه بنا به نظر برخی تحلیل گران باعث تنش در این دریا و ورود به عرصه ای از رقابت های خطرناک خواهد شد . دولت نکوزیا سال گذشته از آغاز عملیات استخراج گاز با همکاری شرکت گاز آمریکائی نوبل انرژی در دریای مدیترانه خبر داد. این حفاری با کشف مقادیر زیاد هیدرو کربن همراه است . اعلام خبر حفاری خشم دولت ترکیه را بر انگیخت ، لذا این کشور با فرستادن یک قایق نظامی به منطقه حاکمیت خود بر آن را اعلام کرد . بنا به گزارش خبرگزاری آناتولی “ترکیه در برابر تلاش های یکجانبه برخی کشورهای حاشیه مدیترانه شرقی برای حفظ منافع خود در این منطقه رویکردی اصولی و قاطع را اتخاذ کرده است”.
در ادامه واکنش به حفاری های قبرس جنوبی کشتی فاتح اولین کشتی تحقیقاتی بود که ترکیه به سواحل قبرس شمالی فرستاد و پس از آن کشتی های یاووز ، بارابارا روس و اروج رئیس را روانه مدیترانه کرد . این در حالی است که در سپتامبر 2018 طی اعلام قبرس جنوبی برای اکتشافات نفتی ، تنش شدت یافت و وزیر انرژی ترکیه با غیر قانونی خواندن اکتشاف و استخراج در شرق مدیترانه آن را مغایر با حقوق بین الملل دانست . قبرس شمالی آن را حقوق انحصاری اقتصادی خود می داند و حفاری در این محدوده آبی را نقض قوانین بین الملل می داند
توافق قبرس و اسرائیل با هدف ادامه تحقیقات مشترک در زمینه ذخایر عظیم زیر آب های مدیترانه شرقی ، حوزه اقتصادی انحصاری هر دو کشور را مشخص کرده است . حوزه استخراج و اکتشاف تا محدوده های تحت حاکمیت لبنان ، قبرس و اسرائیل نشان می دهد ظرفیت گاز این ذخیره زیر دریائی 450 میلیارد متر مکعب برآورد می شود. حجم گاز برآورد شده در این منطقه به2/4 میلیارد بشکه می رسد . با توجه به این امر قبرس جنوبی هنوز از سوی آنکارا به رسمیت شناخته نشده و ترکیه نمی تواند توافق بین اسرائیل و قبرس را بپذیرد . تنش در روابط آنکارا و تل آویل در رابطه با حمله نیرو های نظامی اسرائیل به ناو گان کمک به نواره غزه در ماه می 2010 نقش مهمی در این رابطه دارد . از نظر ترکیه تا زمانیکه در مورد قبرس توافقی حاصل نشود نباید استخراجی صورت گیرد. نزاع و کشمکش برسر مساله گاز ، مشکلات مربوط به تقسیم جزیره قبرس و منابع موجود که از سال 1974 آغاز شده تنش میان ترکیه و قبرس را بیشتر کرده است . اخیرا وزیر امور خارج ترکیه اعلام کرده تنها راه حل مساله ، تشکیل دو دولت مستقل قبرس شمالی و قبرس جنوبی است .
یونان، دیگر کشور ساحلی دریای مدیترانه با ترکیه در رابطه با منابع انرژی سواحل قبرس و دیگر مسائل از جمله جزیره سنگی در دریای مدیترانه اختلاف دارد. این مساله این کشور را احتمالا به سمت اتحاد با آمریکا خواهد کشاند . در همین راستا برگزاری اجلاسیه چهارجانبه گاز شرق مدیترانه وزراری انرژی آمریکا ، یونان ، قبرس و رژیم صهیونیستی در سال 2019 با واکنش ترکیه مواجه شد . وزیر انرژی و منابع طبیعی یونان هدف از برگزاری این همایش را بحث وبررسی در رابطه با پروژه خط لوله گاز شرق دریای مدیترانه” مد ایست” و سرعت بیشتر کار در انجام این پروژه اعلام کرد. ترکیه هم در واکنش به این همایش عملیات حفاری را در نزدیکی قبرس آغاز نمود . این در حالی است که ” تپائو” شرکت نفتی ترکیه و شرکت آمریکائی شل در رابطه با همکاری نفتی و گازی به توافق رسیدند. طبق قرارداد امضا شده شرکت شل استخراج نفت و گاز در آب های جنوبی بستر دریای مدیترانه در نزدیک مرز قبرس را بعهده گرفته است . ترکیه محدوده مجاز حریم آبی خود در شرق مدیترانه را ” وطن آبی ” خود می داند .
روسیه و اسرائیل تمایل دارند با ترکیه در زمینه استخراج گاز و نفت در شرق مدیترانه فعالیت کنند . روسیه می خواهد از این طریق نفوذ خود را در مدیترانه افزایش دهد . رژیم صهیونیستی خواستار توافق با آنکارا برای انتقال گاز از سواحل دریائی اش از طریق ترکیه به اروپا است که البته از دو کشور لبنان و سوریه می گذرد . به این دلیل که ترکیه بهترین راه به لحاظ اقتصادی و سهولت برای انتفال گاز اسرائیل به اروپا است.
ترکیه گاز مورد نیاز خود را از ایران ، آذربایجان و روسیه تامین می کند، اما به گاز دریای مدیترانه هم نیازمند است . این در حالی است این کشور قصد دارد با کشورهای فلسطین ، سوریه و لبنان ائتلافی برای استفاده از منابع انرژی در شرق دریای مدیترانه شکل دهند تا هم نیاز خود و هم دیگر کشورها را به انرژی را برطرف کنند چنانکه یونان ، مصر ، قبرس و اسراییل هم با خواستار ائتلاف برای استخراج انرژی در شرق مدیترانه هستند .
رویکرد ترکیه در آب های شرق مدیترانه رفع نیاز های گازی و البته گسترش نفوذ اقتصادی و سیاسی می باشد و براین باور است که هیچ کشوری بدون اجازه آنکارا نمی تواند از منابع موجود انرژی در شرق مدیترانه بهره برداری کند . ترکیه توافق های بین المللی مانند ترسیم خطوط دریائی میان مصر و قبرس که در سال 2013 و توافق قبرس و رژیم صهیونیستی که در سال 2010 امضا شد را نمی پذیرد و معتقد است که این توافق ها تمامیت ارضی آنکارا در شمال قبرس را نقض کرده است .
به این ترتیب می توان اذعان کرد که دریای مدیترانه محلی است برای قدرت نمائی و نفوذ سیاسی و اقتصادی کشورهای ساحلی و قدرت های بزرگ جهانی، لذا آنکارا نمی خواهد حیطه نفوذ خود را کم کند . این دریا با موقعیت استراتژیکی و میدان های عظیم گازی و نفتی طبیعتا محل رقابت کشورهای ساحلی و قدرت های بزرگ است که خواستار بیشترین بهره براری از منابع موجود در آن البته اعمال نفوذ هستند تا نقش آنان را در معادلات منطقه ای و جهانی و البته در بازارهای بین المللی بیشتر کند.
واژگان کلیدی : ترکیه ، انرژی ، رویکرد گازی ، شرق دریای مدیترانه
