رویارویی ترکیه و اتحادیه اروپا بر سر پناهجویان سوری

سحرکریمی

پژوهشگر مسائل بين الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

روابط ترکیه و اروپا تحولات بسیاری را در دهه های اخیر به خود دیده است اما همچنان ابهام و عدم قطعیت درباره سرانجام این رابطه وجود دارد. اروپا و ترکیه روز به روز چالش های بیشتری را در مناسبات خود بازآفرینی می کنند. در طی سال های اخیر مسئله بحران مهاجران، کودتای نافرجام در ترکیه، رفراندوم قانون اساسی در آوریل 2017 در ترکیه و مسئله کردها مهمترین موضوعاتی بوده اند که باعث تیرگی روابط آنکارا- بروکسل شده اند.

اما با این وجود همچنان مسائل دیگری چون عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا نیز هستند که باعث می شوند تا روابط نه چندان مساعد آنکارا و بروکسل مسیر خوبی را طی نکند. هرچند آنکارا و بروکسل از سال ها پیش بر سر عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا با یکدیگر مذاکراتی را آغاز کردند، اما نه تنها این گفتگوها شکست خورد بلکه روز به روز بر مشکلات طرفین افزوده شده و روند واگرایی شدت گرفت.

مساله پناهجویان برای کشورهای اتحادیه اروپا پس از بروز جنگ داخلی در سوریه و روانه شدن سیل آوارگان به سمت ترکیه و از آنجا به سوی اروپا نیز تبدیل به بحران بزرگی شده است. اختلافات اتحادیه اروپا و ترکیه بویژه در خصوص عضویت آنکارا در این اتحادیه با توجه به لجام گسیختگی معضل آوارگان در ترکیه و ضعف اتحادیه اروپا در تعیین راهبرد حفظ موجودیت خود در آینده و همچنین بحران های مالی و اقتصادی‏‏، وارد مراحل پیچیده ای شده است. اتحادیه اروپا در بخش دفاعی و امنیتی پیشرفتی نداشته و نتوانسته وحدت مرکزی و همگرایی کاملی به وجود آورد.

ترکیه در اقدامی که میتوان آن را اعمال فشار بر اروپا به منظور حمایت عملی از آن در عملیات نظامی در ادلب سوریه دانست، حدود چند هفته است که مرزهای خود را بر روی پناهجویان گشوده تا آنها روانه اروپا شوند. این مساله اعتراض شدید بروکسل را به دنبال داشته و تنش بین اتحادیه اروپا و ترکیه بر سر مساله پناهجویان ابعاد جدیدی پیدا کرده است. در این راستا، جدیدترین تحول رخ داده در روابط ترکیه و اروپا مربوط به سفر رجب طيب اردوغان رييس‌جمهور تركيه به بروكسل می باشد. این سفر در حالي به پايان رسيد كه مقام‌ هاي اتحاديه اروپا پس از ديدار با اردوغان اعلام كردند كه هر دو طرف توافق كردند كه پس از 4 سال يك بازنگري در توافق ميان اتحاديه اروپا و تركيه صورت گيرد. آنها معتقدند توافقی که در سال ۲۰۱۶ پیرامون بحران مهاجرت میان آنکارا و اتحادیه اروپا منعقد شد، نیازمند به‌روزرسانی است و باید تحولات سوریه را نیز شامل شود. چرا كه اختلافات اخير اتحاديه اروپا و تركيه بر سر مهاجران منجر به هجوم هزاران مهاجر به سمت يونان و كشورهاي اتحاديه اروپا شده است. بر اساس توافقنامه سال 2016 اتحاديه اروپا موظف بود كه 6 ميليارد يورو به تركيه براي حفظ و نگهداري بيش از 3 ميليون پناهجوي سوري به اين كشور پرداخت كند. بعد از اجرايي شدن اين توافق ميزان ورود مهاجران به يونان از طريق تركيه به شكل چشم‌گيري كاهش پيدا كرد. در حال حاضر تركيه كه معتقد است هزينه‌هاي نگهداري پناهجويان به ‌شدت افزايش يافته به دنبال بازنگري در توافق با اتحاديه اروپاست.

اردوغان معتقد است كه اتحاديه اروپا به تعهدات خود طبق توافق سال 2016 بطور كامل عمل نكرده است. اروپا نيز معتقد است كه به تعهدات اش پايبند بوده و وجوه مورد توافق را پرداخت كرده است و اردوغان را متهم به باجگيري كرده است. چرا كه پس از كشته شدن ده‌ها سرباز ترك در ادلب سوريه، اردوغان بار ديگر مرزها را باز گذاشت تا پناهجويان به سمت مرزهاي يونان سرازير شوند. كشورهاي اتحاديه اروپا نيز سعي دارند كه از يونان كه عضوي از ناتو نيز محسوب مي‌شود حمايت كنند و به نوعي آن را سپر حفاظتي از مرزهاي اروپا با جهان خارج مي‌دانند. اين موضوع را نيز اروپايي‌ ها در برابر تركيه روشن كردند. پليس يونان و مرزبانان سعي دارند كه در برابر موج مهاجران سرازير شده از سمت تركيه مقاومت كنند؛ از همين رو شاهد درگيري‌ هاي شديد در اين منطقه بوده‌ ‌ایم. نیروهای امنیتی یونان در جریان عملیات خود علیه پناهجویان از گاز اشک آور و گلوله های واقعی استفاده کرده اند تا مانع هجوم آنها شوند. نهادها و سازمان های امدادی از این وضعیت وخیم ابراز نگرانی کرده اند. اردوغان در نشست پارلمانی نمایندگان حزب “عدالت و توسعه” گفت: گشودن آتش، پرتاب گازهای اشک آور و آب داغ به پناهجویانی که تنها هدف شان فراهم آوردن یک زندگی بهتر برای فرزندان شان است،  غیرانسانی و نشانه بربریت است.

اردوغان خطاب به کشورهای اروپایی تاکید کرد: تا زمان گشوده شدن سرفصل های تردد آزاد در اروپا، به روز شدن اتحاد گمرکی ترکیه و اتحادیه اروپا، کمک های مالی و دیگر موارد مورد درخواست ما، آنکارا در مورد مرزهای خود با اروپا وضعیت فعلی را حفظ خواهد کرد. به نظر می رسد بحران جدیدی که ترکیه با اعزام پناهجویان به سوی مرزهای اروپا به وجود آورده است به سه دلیل عمده اهمیت دارد.

نخست اینکه کشورهای اروپایی از ورود موج جدیدی از پناهجویان به این قاره به دلایلی مانند مخالفت‌ های شدید با ورود آنها از سوی گروه‌های راست گرای افراطی و تشدید بی ثباتی و تنش در این کشورها بیم داشته و در عین حال آنها بشدت نگران شیوع گسترده ویروس کرونا با ورود پناهجویان جدید هستند.

مساله دوم مخالفت شدید یونان با ورود پناهجویان است که باعث بروز مشکلات و معضلات بزرگی برای این کشور از مساله اسکان و تغذیه تا بروز مخالفت ها در جامعه یونان دراین زمینه و نیز عدم پذیرش این پناهجویان از جانب سایر کشورهای اروپایی شده که در نهایت موجب انباشته شدن این مهاجران در یونان و افزایش معضلات مربوط به آنها می شود.

مساله سوم این است که آنکارا از اهرم فشار پناهجویان برای اعمال فشار بر کشور‌های اروپایی در جهت حمایت از ترکیه در عملیات نظامی اش در سوریه استفاده می کند که از دیدگاه اتحادیه اروپا این امر غیرقابل پذیرش و به منزله باج خواهی آشکار آنکارا از بروکسل است.

بدین ترتیب استفاده ابزاری ترکیه از پناهجویان برای دستیابی به اهدافش در سوریه از یک سو و برخورد نامناسب کشور‌های اروپایی با پناهجویان و سخت‌تر کردن قوانین مهاجرتی از سوی دیگر، بحران پناهجویان را تشدید کرده و وضعیت بسیار دشواری را برای آنها ایجاد کرده است.

واژگان کلیدی: رویارویی، ترکیه، اتحادیه اروپا، پناهجویان، سوری،سحرکریمی