دكترحسين آجرلو
كارشناس مسائل عربی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
نوع رويكردهاي مقابله اي و آتي قطر در مقابله با فشار ائتلاف عربستاني و تحریمهای قطر
در مورد سناریوهای آینده تحولات قطر و بحران قطر باید گفت که با قطع رابطه چهار کشور عربی و بعد از آن پیوستن چند کشور اسلامی و عربی به این تحولات، بحران قطر آغاز شد. این بحران دارای پیش زمینه های بسیاری بوده است که به این جا ختم شده است. اما این که این تحولات چه تاثیری بر بحران قطر خواهد داشت، اولین تاثیر این ایجاد فاصله بین قطر از جامعه عربی و شبه جزیره خلیج فارس است، دومین مسئله ایجاد شکاف در شورای همکاری خلیج فارس و سومین عامل، بروز اختلافات میان کشورهای عربی و ائتلافات ضد ایرانی بوده اند. از یک بعد دیگر این تحولات به سمتی رفته است که اوضاع داخلی قطر را نیز تحت تاثیر خود قرار داده است. به نظر می رسد که اوضاع در خاندان آل ثانی متشنج است و بخشی از این حاکمیت با حمایت کشورهای منطقه به خصوص عربستان سعودی در پی ایجاد تغییر حاکمیت (که تا کنون موفق نشده اند، ولی هر لحظه این امکان وجود دارد) هستند. این بحران موجب محاصره شدید اقتصادی، امنیتی و سیاسی قطر شده است. در کنار این نیز باید دانست که بخش اعظمی از نیازهای غذایی و معیشتی قطر ( که از طرف عربستان سعودی تامین می شده) با مشکل خورده است و پروازهای هوایی نیز از مناطق جنوب با مشکل روبرو شده و تنها مفر آن جمهوری اسلامی ایران است.
به نظر می رسد که قطر با یک بحران جدی در منطقه رو به رو است و این بحران ادامه دار باشد. اما راهکارهای برای مقابله با این تحولات آن است که قطر از ابتدا سعی داشت به گونه ای مدیریت اختلافات خود با منطقه را انجام و بعد از آن به دنبال تحکیم ارتباطات (که مهم ترین آن ائتلاف با ترکیه است) باشد. با این حال قطر مردد است که به جمهوری اسلامی ایران نزدیک شود، ولی ایران را به عنوان مفر ژئوپلیتیکی خود انتخاب و به نظر می رسد روابط ایران و قطر در آینده بهبود بیشتری نسبت به قبل داشته باشد.
عوامل موثر بر نوع فشار ائتلاف عربستان در تحریم های قطر
اولین مورد بحران قطر است که سایش بین گفتمانی دو گفتمان اسلامی اخوانی در قطر است (که از سوی عربستان سعودی تقویت می شود) این به شدت در سال های گذشته افزایش پیدا کرده است و به نظر می رسد به یک شکاف جدی در بین این کشورها تبدیل شده است. دومین مسئله این است که قطر با وجود ذخایر ارزی بسیار زیاد خود، خود را مستغنا از این می داند که تحت سیاست های ریاض قرار گیرد و خود به دنبال ایجاد یک رهبری و جایگاهی در جهان عرب است، ولی در مقابل عربستان حاضر به دادن این نقش به قطر نیست و به نوعی جنگ سیادت و رهبری در حاشیه خلیج فارس را خواهد داشت. در بعد دیگر امریکا در این امر تاثیرگذاراست و امریکا در سفر به عربستان بیش از نیمی از ذخایر ارزی عربستان را تحت کنترل خود درآورد و انتظار دارد که قطر با توجه به ذخایر ارزی خود سرمایه گذاری در امریکا داشته باشد، اما قطر در این حوزه تلاش نکرده وارد این مذاکرات شود. در واقع امریکا با چراغ سبز به عربستان در کنترل فشار به قطر اجازه داده و تا امتیازهای بیشتری به امریکا دهد. موضوع دیگری امریکا گاز شیل بسیاری دارد و ترامپ با توجه به هزینه بر بودن این گاز به دنبال این است که با بحران قطر به عنوان صادر کننده گاز به دنبال بالابردن قیمت گاز و اقتصادی کردن استخراج گاز شیل امریکا بپردازد.
سناريوهاي پيش روي فشار ائتلاف عربستاني و تحریمهای قطر
ایالات متحده آمریکا سیاست مشترکی را برای این بحران در نظر نگرفته است و این امر هم برای ایالات متحده آمریکا دارای خطرات خاص خود است. در واقع اگر در اتحاد قطر با آمریکا مشکلاتی وجود داشته باشد، پایگاه های آمریکایی در قطر دچار مشکلاتی می شوند. از یک سو آمریکایی در این بخش و بخش های دیگر به قطری ها نیاز دارند.همچنین اگر قطر از آمریکا فاصله گیرد، سرمایه گذاری خارجی در این کشور مختل می شود، امری که برخلاف قول های آقای ترامپ است. در این بین در مورد تحولات آینده بحران قطر باید گفت که اولین سناریو آن که دولت قطر در مقابل کودتاهای احتمالی و فشارهای خارجی مقاومت و وارد یک روند مذاکره تدریجی با کشورهای میانجیگیری چون کویت شود و به دنبال پیدا کردن رژیم حل اختلاف با عربستان سعودی باشد. در دومین سناریو ممکن است کشور قطر با یک کودتا رو به رو شود و خاندان آل ثانی گزینه دیگری را شاهد خواهد بود که هم روابط خوبی با عربستان داشته و هم به یک هم پیمان نرمال تبدیل شود. در این صورت هم به نظر می رسد قطر تبدیل به یکی از اقمار عربستان سعودی خواهد شد و سیاست استقلال این کشور را به شدت تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
در سناریوی بعدی شاهد حمله عربستان سعودی به قطر هستیم. لذا عربستان سعودی وارد جنگی با قطر شده و این امر قطعا با واکنش قطر همراه خواهد بود و برخی از کشورهای منطقه را نیز وارد این جنگ کند. این امر در خلیج فارس موجب ناامنی بیشتر منطقه خواهد شد. در سناریو بعدی بحث این است که قطر ضمن مدیریت اوضاع سعی کند به سمت اتحاد استراتژیک با ترکیه و ایران پیش رود و هر چه بیشتر از عربستان سعودی فاصله گیرد و بتواند استقلال خود را در این زمینه حفظ کند.
باید گفت که هر یک از این سناریوها شرایط خاص خود را برای قطر به همراه خواهند داشت. اما آنچه مسلم هست این است که قطر بعد از این که بتواند از بحران های داخلی یعنی کودتاها جان سالم به در ببرد و سیاست های خارجی خود را حفظ کند، به یک استقلال نسبی در کشورهای حوزه خلیج فارس خواهد رسید. این امر موجب آن خواهد شد که سیاست های عربستان سعودی (مانند سیاست هایی که در سوریه ، قطر و یمن داشته است) به شکست بینجامد. در مجموع میتوان تحولات بحران قطر شرایطی بوجود آورده است که اگر جمهوری اسلامی ایران به صورت هوشمند از آن بهره برد موجب شکاف در ائتلاف های ایرانی در شورای همکاری خلیج فارس و تضعیف شورای همکاری خلیج فارس شود، اما اگر با موضع به گونه ای عمل کند که این بحران به فرصت استفاده نکند قطعا به تهدید بدل میگردد و زیان هایی به کشور وارد می کند.
واژگان کلیدی: سناریو، آینده، تحولات، قطر ، عربستان،ریاض، رويكرد
