مریم خالقی نژاد
کارشناس مسائل منطقه اي
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
پاکستان یکی از نخستین کشورهای جهان بود که جمهوري آذربایجان را به رسمیت شناخت و حق حاکمیت جمهوری مستقل آذربایجان را تایید کرد. این دو کشور دارای روابط مناسبی از آن زمان تا کنون بوده اند که مهمترین بُعد آن در زمینه نظامی و دفاعی بوده و هست. اگرچه مرز جغرافیایی مشترکی میان این دو وجود ندارد، اما برخی سیاست ها و منافع ملی و بین المللی هردو باعث شده است که آنها تا کنون در خصوص مسائل منطقه ای و بین المللی تقریبا در یک طیف قرار بگیرند.
لذا شاهد آن هستیم که در سالها پیش آذربایجان نیز در مساله کشمیر و ابتکار عمل پاکستان برای صلح با پروسه و افتتاح کریدور کارتاپور با هند استقبال مناسبی داشته است. در ایجاد چنین روابط مناسبی عوامل مختلفی در طول زمان منجر به بیشتر شدن هم افزایی دو کشور شده است که مهمترین آنها کشمیر و قره باغ بوده است. اکنون در مساله قره باغ این پیوستگی و تحکیم روابط بر واکنش پاکستان به بحران قره باغ تاثیر داشته است و لذا شاهد حمایت از حق آذربایجان در قره باغ هستیم که در ادامه به ذکر مهمترین عوامل و دلایل تاثیر گذار بر این موضوع خواهیم پرداخت.
- در دهه کنونی و بخصوص سال اخیر اشغال قره باغ توسط دولت غیر اسلامی ارمنستان فرصتی مناسب برای افزایش روابط میان پاکستان و آذربایجان بود چرا که پاکستان مساله قره باغ و اشغال آن را به مثابه وضعیت کشمیر می پندارد که توسط دولتی دیگر به خاک آن منطقه و کشور تجاوز شده است و از دیدگاه آنان بخشی از سرزمین اسلامی توسط غیر مسلمانان به اشغال درآمده است. در مقابل نیز گرایش پاکستان به آذربایجان برای خود آذربایجان موقعیتی مناسب جهت همراه کردن کشورهای مختلف برای حق حاکمیت خود بر قره باغ است و می تواند از آنها برای فشار بیشتر بر ارمنستان استفاده کند.
- دومین عامل از عوامل تاثیرگذار بر روابط پاکستان و آذربایجان ارتباطات نظامی، دفاعی و امنیتی طرفین می باشد که از سالهای دور برقرار بوده است. اگرچه اکنون صلح قره باغ حاصل شده است اما هنوز به طور قطعی مشخص نیست که درگیری دو کشور بر سر مساله قره باغ با صلح اتخاذ شده پایان یافته باشد یا نه ؟ و لذا بی تردید کشورها به تقویت نیروی نظامی خود خواهند پرداخت. اکنون با توجه به حمایت و کمک برخی کشورهای مختلف از ارمنستان ، آذربایجان نیز با کشورهای مختلفی که دارای رابطه است می تواند همکاری نظامی مختلفی را جهت بالا بردن بیشتر سطح نظامی و تسلیحاتی خود برای دفاع داشته باشد. برای مثال در سالهای گذشته شاهد امضای پروتکل نظامی ما بین دو کشور بودیم که بر همکاری ارتش و مسائل امنیتی منطقه تاکید داشت. در این روند با توجه به توانایی نظامی و امنیتی پاکستان این کشور یکی از گزینه های مطلوب برای کمک به تقویت سیستم دفاعی و نظامی آذربایجان برای بالابردن توان خود در مساله و بحران قره باغ است.
- در این بین حمایت هند از ارمنستان نیز در گرایش بیشتر دو کشور آذربایجان و پاکستان به استحکام بیشتر روابط تاثیر زیادی داشته و خواهد گذاشت. چرا که پاکستان بر سر مساله کشمیر با هند اختلاف دارد و هنوز هم ارمنستان را به رسمیت نشناخته است . به همین دلیل شاهد برخی اقدامات در جبهه های مخالف از یک سو و تلاش برای قدرت بیشتر در منطقه از سوی پاکستان هستیم که نمونه آن نشست های چند جانبه با کشورهای مختلف می باشد و مثال بارز آن نشست سه جانبه متحدان استراتژیک یعنی ترکیه و آذربایجان و پاکستان است که بر همگرایی و همسویی بیشتر در مسائل منطقه ای تاکید دارند.
- مساله دیگر و دلیل دیگر برای همسویی پاکستان در مساله قره باغ به آذربایجان ، ماندن در خط سیاست های ترکیه و در کنار ترکیه می باشد چرا که اکنون ترکیه و پاکستان دارای روابط بسیار خوبی با هم هستند چه بسا این تقویت روابط با آذربایجان و واکنش به قره باغ ریشه در روابط پاکستان با ترکیه نیز دارد.
- یکی از محتملات این موضوع توجه به رویکرد اسراییل به حمایت از آذربایجان در مساله قره باغ است که به نظر برای پاکستان شاید گزینه مطلوبی باشد تا بتواند بیشتر به اسرائیل نزدیک شود و از برخی اقدامات و سیاست های آن جهت همسویی با منافع ملی و بین المللی خود بهره ببرد( گرایش اسراییل به ارتباطات بیشتر با کشورهای مسلمان عرب همچون بحرین و امارات نیز بی تاثیر نخواهد بود).
- با عطف به کمرنگ بودن روابط اقتصادی میان آذربایجان و پاکستان و حتی ترکیه و پاکستان، اکنون که مبارزه در قره باغ به پایان رسیده است و دولت آذربایجان از سرمایه داران و شرکت های اقتصادی خواستار همکاری برای بازسازی مناطق اشغال شده می باشد، به نظر می رسد که فرصت مناسبی نیز برای افزایش روابط اقتصادی طرفین، علی رغم کم بودن این روابط در سالهای گذشته ایجاد بشود.
در یک جمعبندی پاکستان در بحران قره باغ ضمن حمایت از مواضع باکو ، تاکید بر پایبندی به اصول بین المللی و قطعنامه های سازمان ملل و شورای امنیت دارد. و به طور کلی علت روابط خوب دو کشور علی رغم مرز مشترک و سپس حمایت پاکستان از آذربایجان و نوع واکنش به بحران قره باغ عبارتند از : مخالفت و تضاد با ارمنستان، روابط نظامی و تبادلات نظامی خوب با آذربایجان. ماندن در کنار ترکیه و اتحاد با ترکیه و اذربایجان، استفاده از این فرصت به مثابه سکوی پرشی برای روابط با اسراییل، حمایت هند از ارمنستان و تضاد هند و پاکستان در مساله کشمیر می باشد که همه در همسو شدن پاکستان با آذربایجان تاثیرگذار است و شاهد گرایش پاکستان به حق حاکمیت به آذربایجان در مساله قره باغ هستیم.
واژگان كليدي: روابط, پاکستان , باکو, رویکرد , قره باغ, مریم خالقی نژاد
