روابط ترکیه با همسایگان غربی، چالش ها، فرصت ها و چشم انداز آینده   

مائده ارکان        

 مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

بیان رخداد

روابط سیاسی فرهنگی ترکیه با یونان و بلغارستان علیرغم گذشته ای پر تنش امروزه، رابطه ای تقریبا عادی است، اگرچه در برخی مواقع میان آنها اختلافات سیاسی، فرهنگی ، مذهبی و یا سرزمینی  بروز می کند  و منجر به چالش می گردد. معمولا این اختلافات با میانجیگری کشورهای غربی به گونه ای حل و فصل گردیده است .

تحلیل رخداد

  بلغارستان و یونان دو همسایه غربی ترکیه که در گذشته تحت حاکمیت  امپراطوری عثمانی بودند، امروزه به عنوان دو کشور مستقل در جامعه جهانی  به رسمیت شناخته شده اند. آتن و صوفیه معتقد هستند که آنکار بر اساس سیاست ” نو عثمانی گرائی ” همچنان قصد  گسترش نفوذ فرهنگی و سیاسی خود در منطقه بالکان از جمله یونان و بلغارستان را دارد. این امر منجر به اختلافات سیاسی و فرهنگی میان این دو کشور با ترکیه شده ، اما آنکارا  معتقد است که  دستیابی به صلح و ثبات هدف این کشور در این مناطق است.

  ترکیه و یونان سال ها است که دارای اختلافات سیاسی و سرزمینی هستند از جمله  بر سر حاکمیت چندین جزیره در دریای مدیترانه و اژه . مهمترین این اختلافات  حاکمیت جزیره قبرس است که  در سال 1974 میلادی با حمله نظامی ترکیه به این جزیره  آغاز گردید و قبرس به دو بخش شمال و جنوبی تقسیم گردید. اختلاف این دو کشور  برسر قبرس از معروفترین و پردامنه ترین اختلافات میان این دو کشور نیمه اروپائی و اروپائی است. در این سال ها سازمان ملل هم تلاش گسترده ای  برای اتحاد دو قبرس انجام داده اما هنوز به نتیجه ای نرسیده است . در ادامه تلاش های  سازمان ملل  در ژانویه 2017 مذاکرات با هدف دستیابی به صلحی پایدار و حل و فصل اختلافات ، تقسیم قدرت  و مسائل مربوط به مالکیت ارضی با رهبران دو قبرس انجام گرفت اما نتیجه ای حاصل نگردید. در همین راستا شورای امنیت سازمان ملل به فعالیت خود ادامه داده است، چنانکه به اتفاق آرا  قطعنامه‌ای را تصویب و از رهبران دو قبرس درخواست کرده تا با شروط لازم برای شروع مذاکرات با هدف اتحاد مجدد این جزیره در یک افق قابل پیش‌بینی به توافق برسند.  حل و فصل اختلافات و اتحاد دو قبرس می تواند به رشد و توسعه اقتصادی ، رفاه ، رشد صنعت گردشگری، کاهش بیکاری در این جزیره بیانجامد.

ترکیه همچنین تلاش می کند از منابع نفت و گاز در دریای مدیترانه و اژه بهره برداری کند لذا در سال 1996میان آتن و آنکارا برای حاکمیت جزیره غیر مسکونی کارداک که دارای منابع نفتی و گازی است اختلافاتی بوجود آمد و منجر به تنش در روابط  این دو کشور شد. همچنین در سال  2016کشتی تحقیقاتی ترکیه  در سواحل قبرس حضور پیدا کرد که این امرهم منجر به چالش میان ترکیه و یونان شد. در سال 2018 هم  اختلافی  میان آتن و آنکارا بر سر منابع نفت و گاز در دریای اژه و مدیترانه  بوجود آمد که این بار هم مانند گذشته  با میانجیگری غرب مساله حل وفصل گردید. در همین راستا اردوغان خواستار بهبود در چگونگی  تعریف مرزهای آبی و هوائی میان این دو کشور در دریای اژه شده است . حاکمیت جزایر اژه (کنترل حریم هوائی و آبی ) مهمترین موضوع میان آتن و صوفیه است که سال ها باعث  اختلاف و حتی رویاروئی  نیروی دریائی و هوائی این دو کشور با یکدیگر شده است .

علاوه بر اختلافات سرزمینی  یونان و ترکیه، اختلاف سیاسی هم میان  این دو کشور وجود داشته  ازجمله ” حمایت یونان از مسئله کشتار 1915 ارامنه ،  حمایت آتن از جهانشمولی پاتریخانه فنر روم ، تلاش یونان برای مسیحی کردند استانبول  و نیز مسئله ادعای ترکیه مبنی بر حمایت یونان از پ.ک.ک ” [1] هجوم مهاجران و پناهندگی 8 نظامی ترکیه به یونان بعد از کودتای 15 ژوئن .دو مورد اخیر ازمهمترین اختلاف سیاسی میان این دو کشور در سال های اخیر می باشد که  بر روابط آنکارا – آتن تاثیر گذار است .  در راستای این اختلافات رجب طیب اردوغان در سال 2017 عازم یونان شد. سفری که از شدت اختلافات کاست و روابط دو کشور به حال عادی برگشت . در همین راستا در سایت فیوچر آن لاین  تحقیقی انجام شده و انگیزه هائی که روابط یونان و ترکیه  را شکل می دهد مورد بررسی قرار گرفته است. این انگیزه ها عبارت  از  ا- سیاست داخلی  2- منازعات قبرس 3- روابط ترکیه با اتحادیه اروپا  4- اقتصاد دفاعی 5- حقوق اقلیت ها 6- پیشینه ای از منازعات غیر قابل حل و فصل.[2] در این پژوهش آمده است علی رغم اینکه  یونان و ترکیه از اعضا غرب هستند، پیمان ترانس – اتلانتیک  بعد از دوره جنگ سرد ، روابط دوجانبه این دو کشور مستعد نزاع است ، اگرچه  بطور کلی روابط دو کشور از سال 1999 چه به لحاظ تجاری و چه ارتباط مردم با مردم بهتر از گذشته بوده است .[3]  در واقع  روابط ترکیه و یونان  با کمک های این کشور به زلزله زدگان ترکیه از سال 1998  گسترش یافته است.

بلغارستان دیگر همسایه غربی ترکیه است که در دوران حاکمیت کمونیست ها بر این سرزمین هزاران ترک ساکن  بلغارستان به ترکیه باز گردانده شدند. امروز حضور اقلیت ترک در این کشور به عنوان یک اقلیت تاثیر گذار گاها  باعث اختلافات سیاسی و فرهنگی – مذهبی میان این دو کشور شده است. به این دلیل که دولت  ترکیه همیشه  از این اقلیت حمایت می کند. مثلا در انتخابات پارلمانی سال 2017دولت بلغارستان ادعا کرد  که آنکارا از طریق فعالیت های مذهبی و فرهنگی در انتخابات این کشور دخالت کرده است که این مساله منجر به اختلاف میان این دو کشور گشت و بلغارستان سفیر ترکیه را احضار کرد. لذا دخالت دولت ترکیه در فعالیت های انتخاباتی اقلیت های ترک و حزب “دوست” در بلغارستان منجر به اختلاف  و تنش در روابط  آنکارا و صوفیه گردید.اما با روی کار آمدن دولت جدید بلغارستان  و میانجیگری غربی ها  روابط دوستانه مجددا آغاز گردید.  از باز شدن دروازه های دو کشور برای سرمایه گذاران و تاجران تا همکاری های امنیتی ،  حمل ونقل  و توافق نامه هائی برای تسهیل عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا. بلغارستان در رابطه با موضوع پناهندگان ومهاجران به اروپا  خواهان همکاری ترکیه برای مبارزه با تروریسم و بحران مهاجرت شد ، چنانکه نخست‌وزیر بلغارستان ضمن تاکید بر نقش مهم دولت ترکیه در مدیریت موج مهاجرت از خاورمیانه، اتحادیه اروپا را به تلاش برای بهبود رابطه خود با آنکارا  فراخواند. ترکیه از طریق سازمان تیکا و یونس امره در بلغارستان و دیگر کشورهای حوزه بالکان فعالیت های مذهبی و فرهنگی دارد . این کشور معتقد است هدف آنکارا  در بالکان گسترش نفوذ سیاسی نیست بلکه  دستیابی به صلح و ثبات است .

– چشم انداز آینده

 ترکیه براساس سیاست نوعثمانی گرائی خواستار تبدیل شدن به قدرتی مهم و مرکزی  است، لذا تلاش می کند نفوذ سیاسی و فرهنگی  خود بر سرزمین های که قبلا تحت حاکمیت امپراطوری عثمانی بوده گسترش دهد: از آفریقای شمالی وآسیای میانه تا قفقاز و بالکان . بلغارستان و یونان از جمله کشورهائی هستند که در راستای این هدف ترکیه نوین قرار گرفته اند ، لذا اگر اختلافی میان آنکارا با آتن و یا صوفیه است  بیشتر ریشه تاریخی دارد . از آنجائیکه یونان و بلغارستان عضو اتحادیه اروپا و آنکارا و آتن هم عضو ناتو می باشند ، غربی ها همیشه تلاش کرده اند این اختلافات  را حل وفصل کنند تا به جنگ و درگیری  در اروپا  نیانجامند . با این وجود مشکلات زیاد و عمیق است و کشورهای مورد نظر باید از فرصت ها و امکانات موجود نهایت استفاده را ببرند. جزایر و منابع گاز ونفت ، اتحادیه های منطقه ای  و سازمان های فرهنگی فعال در منطقه باید فرصتی ها باشند برای طرف های درگیر تا بتوانند با یکدیگر همکاری کنند . چنانکه قبرس در مسیر حمل و نقل گاز به اروپا است و منابع بزرگ گازی در مدیترانه کشف شده است، لذا مساعدت کشورهای اطراف این منابع می تواند فرصتی برای همکاری های اقتصادی  باشد. علاوه بر این عضویت یونان و بلغارستان در اتحادیه اروپا می تواند فرصتی برای عضویت ترکیه در این کنسرت مسیحی باشد. چنانکه اتحادیه اروپا یکی از شرایط عضویت آنکارا در اتحادیه اروپا را حل و فصل اختلافات با یونان و قبرس اعلام کرده است. لذا حل اختلافات و همکاری های گسترده می تواند آینده ای بدون نزاع را میان این کشورها رقم بزند. اینگونه است که آینده روابط ترکیه با همسایگان غربی اش بستگی دارد که این کشورها چگونه از فرصت ها و با ابتکار عمل و دیپلماسی فعال  در باره منافع شان  به درک مشترکی برسند و چگونه می توانند بحران ها و چالش های بوجود آمده را تعریف کنند. این کشورها باید به این یقین برسند که حل اختلافات به  اعتماد سازی منجر خواهد شد و باعث صلح ، ثبات و امنیت در منطقه . این فرصت برای میراث دار امپراطوری عثمانی که خواستار پیوستن به اتحادیه اروپا است مهم به نظر می آید .

کلمات کلیدی : ترکیه ، یونان ، بلغارستان ، جزایر دریای مدیترانه ،  اختلافات سیاسی  و فرهنگی

[1] –  ” گام های ترکیه و یونان برای حل اختلافات” ، همشهری آن لاین

[2] – Dokos, Tocci, Palm, Greek-Turkish Relations and the Cyprus dispute: impact on Turkey-EU scenarios”.  FEUTURE Online Paper No. 27, December 5 . 2018 .P.18- 19 www.feuture.eu  

[3] – ibid . p.31