رخ نمایی گازی روسیه، از افزایش درآمد اقتصادی تا بالانس نمودن اروپا و ناتو

دکتر علی بمان اقبالی زارچ

کارشناس ارشد یورآسیا

مرکز بین المللی مطالعات صلح– IPSC

در حالی هفته پیش وزیر دفاع آمریکا در قالب همکاری های ناتو با اروپا به چند کشور قاره سبز سفر نمود و مباحثی چون امکان پذیرش اکراین در ناتو و تقویت حضور ناتو در مناطق پیرامونی دریای سیاه و مرزهای روسیه و بویژه مبالغه تهدید و ترس از مسکو مطرح گردید؛ روسیه نیز مانور نظامی بزرگی در دریای سیاه برگزار و به طرق و در سطوح مختلف نسبت به نیات توسعه طلبانه پیمان آتلانتیک شمال و گسترش حضور در حوزه نفوذی اش هشدار داد؛ در عرصه اقتصاد و انرژی رخ نمایی گازی نمایان شد.

بطوری که با پیش بینی زمستان سخت و فرایند بازیابی اقتصاد جهانی بویژه رونق بخش های خدماتی نظیر گردشگری و غیره موجب افزایش تقاضا برای گاز طبیعی در سطح جهانی و بویژه اروپا شده است. در عین حال که بهبودی و رشد اقتصادی منجر به کاهش ذخایر گاز و رقابت شدید برای تحویل از خریداران آسیایی شده است. در این راستا چین می خواهد گاز مایع بیشتری بخرد، حتی اگر قیمت ها قبل از شروع فصل زمستان به بالاترین حد خود برسد.

روسیه پس از دهه پایانی قرن بیستم و سرگردانی چند وجهی با روی کار آمدن پوتین؛ دو دهه اخیر بر موضوع انرژی بویژه حاکمیت انحصاری بر بازار مصرف اروپا متمرکز شده و پس از تثبیت نیات و اراده اش اکنون زمان قدرت نمایی و بازی گازی با اتحادیه اروپا فرا رسیده است و این روزها  گازپروم اقداماتی در اروپا انجام می دهد نه فقط یک روش تهاجمی برای یادآوری به کشورهای اتحادیه اروپا است که همچنان به شدت به گاز روسیه وابسته هستند بلکه  به قول پوتین، “روابط سیاسی خوب به معنای روابط خوب گازی است”؛ می باشد. 

هدف اصلی گازپروم اجرایی کردن یکی از سیاست‌های همیشگی روس‌ها برای اطمینان از این وابستگی، حمایت از قراردادهای بلندمدت است. از نظر روس ها؛ قرارداد بلندمدت به معنای این است که حتی  اگر به آن نیاز ندارید، بدون توجه به کاهش یا افزایش قیمت، گاز تحویلی گازپروم را با قیمت ثابت خریداری کنید؛ البته شکی نیست که از طرفی این روش دارای مزیتی بزرگ است؛ چرا که عرضه را در لحظات نوسانات بالا تضمین می کنید، مانند مواردی که اروپا از آن عبور می کند. به عنوان مثال، مجارستان اخیراً دو قرارداد بلندمدت امضا کرده است و مشکلی در تامین ندارد. و این فقط مجارستان نیست، زیرا، در واقع، گازپروم به سرعت تمام قراردادهای بلندمدت را رعایت کرد. و از طرف دیگر واقعیت این است که سیاست این قراردادهای بلند مدت با سیاست آزادسازی بازارهای انرژی اروپا در تضاد است؛ چرا که در یک قرارداد بلندمدت، گاز بر اساس توافق دوجانبه بین طرفین و غیر مرتبط با بازار حمل می شود؛ نکته مهم در این روش این است تا زمانی که از نظر سیاسی با روسیه دوست باشید؛ اجرایی شدن و تحویل گاز معتبر خواهد بود؛ و چنانچه از این مدار دوستی خارج شوید؛ با افزایش ناگهانی قیمت گاز و حتی محدودیت و ممنوعیت تحویل مواجه خواهید شد که نمونه عینی آن  مولداوی بود که با افزایش قیمت تا 30 درصدی و شرایط جدید انعقاد قرارداد مواجه گردید.

بطور کلی اتحادیه اروپا بر قراردادهای کوتاه مدت در بازارهای نقدی و جایی که عرضه و تقاضا به طور شفاف تلاقی داشته باشد؛ تمرکز دارد چرا که بازار تا زمانی کار می کند که تعادل وجود داشته یا چشم انداز تعادل وجود داشته باشد. در حال حاضر اروپا 43 درصد وابسته به گاز روسیه است و گزینه های جایگزین زیادی را ندارد و به دلایل مختلف، اتحادیه اروپا نمی تواند ذخایر نروژ، هلند یا گاز طبیعی مایع آمریکا و قطر را که عمدتاً به آسیا می رود، تامین کند و در شرایط فعلی ، تنها منبع موجود روسیه است، فقط روس ها از تحویل به مقدار کافی امتناع می ورزند و قاره را تحت کنترل نگه می دارند و نتیجه مهم این که اروپا بین تقاضای فزاینده با نزدیک شدن به فصل زمستان، مقررات خود و بازی ژئوپلیتیک روسیه گرفتار شده است. 

برخی از تحلیلگران معتقدند که روسیه گاز کافی برای تکمیل ذخایر و صادرات خود برای تامین نیازهای اروپا ندارد و بدون گاز روسیه، کمترین شانس برای تثبیت بازار بویژه برای کشورهایی چون لهستان و اکراین  وجود دارد؛ البته روسیه اهداف دیگری چون وادار کردن  اروپا به اجرای کردن و راه اندازی نورد استریم 2 و انزوای بیش از پیش اوکراین و لهستان دنبال می نماید و اگر گاز از طریق اوکراین وارد نشود، رومانی هم بدون گاز خواهد ماند؛ فعلا به تعبیری اروپا تقریباً به طور کامل در دست روسیه است.

روز شنبه، گازپروم اعلام کرد که به طور کامل به خواسته های مشتریان خود در اروپا پاسخ می دهد و نوسانات تقاضای گاز روسیه به نیازهای فعلی خریداران بستگی دارد. بهرحال وضعیت موجود در شرایطی است که قیمت مرجع گاز طبیعی در اروپا پس از کاهش 16 درصدی به درخواست ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه از گازپروم برای افزایش عرضه گاز به اتحادیه اروپا پس از پر کردن گاز در هفته گذشته؛ از دو روز گذشته شاهد 15 درصد افزایش قیمت برق یعنی بیش از  74.35 یورو در هر مگاوات ساعت بودیم؛ این در حالی است قیمت بنزین هنوز سه برابر بیشتر از شش ماه پیش است.

البته روس ها به ثبات قیمت در سطحی خاص علاقه دارند به گفته مقامات روسی به نقل از بلومبرگ، روسیه مایل است قیمت گاز در بازار اروپا برای مشتریان ثابت و  اصلی؛ در مقایسه با سطح فعلی 60 درصد کاهش یابد، زیرا افزایش طولانی مدت می تواند بر تقاضا برای گاز تحویلی گازپروم تأثیر بگذارد و مسکو میخواهد قیمت گاز در اروپا چیزی بین 300 تا 400 دلار در هر هزار متر مکعب باشد، سطحی که به گروه گازپروم اجازه می دهد موقعیت مسلط خود را در بازار این قاره حفظ کند.

در یک جمع بندی کلی باید اذعان نمود که اروپا به ویژه دول همجوار روسیه گزینه های زیادی برای خروج از بازی گازی مسکو نداشته و باید به دنبال راه های مصالحه و توافق برای تامین گاز مورد نیاز خود باشند و مجبورند در شرایط جدید تا حدودی فتیله روس هراسی و تعامل قوی با ناتو و بویژه آمریکا را پایین بکشند.

واژگان كليدي: رخ نمایی, گازی ,روسیه،,افزایش درآمد, اقتصادی ,بالانس , اروپا , ناتو