دكتر مهرداد مير سنجري
استاد دانشگاه و كارشناس مسائل ژئوپلتيك
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
راهكارهاي مقابله با پيامدهاي تغییرات محیط زیستی موثر بر امنیت ایران
بهره گیری از پتانسیل های سازمان های مردم نهاد، عامل بسیار مهمی می تواند باشد که نظام های اجتماعی شهرها و روستاها را بهبود می بخشد و باعث بهبود شرایط امنیتی و امنیت اجتماعی، اقتصادی و سیاسی در جای جای کشور می شود. تجربه بیش از بیست ساله نگارنده نشان می دهد که هر گاه انجمن های محلی و تشکل های مردمی وارد عرصه شده اند وبه کمک نهادهای دولتی شتافتند، نتایج بسیار بسیار بهتری در حفاظت طبیعت و محیط زیست و بهبود شرایط اقتصادی و اجتماعی را شاهد هستیم.
نکته دیگری که در این جا وجود دارد و ما می توانیم بر روی آن توجه بیشتری داشته باشیم، وجود قوانین و مقررات موازی ای است که می تواند به صورت مستقیم بر امنیت سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در کشور موثر باشد. مناطق حفاظت شده ای که در کشور تحت مدیریت سازمان حفاظت محیط زیست هستند، به صورت عمده در معرض چرای دام های روستانشینان مناطق هم جوار قرار دارد. سامانه های عرفی از دیرباز برای این روستانشینان و دام پروران وجود داشته است و استفاده از منابع طبیعی را حق خود می دانند. از سوی دیگر قانون به ما این نکته را گوشزد می نماید که حفاظت از منابع طبیعی به عهده دولت است که نباید به صورت مستقیم به وسیله دام های اهلی مورد تهدید قرار گیرد. این موضوع نکته بسیار مهمی است که در اکثر مناطق مدیریت سازمان محیط زیست قابل مشاهده است. تعارض هایی که بین منافع مردم بومی و محلی و منافع ملی وجود دارد، نکته ای است که همواره به آن اشاره داشتیم و متاسفانه کم تر مورد توجه قرار گرفته است. در واقع باید ساز و کاری در نظر گرفته شود که همپوشانی منابع طبیعی و قوانین محیط زیست برطرف شود و یکسان سازی انجام شود تا حفاظت به بهترین نحو انجام شود. نکته مهم دیگری که در مقوله محیط زیست و فعالیت ملی باید به آن توجه داشت این است که جهت امنیت ملی، جهت حفاظت منابع فرهنگی، تاریخی و طبیعی است که علاقه و پایبندی به میهن شرط نخست آن است، یعنی به عقیده بنده تا زمانی که یک انسان به میهن خود وابستگی عاطفی نداشته باشد و در تعامل و عشق به میهن و میهن دوستی ناموفق باشد، قطعا برای حفظ کره زمین هم تلاش و رغبتی نخواهد داشت. بنابراین، تقویت روحیه میهن دوستی، تقویت روحیه ایران دوستی و ایران گرایی قطعا تاثیر مستقیم خود را بر بهبود شرایط مدیریت منابع طبیعی و مدیریت محیط زیستی ایجاد خواهد کرد. اگر آحاد جامعه به میهن خود عشق بورزند. قطعا طبیعت این مادر میهن را حفظ می کنند که بتوانند بر اساس توسعه پایدار به نسل های آینده برسانند و قطعا اگر ما هم در لایه های عامه مردم و هم در بین مسئولان، روحیه میهن دوستی و روحیه عشق به وطن را داشته باشیم می توانیم یک محیط زیست سالم و پاکیزه و نیز منابع طبیعی در حال رشد و بهبود را داشته باشیم و به نسل های آینده ارائه دهیم. اگر این روحیه وجود نداشته باشد، اولویت میهن و اولویت عشق و اولویت اهمیت و تمرکز بر کشور برای عامه مردم و مسئولان وجود نداشته باشد، در آن شرایط هر فردی سعی می کند که در کوتاه مدت بیشترین منافع مالی را از امکاناتی که به هر نحو در اختیارش است، بردارد. از قطعه زمینی که به عنوان منبع خدادادی که متعلق به تک تک ایرانیان است، می تواند برای منافع شخصی سو استفاده کند و یا از بسیاری از منابع و طبیعت و مکان های دیگر برای رسیدن به سود استفاده کند. نکته دیگری که بر حفاظت محیط زیست و حفاظت منابع طبیعی و به صورت عام حفاظت هویت و تمامیتی به نام ایران سایه انداخته است، رفتارها و سو برخورد با طبیعت در بین آحاد جامعه است. سو مصرف در ابعاد مختلف بر جامعه ایران سایه افکنده است و عدم وجود آموزش های لازم در سطوح خرد و کلان جامعه بر این مسئله تاثیر مستقیم می گذارد. کشوری که از ضعف منابع آب برخوردار است و کمبود شدید منابع آب را به عنوان یک کشور خشک و نیمه خشک دارد، سو مصرف منابع آب در شهرها و روستاها معضل بسیار بسیار بزرگی است که بازخورد منفی امنیتی موجود، ارتباط بین استان ها، سرشاخه های رودهای بزرگ کشور در استان های مرکزی، انتقال آب و فرآیندهای بسیار خطرناک آن تماما به این موضوع برمی گردد که ما نمیتوانیم مدیریت شایسته ای را بر مصرف منابع داشته باشیم و چاره سو مصرف خودمان را در ایم می بینیم که حداکثر بهره را از منابع موجود ببریم. نمی توانیم در انتقال پساب های شهری به تصفیه خانه ها سرمایه گذاری کنیم، پیشنهاد انتقال منابع آب از حوزه های دیگر را می دهیم. این موضوع قطعا سبب اعتراضات مردم محلی خواهد شد و اختلافات و نزاع های بین جمعیتی را در بین استان های مختلف شاهد هستیم و قطعا این اختلافات در آینده بیشتر خواهد شد. پس بهبود وضعیت بهره برداری از منابع آب به ویژه در کشاورزی که بخش عمده ای از مصرف آب شیرین در کشور را به خود اختصاص می دهد، بسیار ضروری است. فراموش نکنیم که بر اساس آمارهای رسمی بیش از بیست درصد آب های مورد استفاده در کشاورزی، به صورت بهینه مصرف نمی شوند. یعنی یک پنجم کل آب مصرفی کشاورزی مورد استفاده قرار می گیرد و چهار پنجم آن یا هشتاد درصد آن هدر می رود. هشتاد درصد آبی هدر می رود که در ایران همانند جواهر بسیار ارزشمند است و قابل بازگشت هم نیستند. زیرا بیش تر این آب ها به صورت بخار در می آیند که تبدیل به ابرها خواهند شد و یا راهی اقیانوس ها و دریاهای خارج از ایران می شوند. بنابراین نگاه صرفه جویانه به منابع آب برای ما بسیار ضروری است. البته نگاه صرفه جویانه و اسراف گرایانه را در مصرف مواد غذایی و در دور ریز آن مشاهده می کنیم. سو مصرف نان و دور ریز نان به میران بیست درصد حجم بسیار عظیمی است. مصرف بسیار بالای بنزین، باز هم یکی دیگر از شاخص های سو مصرف در ایران است. کشوری که با بیش از صد میلیون لیتر مصرف بنزین، با کشور یک میلیارد و سیصد میلیون نفری چین برابری می کند. این بسیار تاسف آور است که ما سو مصرف را در تمام جنبه های زندگی خود مشاهده می کنیم و هیچ گونه آموزش شایسته ای برای صرفه جویی در مصرف آب، در مصرف انرژی، منابع، مواد غذایی، توسعه عوامل رفاهی، بهبود و مدیریت شایسته و بهره برداری از آن، وجود ندارد و هم آحاد جامعه و هم مسئولانی که برخاسته از آحاد جامعه هستند، از آگاهی کافی در این زمینه برخوردار نیستند. بنابراین، نخستین گام برای ما تغییر نگاه عامه و بهبود نگاه عامه به ایران دوستی و ایران گرایی و میهن دوستی شرط نخست وفاداری و پای بندی به منابع ملی طبیعی و محیط زیست است. اگر عشقی به مادر میهن توسط آحاد جامعه وجود نداشته باشد، قطعا تلاشی برای حفاظت از میراث طبیعی و تاریخی نیاکانمان و انتقال شایسته آن به نسل های آینده هم وجود نخواهد داشت. بنابراین، اگر این اتفاق نیفتد، قطعا امنیت ملی برای بهبود فضای زیستی و فضای اقتصادی و اجتماعی هم در کشور ما وجود نخواهد داشت. بنابراین، این رکن بسیار ضروری است که اهمیت پاسداشت میراث طبیعی و تاریخی و اهمیت بهبود شرایط نسبت به گذشته و انتقال شرایط بهینه زیستی به نسل های آینده باید در جامعه ما هم در بین آحاد جامعه و هم در بین مسئولان نهادینه شود، چرا که حفاظت از محیط زیست، حفاظت از امنیت ملی، امینت اقتصادی و امنیت اجتماعی جامعه خواهد بود.
آينده محیط زیستی ايران
آينده آيينه اي از مسائل محيط زييت امروز است و امروز آيينه اي از عملكرد محيط زيستي گذشته است لذا ديروز امروز و آينده مسائل محيط زيستي جهاني به هم آينده خورده و به هم ناگسستني است. در اين بين مساله بسيار بسيار مهمي كه آينده بشريت را تحت تاثير قرار خواهد داد، مواد غذايي ترريخته است كه قطعا اثرات خود را در بلندمت بيشتر خواهد كرد، زمين هاي كشاورزي محدودتر خواهد شد و مناطق زيستي مورد تهديد قرار خواهند گرفت و مسائل امنيت هم بيشتر مورد نظر قرار خواهد گرفت. در اين بين جنگ منابع طبيعي در همه حوزه ها قطعا جايگزين جنگ نفت امروز خواهند شد، لذا قطعا برنامه ريزي مدون مورد نظر خواهند بود.
واژگان كليدي: تغییرات محیط زیستی موثر ، امنیت ایران،
