برهان حشمتی
کارشناس ارشد قفقاز
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
در جمهوری آذربایجان سال 2018 میلادی مصادف با 1397 هجری شمسی “سال جمهوری خلق آذربایجان” نام گذاری شد و طبعا بسیاری از برنامه ها و رویدادهای رسمی و دولتی در این سال به نوعی با نام گذاری رسمی پیوند زده شد. در این سال، امکانات و بودجه گسترده ای برای تبلیغ هویت سازی سیاسی و فرهنگی برای جمهوری آذربایجان در چارچوب ویژه برنامه های ” سال جمهوری خلق آذربایجان” اختصاص یافت و به مناسبت یکصد سالگی تاسیس “جمهوری دموکراتیک آذربایجان” یا “جمهوری خلق آذربایجان” در سال 1918 ، برنامه های گسترده ای در باکو و خارج از جمهوری آذربایجان برگزار شد.
مهمترین این برنامه ها در باکو با حضور رجب طیب اردوغان، رییس جمهوری ترکیه و با رژه واحدهایی از نیروهای مسلح جمهوری آذربایجان و ترکیه برگزار شد تا نشان داده شود که دولت جمهوری آذربایجان در فرایند “دولت سازی” متکی و وابسته به ترکیه شده و خود را در چارچوب فکری ترسیم شده در ترکیه تعریف و معنا می کند و برای خود هویتی جدید در چارچوب آنچه “جهان ترک” یا “ترک گرایی” نامیده می شود، دنبال می کند.
در این سال، مقامات جمهوری باکو و آنکارا ، رشته های وابستگی شریان انرژی و نفت و گاز جمهوری آذربایجان به ترکیه و اروپا را در کنار شریان نفتی خط لوله باکو – تفلیس – جیحان که نفت را از جمهوری آذربایجان به فلسطین اشغالی برای استفاده رژیم صهیونیستی می رساند، محکم تر و خط لوله گازی “تاناپ” را به عنوان بخشی از دهلیز جنوبی گاز که به مثابه نوعی رقیب و در واقع “رقیب تزاحمی” برای شریان های گازی روسیه به اروپا در دستور کار آمریکا و متحدان منطقه ای آن یعنی ترکیه و جمهوری آذربایجان و برخی کشورهای اروپایی قرار دارد، افتتاح کردند. قرار است این خط لوله سالانه حدود 20 میلیارد متر مکعب گاز را از طریق ترکیه به اروپا منتقل کند که البته، رقیبی ناچیز برای منابع گازی روسیه محسوب می شود، اما وابستگی اقتصادی جمهوری آذربایجان به صدور گاز به اروپا از مسیر گرجستان و ترکیه را ایجاد خواهد کرد و باکو را بیش از پیش در شبکه اقتصادی و تجاری وابسته به غرب قرار خواهد داد.
در سال گذشته در حل مهمترین مساله مردم جمهوری آذربایجان یعنی بحران قره باغ هیچ پیشرفتی رخ نداد. بحران قره باغ و همچنین بخشی از تحولات سیاسی داخلی جمهوری آذربایجان در این سال تحت تاثیر تحولات ارمنستان و انتقال قدرت در این کشور بود. به نحوی که اساسا مذاکرات دقیق و جزئی درباره یافتن دستورکار حل بحران قره باغ عملا متوقف ماند و فقط دو دیدار تشریفاتی سران باکو و ایروان یعنی الهام علی اف ، رییس جمهوری تقریبا مادام العمر جمهوری آذربایجان و نیکول پاشینیان، نخست وزیر تازه به قدرت رسیده ارمنستان در تاشکند و داووس برگزار شد که محتوای این دیدارها از آشنایی و سلام و احوال پرسی و تاکید بر خودداری از نقض آتش بس فراتر نرفت. در این سال ، چندین بار نیکول پاشینیان، نخست وزیر ارمنستان بر ضرورت حضور جدایی طلبان قره باغ در مذاکرات صلح تاکید کرد که با مخالفت جدی مقامات باکو مواجه شد و این اختلاف بر سر حضور یا عدم حضور جدایی طلبان قره باغ در مذاکرات نشان داد که پس از گذشت حدود سه دهه از آغاز بحران قره باغ و گفتگوهای بی حاصل درباره طرح های مختلف صلح ، روند حل این بحران همچنان در نقطه صفر قرار دارد.
اما، در سال 1397 تاثیرپذیری تحولات داخلی جمهوری آذربایجان از روند وقایع ارمنستان مشهودتر بود. پس از آنکه، انقلاب آرام ارمنستان با حضور و اعتراضات تقریبا نیمی از بخش معترض جامعه در این کشور به ثمر رسید و سرژ سرکیسیان، رییس جمهوری پیشین و حزب “جمهوری ” قدرت را به متولیان “جنبش گام من” تحویل داد و نیکول پاشینیان، روزنامه نگار پیشین و نماینده غربگرای مجلس به نخست وزیری ارمنستان برگزیده شد، این فکر در جمهوری آذربایجان نیز قوت گرفت که اگر ارمنستان قادر است تحولی درونی ایجاد کند که در چارچوبهای شبه دموکراتیک غربی می گنجد، چرا جمهوری آذربایجان قادر به چنین تحولی نباشد؟ بنابراین، تحرکات اجتماعی و سیاسی و اعتراضات سیاسی در جمهوری آذربایجان در سال گذشته رونق و قوت بیشتری به خود گرفت. به نحوی که بزرگترین تجمع یک دهه اخیر مخالفان دولت در جمهوری آذربایجان توانست در 29 دی 1397 / 19 ژانویه 2019 شکل بگیرد. شعار اصلی این تجمع نیز طلب آزادی زندانیان سیاسی و پایان دادن به غارت اموال عمومی و اختلاس ها و تحول نظام سیاسی از ماهیت الیگارشی به ماهیت دموکراتیک بود. اما، حکومت جمهوری آذربایجان که تجربه انتقال نسبتا آرام قدرت ارمنستان را در همین سال مشاهده کرده بود و به شدت از سرایت آن به جمهوری آذربایجان هراس داشت، تصمیم گرفت بطور جدی از تداوم این تجمعات جلوگیری کند و به همین خاطر به درخواست رییس پلیس باکو ، فرمانداری پایتخت جمهوری آذربایجان دیگر به هیچ یک از درخواست های مخالفان برای برگزاری تجمع در باکو مجوز صادر نکرد. بدین سان، بخشی از تفاوت های فرهنگ سیاسی در جمهوری آذربایجان و ارمنستان نیز آشکار شد. در ابتدای سال نیز حاکمیت جمهوری آذربایجان با پیش بینی احتمال سرایت اعتراضات و تظاهرات خیابانی ارمنستان به جمهوری آذربایجان و بروز شرایط مشابه در این کشور، انتخابات ریاست جمهوری را حدود شش ماه به جلو کشید و بجای انتخاباتی که باید در ماه اکتبر برگزار می شد، در انتخاباتی که در ماه آوریل برگزارشد، تداوم ریاست جمهوری الهام علی اف اعلام شد.
واژگان کلیدی: سياست داخلي, سياست خارجي, باكو, جمهوری آذربایجان, سال 1397
