جریان های شیعی در گرجستان – بخش پاياني

برهان حشمتي

پژوهشگر و كارشناس مسائل قفقاز

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

در اواخر عمر شوروی و دوره استقلال گرجستان ، مسلمانان اعم از سنی و شیعه توانستند وارد عرصه فعالیتهای سیاسی و اجتماعی شوند، در همین دوره معدود گروه ها و جمعیتهای شیعه نیز در گرجستان شکل گرفت. بخصوص در دوره ریاست جمهوری میخاییل ساآکاشویلی در گرجستان، تشکیل گروه ها و جمعیتهایی بنام اداره مسلمانان گرجستان، به علت تعدد و مبهم بودنشان ، شرایط دشواری در شناخت سازمانهای شیعی فعال در این کشور ایجاد کرد.  در اردیبهشت 1390( مه 2011م) ، رسانه ها از تشکیل “اداره مسلمانان گرجستان” به ریاست شخصی بنام  جمال پاکسادزه^[1]  خبر دادند که بلافاصله با واکنش منفی حاج علی علی اف ، نماینده “اداره مسلمانان قفقاز” در گرجستان مواجه شد.

علی اف تاکید داشت اداره جدید نمی تواند مشکلات مسلمانان گرجستان را حل کند و وی به عنوان نماینده اداره مسلمانان قفقاز به فعالیت خود ادامه خواهد داد. همچنین هدایت عروج اف، رییس وقت کمیته دولتی امور دینی جمهوری آذربایجان در دیدار با  آرکادی خاچیدزه^[2] ، نماینده ویژه کلیسای پراواسلاو گرجستان و نیز تیموراز شارشادزه^[3] ، سفیر گرجستان در باکو ، از تشکیل این اداره ابراز نارضایتی کرد. الله شکور پاشازاده ، رییس اداره مسلمانان قفقاز نیز در گفتگو با خبرنگاران تشکیل این اداره را اقدامی سیاسی دانست و از آن ابراز نارضایتی کرد. چندی بعد اعلام شد که جمال پاکسادزه از ریاست اداره مسلمانان گرجستان به دلیل بیماری، استعفاء داده است. سپس گروهی بنام “اداره مسلمانان گرجستان”  به ریاست واقف اکبروف (2011 میلادی) تشکیل شد که  “اداره مسلمانان قفقاز” جمهوری آذربایجان ، تاسیس این گروه را نیز اقدامی علیه خود ارزیابی کرد. به همین علت، اداره مسلمانان قفقاز نیز نمایندگی خود را در گرجستان مجددا  براساس قوانین جدید گرجستان به ثبت رساند تا در عرصه رقابت عقب نماند. برخی طر فداران کنترل شیعیان گرجستان توسط اداره مسلمانان قفقاز و الله شکور پاشازاده ، تاسیس اداره مسلمانان گرجستان^[4] را  اقدامی از طرف ارگانهای امنیتی دولت گرجستان  و برخی نیز آن را  اقدامی از طرف ایران به منظور مقابله با نفوذ اداره مسلمانان قفقاز الله شکور پاشازاده ارزیابی کردند.  به موازات تشکیل اداره مسلمانان گرجستان به ریاست واقف اکبروف،  از گرجستان خبر رسید که جمعیت دیگری بنام ” اداره عالی دینی مسلمانان سراسر گرجستان”^[5]  به ریاست شیخ رامین ایگیداف تشکیل شده است.  در این میان، دولت گرجستان در سال 2014 میلادی،  آژانس دولتی امور دینی را  به عنوان زیرمجموعه نخست وزیری  و به ریاست  زازا واشاقمادزه^[6]  برای کنترل امور دینی این کشور تشکیل داد که این آژانس دولتی، کارکردی مشابه کمیته دولتی امور گروه های دینی جمهوری آذربایجان را دارد.

تعدد اداراتی که بنام مسلمانان گرجستان فعالیت می کنند، موجب اختلافاتی میان آنها شده و به دادگاه نیز کشیده شده است. در  ماه ژوئن سال 2015 میلادی ، سایت مسلمانان گرجستان به آدرس  http://mgeo.ge به نقل از  نیازی اسماعیل اف، موسس و عضو هیات مدیره  “اداره دینی عالی مسلمانان سراسر گرجستان^[7]”    خبر داد که این اداره از “اداره مسلمانان کل گرجستان” (به ریاست شیخ رامین ایگیدوف)  و نیز  “اداره اتحاد مسلمانان کل گرجستان^[8]”  ( به ریاست حاج راسیم محمدوف)   و نیز  آژانس دولتی  امور دینی گرجستان به دادگاه شکایت کرده است. 

نیازی اسماعیل اف،  موسس و عضو هیات مدیره “اداره عالی دینی مسلمانان سراسر گرجستان”  موسوم به ÜGMADİ در این باره گفت: آژانس دولتی  امور دینی گرجستان  ابتدا  پیشنهاد کرده بود که هر سه گروه  ( یعنی ÜGMADİ ، BGMİ، BGMBİ ) متحد شوند  یا  یک شورا  تشکیل دهند و هریک بطور مستقل فعالیت کنند.  به گفته نیازی اسماعیل اف، علیرغم موافقت اداره دینی عالی مسلمانان سراسر گرجستان، آژانس دولتی امور دینی گرجستان  به موافقت این اداره اعتنایی نکرده و بازهم به حمایت از “اداره مسلمانان کل گرجستان” که توسط اداره امنیت دولت گرجستان تاسیس شده است، ادامه داده است.

در میان این گروه ها،  “اداره مسلمانان گرجستان”  به ریاست شیخ رامین ایگیدوف، مورد تایید دولت گرجستان و آژانس دولتی امور دینی گرجستان قرار دارد.    زازا واشاقمادزه ، رییس این آژانس که متولی رسمی کنترل امور دینی گرجستان محسوب می شود، آمار و اطلاعات مربوط به مسلمانان گرجستان را در سفری که در شهریور ماه سال 1393 (سپتامبر 2014) به تهران داشت به این شکل اعلام کرد ؛ « گرجستان دارای نزدیک به صد نژاد است که پیرو ده‌ها دین و مذهب مختلف هستند، قانون اساسی و دیگر قوانین حقوقی گرجستان، از اقلیت‌های دینی حمایت می‌کنند. به همین دلیل حدود 4 ماه قبل (نیمه اول سال 2014) ، آژانس دولتی امور دینی، زیر نظر مستقیم نخست‌وزیری شروع به کار کرد که پل ارتباطی باشد برای تعامل مسلمانان، مسیحیان ارتدکس، مسیحیان کاتولیک، ارمنی‌ها و یهودیان.  جمعیت مسلمانان 10 درصد جمعیت کل گرجستان است که  دومین گروه بزرگ دینی این کشور می باشد.  حدود 60 درصد مسلمانان گرجستان، پیرو مذهب تشیع هستند. البته مسلمانان گرجستان با احترام با یکدیگر برخورد می‌کنند و  گرجستان تنها کشور در دنیاست که شیعه و سنی در یک اتحادیه‌ اسلامی عضو هستند و سازمان‌های مجزا و مختص به مذهب خود ندارند. تا پیش از استقلال گرجستان از اتحاد جماهیر شوری، تنها چند مسجد در این کشور فعالیت می‌کرد که تعداد آنها در حال حاضر به بیش از 300 مسجد رسیده است. دولت گرجستان با جریان‌های رادیکال همکاری نمی‌کند و در این راه نیازمند استفاده از تجربیات علمی و کاربردی جمهوری اسلامی ایران است. ما (آژانس دولتی امور دینی گرجستان) پیش از این تجربیاتی از سفر به ترکیه به دست آورده‌ایم و سفری هم در آینده به جمهوری آذربایجان خواهیم داشت، با جمع‌بندی تجربیات این 3 کشور، مدل گرجی برای مقابله با افراط‌گرایی در گرجستان ایجاد خواهیم کرد.»

می توان گفت که در سالهای اخیر ، تصویر روشن تری از گروه ها و جمعیتهای اسلامی شیعی فعال در گرجستان نمایان شده است؛ یعنی،  “اداره مسلمانان گرجستان” ( اداره رسمی  مورد تایید دولت ) و “اداره دینی عالی مسلمانان سراسر گرجستان” ، دو جمعیت مهم شیعی این کشور می باشند. برخی گروه های شیعی دیگر نیز در کنار این دو جریان مهم فعال می باشند. البته ، جریان مرتبط با اداره مسلمانان قفقاز جمهوری آذربایجان نیز همچنان به فعالیت و تلاش خود برای حفظ حضور در گرجستان و تولی گری اسلام و تشیع در این کشور  ادامه می دهد.  در گرجستان گروه ها و مراکز دیگری نظیر موسسه آل البیت که سازمان دینی تحت رهبری حضرت آیت الله سیستانی را نمایندگی می کند، و جمعیت فرهنگی – معارفی اهل بیت(ع) در مارنئولی نیز فعالیت دارند. بازداشت حاج سید میرتقی اسدوف، رییس ” اداره عالی دینی مسلمانان سراسر گرجستان” در هفتم نوامبر 2018 به هنگام ورود به جمهوری آذربایجان و نگهداری غیرقانونی وی در بازداشتگاهی در باکو برای مدت یک ماه حکایت از این دارد که جریان های شیعی در گرجستان با مخاطرات جدی از جانب نیروهای ضداسلام و ضدتشیع مواجهند که مقابله با این مخاطرات نیازمند توجه و کمک جدی مراکز دینی و حوزه های علمیه و سایر متولیان امور مسلمانان به امور مسلمانان گرجستان است.  

واژگان کلیدی: جریان شیعی‏‎؛ گرجستان‏‎؛تفليس‏‎؛شيعه‏‎؛ شيعيان گرجي‏‎؛ برهان حشمتي

[1] Camal Paksadze

[2] Arkadi Xaçidze

[3] Teymuraz Şaraşenidze

[4] GMİ

[5] BGMİ

[6] Zaza Vaşağmazde

[7] ÜGMADİ

[8] BGMB