تحولات اخیر در لبنان دلایل، انگیزه­ها و پیامدها

مصطفی حسین ­زاده

مرکز  بین­ المللی مطالعات صلح – IPSC

بیان رخداد

ترور وسام حسن در فضایی اتفاق افتاد که تنش­ها بین مخالفان و طرفداران بشار اسد بعد از شروع درگیری­های داخلی در سوریه از 19 ماه پیش زیاد شده بود و در برهه­هایی منجر به جنگ داخلی بین حامیان و مخالفان بشار اسد در تریپولی بین علوی­ها و سنی­ها شده است. حال در این پژوهش علل و انگیزه­های ترور و بازخورهای داخلی و منطقه­ای آن بررسی می شود.

کلید واژه: لبنان، سوریه، ترور، حزب­ الله

تحلیل رخداد

لبنان کشوری با شکاف­های قومی – مذهبی است و همواره این شکاف­ها باعث نابسامانی­های سیاسی- اجتماعی و حتی جنگ داخلی بین سال­های 1990-1975 شده است.  بدنبال توافق طائف در سال 1989 جنگ داخلی خاتمه پذیرفت و اگرچه جنگ داخلی بین گروه­های موجود در عرصه سیاسی لبنان درنگرفت اما آرامش در جامعه بسیار شکننده بود تا اینکه ترور رفیق حریری در سال 2005 سبب شروع دور جدیدی از ناآرامی­ها و درگیری­ها و حتی جنگ­های فرقه­ای در برهه­هایی از زمان شد. بعد از ترور رفیق حریری ائتلاف 14 مارس به رهبری سعد حریری شکل گرفت که نقش قابل توجهی در سیاست­گذاری و موضع­گیری­های لبنان داشت بگونه­ای که این ائتلاف در انتخابات پارلمانی 2008 اکثریت آراء را کسب کرد و سعد حریری نخست وزیر لبنان شد. کشته شدن بالاترین مقام اطلاعاتی لبنان وسّام حسن به همراه 8 نفر دیگر و زخمی شدن 96 نفر  در 19 اکتبر تنش­های سیاسی را وارد دور تازه­ای نمود بگونه­ای که باعث از سرگیری جنگ های فرقه­ای بین علویان و سنی­ها یا به عبارتی بین طرفداران بشار اسد و مخالفان او در لبنان شد چرا که سنی­ها به رهبری سعد حریری بمب­گذاری اخیر را به سوریه نسبت می­دهند.

در این میان سه گمانه­زنی درباره ترور وسّام حسن وجود دارد:1 – گروهی مثل  ائتلاف 14 مارس به رهبری سعد حریری ترور را به سوریه و حامیان داخلی سوریه در لبنان نسبت می­دهند 2- گروهی دیگر مثل ائتلاف 8 مارس به رهبری حزب­الله ترور حسن وسّام را به اسرائیل نسبت می­دهند که به دنبال تضعیف حزب­الله و سوریه و دامن زدن به ناآرامی­ها در لبنان است. 3- نظر سوم این حادثه را سرایت جنگ­ها و نابسامانی­های داخلی سوریه به لبنان می­دانند و در این ارتباط دو روز پیش از این حادثه اخضر براهیمی فرستاده ویژه سازمان ملل و اتحادیه عرب هم به سوریه هشدار داده بود که نمی توان انتظار داشت که حوادث سوریه تنها به مرزهای سوریه محدود شود.

دلیل اینکه سعد حریری رهبر حزب آینده و ائتلاف 14 مارس این حمله را به سوریه نسبت می دهد به دو جهت تاریخی و پیش فرض­ها است.

1-  بررسی تاریخی علل ترور : نیروهای نظامی و اطلاعاتی سوریه به مدت 30 سال در لبنان حضور داشتند و همین حضور باعث مداخلات در امور داخلی و سیاست­گذاری های لبنان می­شد و همواره آن را به صورت مستقیم و غیر مستقیم تحت تاثیر قرار می داد، حتی گفته می­شود که رفیق حریری نخست وزیر وقت لبنان در 20 اکتبر 2004 به دنبال فشارهای سوریه استعفا داد و متعاقب آن عمر کرمی که گرایش سوری داشت به نخست وزیر برگزیده شد. سعد حریری ترور پدرش را مرتبط به سوریه می­داند چرا که سوریه مسئولیت امنیتی لبنان را بر عهده داشت و نیروهای نظامی و اطلاعاتی سوریه در لبنان نفوذ بالایی داشتند.

2-  شواهد و قراین:  علاوه بر این بحث تاریخی که شکل دهنده افکار و اذهان ائتلاف 14 مارس است مباحث دیگری نیز وجود دارد که از سوی گروههای وابسته به سعد حریری مطرح می­شود که نقش سوریه را در این حادثه دخیل می­دانند. این مسئله به اقدامات وسّام حسن به ویژه بعد از شروع درگیریها در سوریه برمی­گردد. گروه قابل توجهی از تحلیل­گران این حادثه را جدای از فضای حاکم سیاسی کشور بین گروه­های طرفدار سوریه و بشار اسد و مخالفان سوریه نمی­انگارند و این حملات را متوجه سوریه و حامیان داخلی سوریه در لبنان می­دانند.[1]از شواهد و قراین مطرح شده می­توان به موارد زیر اشاره کرد:

–     نظر وسام به دست داشتن حزب­الله در ترور رفیق حریری:  از آنجایی که وسّام حسن در قضیه ترور رفیق حریری در دادگاه لبنانی جهت رسیدگی به این موضوع، نیروهای حزب­الله را به دست داشتن در عملیات ترور متهم کرده بود لذا همواره این گمانه­زنی از سوی ائتلاف 14 مارس مطرح می­شود که حامیان سوری در لبنان برای جلوگیری از جوسازی علیه حزب­الله و طرفداران سوریه و از دست دادن جایگاه­ سیاسی و اعتبار در نزد مردم  با کشتن این مامور بلند پایه امنیتی مانع از افشا­سازی شده اند.

–     کشف و خنثی سازی عملیات تروریستی: دلیل دیگری که سعد حریری بر اساس آن سوریه را به دست داشتن در حادثه بمب گذاری اخیر متهم می­کند  کشف و خنثی کردن یک توطئه بمب­گذاری به وسیله وسام حسن رئیس اطلاعات نیروهای امنیتی لبنان بود که در پی این عملیات خنثی سازی، سیاستمدار لبنانی نزدیک به بشار اسد میشل سماحه را به جرم کمک به حمل مواد منفجره جهت اقدامات تروریستی در لبنان دستگیر کرد. اخیرا وسام یک توطئه بمب­گذاری را خنثی کرده بود و در همین قضیه میشل سماحه سیاستمدار لبنانی نزدیک به بشار اسد را که متهم به کمک به قاچاق مواد منفجره به لبنان شده بود دستگیر نموده بود و مهمتر از همه در بازجویی­های به عمل آمده از میشل سماحه وی به آوردن مواد منفجره جهت ترور مقامات بلند پایه لبنانی اعتراف کرده است. یک دادگاه نظامی  لبنان سماحه  و ژنرال سوری علی مملوک رئیس تازه منصوب شده اداره امنیت ملی سوریه را به دست داشتن در حملات تروریستی متهم کرده است. جمعیت علوی در لبنان به همراه شیعیان جنوب در این کشور همواره از بشار اسد حمایت می­کنند و سنی­های لبنان از گروه­های مخالف سوریه طرفداری می­کنند. خبرنگار الجزیره در گزارشی که بعد از این حادثه در بیروت انجام داد اشاره کرد که وسّام حسن رویکرد خصمانه­ای به ائتلاف 8 مارس داشته و نقش محوری در پیگرد قاتلان رفیق حریری داشته است و دستاورد اخیرش هم دستگیری میشل سماحه بود. [2]

–     نقش وسام در تجهیز مخالفان سوریه علیه بشار اسد: انگیزه دیگری که می­تواند در ترور وسام مطرح شود، نقش اساسی وی در تجهیز مخالفان بشار اسد و نزیکی وی به سعد حریری و ائتلاف 14 مارس است.خبرنگار الجزیره در گزارشی که بعد از ترور انجام داد چنین عنوان کرد که وسام حسن از حامیان اصلی تجهیز مخالفان در سوریه بوده است. [3]  

 

سعد حریری هم در پی این حادثه بدون هر نوع شک و تردیدی  بشار اسد را عامل اصلی حادثه تروریستی خواند. بدنبال این حادثه سعد حریری به  عنوان رئیس ائتلاف 14 مارس از نخست وزیر خواست استعفا بدهد. [4]

بر اساس نگاه دوم، محسن صالح استاد دانشگاه لبنان در مصاحبه­اش با پرس تی­وی ابعاد جدیدی از رخداد را بیان می­کند. وی حادثه ترور را به دشمن اصلی لبنان یعنی اسرائیل نسبت می­دهد. دلایل و انگیزه­های ترور بر اساس این رویکرد می­تواند موارد زیر باشد:

–     کشف 30 مورد جاسوسی اسرائیل در لبنان: وسام یکی از دشمنان اسرائیل بود، بطوری که بسیاری از عملیات جاسوسی­ اسرائیل را کشف و خنثی کرده بود. بطوری که بیش از 30 نفر را به جرم همکاری با موساد در لبنان دستگیر کرده است. اسرائیل با این ترور به چند هدف همزمان می رسد: 1- از میان برداشتن وسام به عنوان کسی که چندین عملیات جاسوسی رژیم صهیونیستی را کشف و ضبط کرده است 2-  اسرائیل با توجه به اشتیاق ائتلاف 14 مارس برای بدست گرفتن قدرت (جهت تضعیف حزب­الله و سوریه و کمک به شورشیان) با انجام این ترور به صورت غیر مستقیم و نیابتی به اهداف خود در تضعیف حزب­الله و سوریه در لبنان و کمک به مخالفان بشار اسد و نابسامانی سیاسی در لبنان می رسد. [5] بنابراین گفته می­شود که ائتلاف 14 مارس از شرایط بوجود آمده جهت منافع خود استفاده می­کند و اسرائیل با این اقدامات به دنبال گسترش بی­ثباتی،  نفاق و جنگ­های فرقه­ای و قومی در لبنان است. طرفداران این طرز فکر معتقدند که ائتلاف 14 مارس به نفع اسرائیل کار می­کند و در دستان این رژیم است. [6]

بر اساس نظر سوم ترور وسام حسن و دیگر نابسامانی­های اخیر بویژه برخورد بین علویان و سنی­ها (طرفداران و مخالفان بشار اسد) در حقیقت ریشه داخلی ندارد و سرایت درگیری­های داخلی سوریه به لبنان است و ترور صورت گرفته در ادامه درگیری­های سوریه می­باشد. علویان و شیعیان لبنان از طرفداران سرسخت بشار اسد و سنی­ها از مخالفان سرسخت بشار اسد هستند و هر آنچه که در لبنان طی یک سال اخیر اتفاق افتاد، از سوریه الهام گرفته است و استدلال آن این است که تا 1 سال پیش چنین ناامنی در لبنان نبوده است.

بدنبال ترور وسّام حسن جنگ­های فرقه­ای بین سنی­ها و  شیعیان علوی و به عبارتی طرفداران و مخالفان بشار اسد در لبنان در روز دوشنبه 21 اکتبر در تریپولی باعث مرگ 7 نفر و زخمی شدن تعداد زیادی شد.  شبه نظامیان گروه­های مذهبی مختلف اقدام به برپایی ایستگاه­های بازرسی در طول شب می­کردند و ارتش لبنان از شروع جنگ­های داخلی خبر داد. در طول شب بیروت بین فرقه­های مذهبی و حامیان و مخالفان سوریه تقسیم می­شود و ایستگاه­های ایست بازرسی بمنظور کنترل ورود و خروج انجام می­شود. [7]

حزب­الله بعد از وقوع حادثه تنها به این حرف اکتفاء کرده که کشتن وسام تلاشی برای ناامن سازی لبنان و اتحاد ملی است. حزب الله به شدت از نجیب میقاتی حمایت می­کند چون در صورت استعفای وی ائتلاف 14 مارس قدرت را در دست می­گیرد که به دنبال خلع سلاح لبنان و پیش کشاندن پرونده ترور حریری و اتهام به حزب الله مبنی بر دست داشتن در این پرونده است و همچنین در صورت قدرت­یابی ائتلاف 14 مارس این گروه به مخالفان بشار اسد در سوریه کمک نظامی خواهد کرد که باعث تضعیف حزب­الله می شود. همچنین گفته می­شود دلیل دیگر حمایت از نجیب میقاتی  از سوی حزب الله این است که در صورت حمله اسرائیل به لبنان می­تواند پوشش دولتی به خود بدهد. حزب­الله، ائتلاف 14 مارس را متهم به حمایت از منافع ایالت متحده و عربستان می­کند. [8]

در سه صورت دولت میقاتی سقوط می­کند: 1- در صورت استعفای وی 2- در صورت استعفای یک سوم از وزرای کابینه3- در صورت درخواست 51% از نمایندگان پارلمان بمنظور رای اعتماد

با بیرون رفتن نیروهای نظامی سوریه ائتلاف 14 مارس سه هدف اطلی دارند:

1-  کم کردن دخالت سوریه در امور سیاسی لبنان

2-  جلوگیری از به قدرت رسیدن حزب­الله

3-  تاسیس دادگاه بین­المللی در خصوص پرونده ترور رفیق حریری

 

دورنمای رخداد

ترور وسّام حسن را باید در ادامه ترورهای لبنان بویژه ترور رفیق حریری بررسی کرد. در تحلیل علل و انگیزه ترور وسام حسن باید زمینه و شرایط زمانی و مکانی باید در نظر گرفته شود. فرضیه اصلی در این ترور این است که از طرف دشمنان لبنان جهت برهم زدن اوضاع سیاسی اجتماعی لبنان ترتیب داده شده است و گروه­های مختلف از این ترور استفاده ابزاری می­کنند. با توجه به اینکه لبنان با اسرائیل همواره خصومت تاریخی داشته لذا اسرائیل به عنوان یکی از گزینه­های احتمالی ترور مطرح است و از آنجایی که وسام حسن در بیش از 30 مورد جاسوسی از سوی اسرائیل کشف و خنثی کرده بود بنابراین می­توان اسرائیل را یکی از مسببان ترور دانست. سناریوی دوم به ترور رفیق حریری بر­می­گردد که به دنبال آن فضای ضد سوری در جامعه حاکم شد و ائتلاف 14 مارس آن را هدایت کرد. بر اساس این سناریو ترور وسام در قالب فضای حاکم در سوریه و لبنان صورت گرفت، بدین ترتیب که بعد از شروع اعتراضات در سوریه و حمایت مخالفان سوریه در لبنان از گروه­های شورشی باعث برخوردهایی بین علویان و حامیان بشار اسد و مخالفان وی در لبنان شد و مهمتر از همه اینکه وسام از جمله افرادی بوده است که به نیروهای مخالف بشار اسد در سوریه تسلیحات می­داده است. اما گزینه دیگری نیز وجود دارد که دلالت به توطئه­های داخلی برای بدست گرفتن دولت از سوی ائتلاف 14 مارس و تضعیف حزب­الله و خلع سلاح آن دارد. مطمئنا این حادثه بر روابط منطقه­ای لبنان با سوریه تاثیر بسزایی خواهد داشت و با توجه به شروع درگیری­های فرقه­ای در همین راستا احتمال کشید شدن درگیری­های داخلی سوریه به لبنان  و جنگ داخلی وجود دارد.

 

---