حسن کریمی
دکتری جغرافیای سیاسی و عضو انجمن ژئوپلیتیک ایران
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
2–راهبرد دبلیو او (WO)
این راهبرد مربوط به وضعیت داخلی واحد سیاسی(کشور) است و نقاط ضعفهای آن را ارزیابی میکند. از نقاط ضعف این کشور عربی که مایه نگرانی آن شده است مساحت کم آن است. اگرچه متناسب با جمعیت کمی که دارد، مساحت آن مناسب است. اما مساله نگران کننده فقدان عمق استراتژیک این کشور است. با وجود آنکه امروزه و با پیشرفت سلاحهای نظامی، مساحت دیگر نقش چندانی در قدرت یک کشور ندارد و در صورت وقوع جنگ، تمام کشور صحنه عملیات نظامی میشود، اما در بدبینانهترین شرایط نیز وجود حداقل مساحت لازم برای تحرک نیروهای نظامی بخصوص در عرصه پیادهنظام ضرورت دارد. از دیگر نقاط ضعف این کشور عربی فقدان جمعیت لازم است.
جمعیت نقش بسیار مهمی هم به لحاظ روحی و روانی و هم به لحاظ تامین نیروهای نظامی و اقتصادی کشور دارد. اهمیت و جایگاه جمعیت به حدی است که امروزه ژئوپلیتیسینها از «ژئوپلیتیک سرمایه انسانی» سخن به میان میآورند و آقای مورگتنای رئالیست نیز از این عامل به عنوان یکی از عوامل شاکله قدرت یک کشور یاد میکند. لذا این مولفه مهم نیز به یکی از نگرانیهای قطر تبدیل شده است. از دیگر نقاط ضعف این کشور فقدان نیروی نظامی کافی است. با وجود آن که تجهیزات جنگی بروز و قدرت نظامی در دست یابی به پیروزی اهمیت بالایی دارند، اما این نیروی انسانی است که حرف اول و آخر را میزند. در قطر از جمعیت 2.670000 نفری این کشور، حدود 600000 نفر نیروی انسانی آماده برای تعلیم و شرکت در جنگ،465000 نفر مناسب برای خدمت، 12000 نفر نیروی خط مقدم و فاقد نیروی ذخیره فعال است. قطر با وجود آنکه از نظر نظامی در رتبه 93 جهان قرار دارد، اما میزان توانایی آن به مراتب کمتر از کشورهایی است که آن را در شبه جزیره عربستان محاصره کرده اند.
3-راهبرد اس تی (ST)این راهبرد مربوط به اوضاع خارجی کشور است و تهدیدات پیش روی آن را در حوزه خارجی ارزیابی میکند. هدف این استراتژی، کاهش تهدیدها تا حد امکان است(Wikipedia,1395). از جمله تهدیدهای قطر موقعیت شبهجزیرهای آن و اتصال سرزمینی با عربستان سعودی است که در شبهجزیره سلوی و خورالعدید با قطر اختلاف مرزی دارد به گونهای که در سال 1992 میلادی در نتیجه درگیری میان دو کشور سه سرباز کشته شدند. اخیرا عربستان سعودی در صدد ایجاد کانال میان خود و قطر در شبهجزیره سلوی بود که اگر چنین طرحی عملیاتی میشد، قطر را به یک کشور جزیرهای تبدیل میکرد. از دیگر تهدیدات این کشور دشمنی عربستان به عنوان امالقری جهان اسلام با این کشور است. اگرچه در ارتباط با دشمنی عربستان با این کشور تحلیلهای مختلفی وجود دارد، اما آنچه که مایه نگرانی آل سعود شده است رویکرد گفتمانی آل ثانی در قطر است که در نقطه مقابل آن چیزی است که سعودیها در عربستان میاندیشند. قطریها نمیخواهند در منطقه زیر سلطه سعودیها باشند و میخواهند مستقل از آنها عمل کنند. این مساله درست برخلاف آن رابطهای است که میان امارات، بحرین، مصر و عربستان وجود دارد. از دیگر تهدیدات قطر وجود مقر اتحادیه علماء جهان اسلام در این کشور عربی است. رهبر این اتحادیه یعنی شیخ یوسف قرضاوی و معاون ایشان دکتر شیخ علی قره داغی کردستانی دارای گرایش سلفی ـ اخوانی بوده و کاملا در تضاد با سلفی ـ وهابی هستند. قطر با سقوط اخوانالمسلمین در مصر، در صدد رهبری جهان اسلام و از دور خارج کردن عربستان به عنوان مقر جهان اسلام بود. از نظر سعودیها آنچه که باعث شده است تا قطریها چنین ادعایی بکنند، وجود اتحادیه علماء اسلام و شخص یوسف قرضاوی است. بنابراین وجود اتحادیه علماء جهان اسلام در قطر میتواند تهدیدی برای این کشور عربی محسوب شود.
4- راهبرد دبلیو تی (WT)
این راهبرد مربوط به وضعیت خارجی کشور است و فرصتهای آن را در ارتباط با حوزه بیرونی ارزیابی میکند. این راهبرد براساس توانمندی شرکت در مقابل تهدیدات بنا شده است و هدف آن افزایش توانمندی‌های موجود و کاهش تهدیدات است (Wikipedia,1395). طی یک سال گذشته و در پی اختلافی که میان قطر و کشورهای عربی منطقه روی داد، موجودیت این کشور به واسطه تهدیدهای عربستان، امارات، بحرین و مصر با خطر مواجه شد. مسالهای که نه تنها تا به حال جواب نداده است، بلکه قطریها موفق شدند آن را به یک فرصت تبدیل کنند. آنچه که باعث شد تا قطری ها این تهدید را به فرصت تبدیل کنند به رابطه بد ایران و عربستان مربوط میشود. رابطه ایران و عربستان در سال 2015 میلادی در پی اعدام شیخ نمر توسط سعودیها و حمله عناصر تندرو در ایران به سفارت و کنسولگری این کشور در تهران و مشهد از نظر دیپلماتیک قطع شد و بعضی از کشورهای عربی نیز با حمایت از عربستان رابطه خود را با ایران قطع و یا تا حد کاردار تقلیل دادند. این اختلاف میان عربستان و ایران به نفع قطر تمام شد چرا که قطریها به سمت ایران کشیده شدند و از ختلاف میان دو کشور استفاده کردند. با وجود آنکه وجود اتحادیه علماء جهان اسلام در قطر یک تهدید بود، اما قطریها این تهدید را به یک فرصت تبدیل کردند. چرا قطریها دارای گرایش اخوانی هستند و بسیاری از علماء اتحادیه جهان اسلام نیز در ترکیه، تونس، مصر، سودان و… دارای نفوذ بودند. لذا با تحریم قطر توسط کشورهای عربی همجوار بسیاری از رهبران کشورهای اسلامی که دارای گرایش اخوانی بودند این اقدام سعودیها و هم پیمانان آن را افراطی خواندند. دولت ترکیه و حزب حاکم این کشور که دارای گرایش اخوانی بودند و با سلفی ـ وهابی چالش داشتند به کمک اقتصادی و نظامی قطر رفتند. گذشته از کمکهای غذایی و دارویی، دولت ترکیه اقدام به تاسیس پایگاه نظامی طارق بن زیاد در این کشور و گسیل نیرو به آن نمود. حزب النهضه تونس و حماس در فلسطین اقدام کشورهای عربی را در تحریم قطر محکوم کردند. از دیگر فرصتهای قطر که ناشی از توان مالی بالای این کشور عربی است، پذیرش برگزاری مسابقات جام جهانی فوتبال به عنوان یک کارناوال بزرگ جهانی در سال 2022 میلادی است. این فرصت نیز مولفهای است که از یک سو مانع از آن شده تا عربستان و هم پیمانانش به این کشور حمله کنند چرا قطر در صدد آمادگی و ایجاد زیرساختهای لازم برای برگزاری این مسابقه مهم جهانی است و هرگونه حمله به این کشور و هدف قرار دادن زیرساختها بازتاب فضایی فراوانی در جهان ورزش دارد و از سوی دیگر چه بسا این جام جهانی فرصتی برای آشتی میان قطر و کشورهای همجوار باشد.
– نتیجه گیری
همه کشورهای واقع بر روی نقشه جغرافیای سیاسی جهان دارای نقاط قوت، ضعف، تهدیدات و فرصتهایی هستند که نیازمند شناسایی آنها از سوی رهبران و مدیران استراتژیک آن کشورها است تا بتوانند با دوراندیشی تهدیدات را به فرصت تبدیل کنند. یکی از این کشورها قطر است. قطر از کشورهای واقع در جنوب غرب آسیا و شبه جزیره عربستان است. این کشور که همچون شبه جزیره ای در شبه جزیره عربستان است، حدود 11562 کیلومترمربع مساحت و حدود 2670000 نفر جمعیت دارد. قطر که در سال 1971 میلادی به استقلال رسید، تحت سطله خاندان آل ثانی و یکی از ثروتمندترین کشورهای واقع در حوزه خلیج فارس است. در این پژوهش بر اساس مدل سوات(SWOT) به نقاط قوت، ضعف، تهدیدات و فرصتهای این کشور عربی پرداخته شد. یافته های این پژوهش حاکی از آن است که این کشور از نظر منابع انرژی، منابع ارزی و رسانه ای دارای نقاط قوت، از نظر مساحت، جمعیت و فقدان نیروی نظامی کافی دارای نقطه ضعف، از نظر شبهجزیرهای بودن، وجود مقر اتحادیه جهان اسلام در این کشور، دشمنی عربستان و امارات با آن دارای تهدید و همچنین توانسته با بهرهگیری از نقاط قوت خود، فرصتهایی همچون نزدیکی و دوستی با ایران، کسب حمایت ترکیه و دیگر جریان های اخوان در دیگر کشورهای اسلامی و برگزاری جام جهانی فوتبال را به دست آورد. بنابراین میتوان گفت که این کشور به خوبی توانسته از نقاط قوت خود حداکثر استفاده را کرده و ضمن پوشش دادن به نقاط ضعف، تهدیدها را به فرصت تبدیل نماید.
واژگان کلیدی: تحلیل, نقاط قوت, ضعف, فرصت, تهدید, کشور قطر
