طهمورث غلامی
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
یکی از کشورهایی که پس از پایان جنگ جهانی دوم به دو قسمت تقسیم شد و تا کنون نیز اتحاد دوباره ی آنها برقرار نگردیده است، کشور کره می باشد که به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم شد. کره ی شمالی با پذیرش کمونیسم به عنوان مکتب اصلی خود در سال 1953، جنگی را علیه کره ی جنوبی آغاز کرد که هدف آن اتحاد دو کره تحت لوای کره ی شمالی و مکتب کمونیسم بود. در اثر مداخله ی نظامی ایالات متحده به نفع کره ی جنوبی، کره ی شمالی مجبور به عقب نشینی شد و از آن زمان وضعیت نه جنگ و نه صلح میان دو کشور حاکم گشت. از آن زمان هر چند کره ی شمالی از کمک های نظامی و تسلیحاتی شوروی و چین برخوردار بود، اما الزامات نظام دو قطبی باعث شد که کره ی شمالی دیگر نتواند به اقدام نظامی علیه کره ی جنوبی به منظور ضمیمه کردن آن به خاک خود اقدام کند. فروپاشی شوروی نتیجه بسیار تلخی برای کره ی شمالی به دنبال داشت. زیرا نه تنها دیگر از کمک های شوروی و یا چین برخوردار نبود، بلکه کره ی جنوبی به خاطر برخورداری از توسعه ی اقتصادی بالا در موقعیت بسیار بهتری نسبت به کره ی شمالی قرار داشت. علاوه بر این، ثروت ناشی از توسعه ی اقتصادی در کره ی جنوبی می توانست به راحتی به قدرت نظامی تبدیل گردد و همچنین کره ی جنوبی با پشتیبانی و کمک ایالات متحده جنگ علیه کره ی شمالی آغاز کند و این بار کره ی جنوبی تلاش کند کره ی شمالی را تحت لوای خود قرار دهد. این شرایط سبب شد کره ی شمالی به دنبال دستیابی به قابلیت و توانمندی باشد که آن را نسبت به کره ی جنوبی در موقعیت و وضعیت بهتری قرار دهد. به این خاطر، در مسیر دستیابی به بمب اتم و نیز موشک های بالستیک قاره پیما حرکت کرد. اقدام کره ی شمالی با واکنش ایالات متحده، کشورهای غربی و نیز متحدین آسیایی آمریکا مواجه شد. به این خاطر فشارهای اقتصادی و سیاسی زیادی علیه کره ی شمالی تحمیل شد. علیرغم این فشارها، کره ی شمالی در سال 1385، اولین آزمایش اتمی خود را با موفقیت انجام داد. این آزمایش هرچند سبب تشدید فشارها علیه کره ی شمالی شد، اما از سوی دیگر سبب شد که نگاه ایالات متحده و متحدینش به کره ی شمالی تغییر کند و آمریکا آماده ی مذاکره با کره ی شمالی به صورت مستقیم شود. هرچند مذاکرات به نتایجی منجر شد، اما فشارهای غرب علیه کره ی شمالی کماکان ادامه داشت. با تغییر رهبری در کره ی شمالی، غرب انتظار تغییر در رفتار کره ی شمالی را داشت، اما رهبر جدید به سیاست های رهبر قبلی با جدیت بیشتری ادامه داد و دستور انجام آزمایش اتمی جدید نیز داد. آزمایش اتمی اخیر کره ی شمالی با واکنش شدید شورای امنیت سازمان ملل مواجه شد. این اقدام خود سبب شد که کره ی شمالی به دنبال پاسخ شدیدتری به اقدام شورای امنیت باشد و آن اعلام وضعیت جنگی بین دو کره و نیز احتمال حمله ی اتمی به ایالات متحده ی آمریکا بود. ملاحظه می شود که علل و عوامل هسته ای شدن کره ی شمالی در وضعیت خاصی صورت گرفته است. در این میان، با توجه به طرح مسئله ی هسته ای ایران در عرصه ی بین المللی، این سؤال مطرح می شود که بحران فعلی در روابط دو کره چه تأثیری بر مسئله ی هسته ای ایران می گذارد. طرح این سؤال از آنجا اهمیت دارد که در شرایط فعلی تنها دو کشور ایران و کره ی شمالی به خاطر مسئله ی هسته ای تحت فشار قرار دارند. جان کری، وزیر خارجه ایالات متحده، در سفر خود به چین اعلام کرد که مسئله ی هسته ای ایران و کره ی شمالی بی ارتباط با همدیگر نیست و تأثیرات آنها بر همدیگر و نتایج آنها می تواند شبیه هم باشد.
کلیدواژگان: مسئله ی هسته ای ایران، بحران دو کره، بحران هسته ای کره ی شمالی، ایالات متحده و غرب.
تبیین رخداد
به نظر می رسد که مسئله ی هسته ای ایران در روابط ایران و غرب، دارای دو بعد می باشد که بحران کره ی شمالی قادر است هر دو بعد را تحت تأثیر قرار دهد. بعد اول ناشی از نگرانی کشورهای غربی نسبت به هسته ای شدن کشورها است. زیرا هسته ای شدن به منزله ی دستیابی به سلاح غیر متعارفی است که قادر است نتایج وحشتناک خلق و ایجاد کند. به این خاطر است که در ارتباط با موضوعات هسته ای، معمولاً مواضع کشورهای غربی و متحدین ایالات متحده به همدیگر نزدیک می شود. در این میان،کشورهای غربی نگران این هستند که فعالیت های هسته ای جمهوری اسلامی ایران منجر به دستیابی این کشور به بمب اتم گردد. بحران فعلی کره ی شمالی بر این نگرانی کشورهای غربی در ارتباط با ایران به شدت افزوده است. زیرا کره ی شمالی صرفاً با داشتن چند بمب اتم به تهدید ایالات متحده و متحدین شرق آسیایی آمریکا پرداخته است. تهدیدات کره ی شمالی سبب آغاز بحرانی در شبه جزیره ی کره در شرق آسیا و در روابط میان آمریکا و کره شده است که می تواند به نتایج غیر قابل پیش بینی منجر گردد. قدرت خطرآفرینی کره ی شمالی به واسطه دستیابی به بمب اتم سبب شده است که کشورهای مختلف به این فکر کنند که در صورت دستیابی جمهوری اسلامی ایران به بمب اتم و انجام اقداماتی مشابه تهدیدات کره ی شمالی در مهمترین منطقه ی دارای منابع انرژی دنیا، چه وضعیتی اتفاق می افتد و آن وضعیت چه پیامدها و تأثیراتی برای آنها دارد. بحران کره ی شمالی سبب شده است که ایالات متحده، کشورهای غربی و نیز دیگر متحدینش در اعمال فشار به ایران بسیار مصمم تر و جدی تر شوند. این درحالی است که ایران اعلام کرده است که قصد دستیابی به بمب اتم را ندارد و همچنان در چارچوب مقررات بین المللی به فعالیت های هسته ای خود ادامه می دهد. اما این سبب نمی شود که بحران هسته ای کره ی شمالی سبب نگرانی بیشتر آمریکا و متحدینش از هسته ای شدن احتمالی ایران نشود.
بعد دوم مسئله ی هسته ای ایران، بی اعتمادی موجود در روابط ایران و غرب است که می توان گفت مهمترین مانع دستیابی مذاکرات دو طرف به نتایج دلخواه است. آمریکا و متحدینش با بی اعتمادی به فعالیت های هسته ای ایران، قادر نیستند در مذاکرات هسته ای با ایران به سازش و تفاهم برسند. از طرفی، جمهوری اسلامی ایران نیز به خاطر بی اعتمادی به غرب تصور می کند که همکاری های هسته ای ایران با غرب منجر به نتیجه ی خاصی برای آن نشده است. در این میان باید گفت که بحران فعلی کره ی شمالی بی اعتمادی کشورهای غربی به مسئله ی هسته ای ایران را بسیار بیشتر خواهد کرد و از این رو در آینده باید بیشتر شاهد مواضع انعطاف ناپذیر غرب در مذاکرات هسته ای با ایران بود.
کشورهای اروپایی و ایالات متحده تا قبل از بحران فعلی کره ی شمالی صرفاً خطرات هسته ای شدن احتمالی کشورها را در ذهن خود تصور می کردند و بر مبنای این تصور ذهنی بود که آنها نگران از فعالیت های هسته ای ایران و نیز بی اعتماد به فرایند مذاکرات هسته ای بودند. تهدیدات هسته ای کره ی شمالی سبب شد که تهدیدات هسته ای برای کشورهای غربی عینی تر و ملموس تر شود و از ذهن و تصور خارج گردد. عینی شدن تهدیدات هسته ای سبب می شود که ایالات متحده بهتر از گذشته بتواند دیگر کشورها را با خود علیه فعالیت های هسته ای ایران همراه کند.
دورنمای رخداد
جان کری، در سفر خود به چین اعلام کرد که دولت چین و ایالات متحده در ارتباط با هسته ای نشدن ایران دارای اهداف مشترکی هستند. این بدین خاطر است که چین نگران از هسته ای شدن ایران در منطقه ای است که چین روزانه از آن نفت زیادی وارد می کند. همچنین در نشست جی 8 نیز که شامل هشت کشور صنعتی دنیا می باشد که 64 درصد اقتصاد دنیا را در دست دارند بر هسته ای نشدن ایران تأکید داشتند. پس از این نشست وزیر خارجه انگلستان اعلام کرد که در نیمه ی دوم سال 2013 در ارتباط با مسئله ی هسته ای ایران تصمیم گیری نهایی انجام خواهد شد. مجموعه ی این رویدادها حاکی از این است که مواضع دیگر کشورها در ارتباط با فعالیت های هسته ای ایران مستحکم تر شده است و این خود حاکی از فشارهای بیشتر آنها در آینده بر جمهوری اسلامی ایران خواهد بود. به این خاطر می توان گفت سال 2013 سالی بسیار تعیین کننده در روابط ایران و دنیای غرب خواهد بود.
