مركز بين المللي مطالعات صلح-IPSC
بهره گیری از دیپلماسی انرژی، جدا از افزايش توانايي در عرصه منطقه اي و بين المللي زمینة لازم برای کاهش محدودیتهای بین المللی علیه هر كشوري را فراهم میسازد و به افزايش قدرت ملي كشور كمك شاياني ميكند. در اين حال با توجه به وجود ذخاير نفت و گاز در عربستان و افزايش برداشت ها و همچنين رويكرد دیپلماسی انرژی اين كشور براي بررسي نقش نفت و گاز در آينده سياسي ديپلماسي انرژي آن در جهان و تاثيرات گوناگون امنيتي اقتصادي وسياسي آن بر سياست خارجي عربستان و منافع ملي ايران به سراغ گفتگويي با رفته ایم:
مهمترين اهداف ديپلماسي انرژي عربستان در سالهاي اخير را چگونه مورد بررسي قرار مي دهيد؟
اصولا دیپلماسی یکی از ابزارهای تحقق سیاست‌هاست. بنابراین ابتدا باید دید که سیاست‌ها و راهبردی انرژی عربستان چیست. عربستان‌سعودی در حال حاضر نقش بی‌بدیلی در بازار جهانی نفت و انرژی دارد. بنابر آخرین آمار منتشر شده توسط شرکت BP میزان تولید نفت عربستان در سال 2013 بیش از 11.5 میلیون بشکه در روز بوده و عربستان با حدود 13.1 درصد از کل نفت تولیدی جهان، بزرگترین تولید کننده نفت بوده است. صادرات این کشور نیز بیش از 8 میلیون بشکه در روز بوده و بنابراین بیش از 15 درصد از نفتی که در بازار جهانی تجارت می‌شود (55.6 میلیون بشکه در سال 2013)، متعلق به عربستان بوده است. در حال حاضر هیچ کشور نمی‌‌تواند جایگزین عربستان باشد و بنظر می‌رسد که حتی امنیت عربستان نیز مرهون همین جایگاه و موقعیت است ولذا سیاست عربستان این است که این جایگاه را به هر ترتیبی هست حفظ کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرايط كنوني وضعيت توليد نفت و گاز عربستان و بهره وري از تكنولوژي هاي نوين در توليد چه تاثيري در نقش آفريني سياست خارجي اين كشور در خاورميانه و خليج فارس داشته است؟
همانطور که گفته شد عربستان در تلاش حفظ جایگاه بی بدیل خود در بازار جهانی نفت است. یکی از تهدیدها در این زمینه رشد بالای مصرف داخلی انرژی عربستان است که در دهه گذشته روند آن بسیار شتابان بوده است و اگر این روند ادامه پیدا کند می‌تواند صادرات عربستان را کاهش دهد. مصرف داخلی نفت‌خام عربستان ظرف بیست سال گذشته نزدیک به سه برابر شده و در سال 2013 از سه میلیون بشکه در روز فراتر رفته است و طبعا قدرت صادراتی این کشور را کاهش داده است. عمده مصرف داخلی عربستان مصروف تولید برق و آب شیرین می‌شود ولذا عربستان‌سعودی برای اجتناب از کاهش صادارت نفت خود اخیرا توافقاتی را با امریکا و بعضی از دیگر کشورهای صنعتی برای ساخت چندین هزار مگاوات نیروگاه اتمی، منعقد کرده است. این برای کشورهای صنعتی هم موقعیت مغتنمی است چراکه بعد از حادثه سونامی در فوکوشیمای ژاپن در سال 2011 و فاجعه‌ای که در نیروگاه هسته‌ای دای‌ایچی رخ داد، فشار مردمی در جوامع صنعتی بر علیه توسعه نیروگاه‌های هسته‌ای زیاد شد و بسیاری از طرح‌ها متوقف شد و کشورهای صنعتی ترجیح می‌دهند از طریق فروش این تکنولوژی به کشورهای توسعه نیافته کسب درآمد کنند. به هر حال صادرات بالای نفت و وابستگی بازار نفت به عربستان، هم برای این کشور قدرت سیاسی ایجاد می‌کند و هم درآمد سرشار و قدرت اقتصادی که خود آن هم ابزاری برای هزینه کرد سیاسی است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در عرصه گازی ديپلماسي انرژي عربستان چه نگاهي به صادرات دارد؟
ذخائر گازی عربستان برخلاف ذخائر نفتی آن قابل توجه نیست. عربستان فاقد میادین مستقل بزرگ گازی است و عمده گاز تولیدی این کشور گاز همراه نفت است که در کنار تولید نفت حاصل می‌شود و عربستان برای مصرف داخلی و صنایع پتروشیمی و نیروگاه های خود به آن نیاز دارد. بنابراین عربستان یک صادرکننده بافعل و نیز بالقوه گازطبیعی نیست و برنامه‌ای هم در این زمینه ندارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در ديپلماسي انرژي عربستان، جلب سرمایه های خارجی برای اکتشاف و استخراج در بخش انرژی یعنی نفت و گاز چه نقشی دارد ؟
عربستان با توجه به درآمد عظیم نفتی خود نیاز کلیدی به سرمایه‌خارجی ندارد اما برای حفظ سطح تولید نفت خود نیاز به تکنولوژی پیشرفته دارد. در گذشته پیش‌بینی‌های اغراق‌آمیزی در مورد تولید بالقوه نفت عربستان حتی تا سطح 24 تا 28 میلیون بشکه در روز ارائه می‌شد اما با انتشار کتاب مهم “غروب نفت در صحرا“ در سال 2005، این برآوردها تعدیل شده است. نویسنده کتاب “متیو سیمونز“ در این کتاب با ارئه شواهد فنی نشان داد که در مورد توان تولید نفت عربستان اغراق شده است و میادین نفتی عربستان با مشکلاتی روبرو هستند. بنابراین عربستان باید تلاش زیادی انجام دهد که سطوح فعلی تولید نفت خود را حفظ کند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: جايگاه ايران در ديپلماسي انرژي عربستان و موقعيت استراتژيك ايران در منطقه چيست؟
دو کشور ایران و عراق، در صورت حل مشکلات داخلی و امنیتی عراق و حل مشکلات بین‌المللی ایران، مجموعا می‌توانند رقیب بالقوه‌ای برای موقعیت نفتی عربستان باشند ولذا شاید عربستان علاقه چندانی به حل مشکلات این دو کشور نداشته باشد. خصوصا که ایران از نظر مجموع ذخائر نفت و گاز از عربستان جلوتر است چراکه ایران 17 درصد از ذخائر گاز و عربستان حدود 4 درصد از ذخائر گاز جهان را دارا هستند. و عربستان ایران را رقیب بالقوه خود می‌داند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: ديپلماسي انرژي عربستان چه پیامدهایی بر روی منافع ملی و اقتصادی ایران داشته است ؟
عربستان لابی قدرتمندی در ایالات متحده و در بین اعضاء کنگره و سنای امریکا دارد و پول‌های کلانی هم در منطقه در جهت هدایت بعضی جریان‌های سیاسی خرج می‌کند بنابراین بعید نیست که این امکانات سیاسی و اقتصادی را در جهت محدود کردن رقبای خود و حفظ جایگاه خود در انرژی جهان بکار گیرد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: ديپلماسي انرژي عربستان در رابطه با اوپك و كشورهاي صادركننده گاز را چگونه مورد ارزيابي قرار مي دهيد؟
بنظر من عربستان همواره کوشیده است نقش تنظیم‌گری بازار و قیمت‌های جهانی نفت را خصوصا در جهت تامین نظر امریکائی‌ها داشته باشد به طوری که قیمت‌های جهانی نفت از دامنه مورد نظر امریکائی‌ها خارج نشود و در این رابطه همواره تلاش می‌کند که اوپک را هم با خود همراه کند که تاثیر بیشتری بگذارد. در مورد گاز همانطور که عرض کردم عربستان نقش زیادی ندارد. و البته مجمع کشورهای صادر کننده گاز هم هنوز نقش قابل‌توجهی ندارد چون بازار گاز با نفت متفاوت است. بازار گاز جهانی نشده است و از سیالیت در حد بازار نفت برخوردار نیست و عمدتا بازار منطقه‌ای است که هنوز با جهانی شدن فاصله دارد. قطر در مجمع صادرکنندگان گاز نفوذ بیشتری دارد و روابط عربستان و قطر چندان مساعد نیست و اگر این دو کشور نزدیک‌تر بودند ممکن بود عربستان از طریق قطر نقش بیشتری در بازار گاز ایفا کند، اما در حال حاضر چنین نیست.
مركز بين المللي مطالعات صلح: آيا افزايش ظرفيت توليد نفت عربستان پيامد هاي منفي اي بر استراتژي نفتي ايران و خواهد داشت؟
عربستان پتانسیل بیشتری برای افزایش تولید خود ندارد. در عین حال که همه پیش‌بینی‌ها نشان میدهد که در سال های آتی تقاضای جهانی برای نفت اوپک کاهش می‌یابد ولذا در واقع نیازی هم به افزایش ظرفیت نیست. عربستان بیشتر نیاز دارد که وضع موجودش را حفظ کند و با توجه به افت سالانه تولید در مخازن بزرگ عربستان که همه در نیمه دوم عمر و منحنی تولید خود هستند، همین حفظ وضع موجود خیلی کار دارد.
مركز بين المللي مطالعات صلح: ديپلماسي انرژي عربستان چه پیامدهایی بر آينده بازارهاي انرژي در جهان و قیمت آنها خواهد داشت ؟
عربستان به دلیل وابستگی‌های سیاسی و اقتصادی خود گرفتار یک برخورد دوگانه است. چراکه از یک طرف به تنظیم بازار کمک می‌کند و جلوی افزایش بیش از حد قیمت‌ها و در عین حال جلوی کاهش قیمت‌ها را می‌گیرد. سطوح قیمت‌های سال‌های اخیر که عربستان در حفظ آنها نقش داشته است برنامه‌های انرژی ایالات‌متحده در جهت افزایش تولید نفت و گاز از شیل‌ها و منابع غیرمتعارف را تضمین کرده است، چراکه هزینه تولید از این منابع بالاست و اقتصادی شدن آنها مستلزم گرانی نفت است. از طرف دیگر همین دست‌یابی ایالات متحده به خودکفائی در زمینه انرژی و کاهش وابستگی‌اش به نفت خاورمیانه، به نوعی برای عربستان تهدید محسوب می‌شود چون اهمیت امنیت منطقه برای امریکا را کاهش خواهد داد و عربستان می‌خواهد این وابستگی حفظ شود. ولذا بنظر می‌رسد که عربستان عمدتا باید سعی کند که رقبا را از صحنه رقابت دور نگهدارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آينده جايگاه ديپلماسي انرژي عربستان در جهان و منافع سياسي و اقتصادي اين كشور را چگونه تحليل مي كنيد؟
من فکر می‌کنم جهان و از جمله جهان انرژی به سرعت در حال تغییر است و دولت‌هائی که نتوانند وابستگی اقتصاد خود به تک محصولی نفت را کاهش دهند در هرحال دچار مشکل خواهند بود. این شتری است که دیر یا زود درب خانه آنها خواهد خوابید. عربستان بیش از حد به درآمد نفت وابسته است و از پتانسیل‌های لازم برای متنوع‌سازی اقتصاد خود برخوردار نیست ولذا فعلا در تلاش به تعویق انداختن مشکل است.
واژگان كليدي: استراتژي نفتي، دیپلماسی انرژی، نقش، عربستان، منافع ملي ايران ، اوپك، ميدان هاي مشترك
