پژوهشیار مقطع پست دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه شهید بهشتی
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
پس از شهادت آقای رئیسی و هیات همراه در سانحه هوایی، انتخابات ریاست جمهوری مجددا برگزار شد. پیروزی دکتر پزشکیان دارای پیامدهای مهمی برای مردم ایران است. در این ارتباط گفتگویی با آقای کریمی پژوهشیار مقطع پست دکتری جغرافیای سیاسی دانشگاه شهید بهشتی داریم.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: انتخابات این دوره چه ویژگی هایی داشت؟
ابتدا لازم می‌دانم شهادت آقای رئیسی و وزیر خارجه ایشان را تسلیت بگویم. اولین تفاوت این دوره با دوره‌های قبل به استثنا سال 1360 و ترور آقای رجائی، این است که قبل از پایان دوره ریاست جمهوری، انتخابات صورت می‌گیرد. تفاوت دوم این است که یک بار دیگر رقابت میان دو جناح راست و یا اصولگرایان با نامزد اصلاح‌طلب است، شبیه همان چیزی که در سال 1376 رخ داد. تفاوت سوم به اوضاع نامناسب اقتصادی و سیاسی ایران در این دوره برمی‌گردد. تفاوت چهارم به چالش میان طرفداران برجام و موافقان مذاکره با غرب و مخالفان داخلی برجام و عدم مذاکره با غرب برمی‌گردد. تفاوت آخر مربوط به نوع چهره‌های تایید صلاحیت شده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: با توجه به رقابت شدیدی که میان اصلاح‌طلبان و اصولگرایان وجود داشت، برنده شدن کاندیدای اصلاح طلبان برای مردم ایران چه پیامدی در مقیاس ملی دارد؟
با پیروزی پزشکیان، باید عرض کنم یک زلزله چند ریشتری در فضای سیاسی و اجتماعی ایران رخ داد. همانطور که از تحلیلها برآمد و پیش بینی می شد پزشکیان راهی پاستور شود، این اتفاق رخ داد و پزشکیان راهی پاستور شد. البته نباید از درصد مشارکت مردم غافل شد، شگرد پایداری‌ها برای برنده شدن حداقل مشارکت بود. اگر مشارکت در ایران 40 درصد باقی می ماند، دکتر سعید جلیلی رئیس جمهور ایران می شد. اما رشد مشارکت و عبور آن از 40 درصد که نتیجه حمایت تمام قد اصلاح‌طلبان از پزشکیان بود. منجر به پیروزی وی در 15 تیرماه شد.
بدون شک هر کدام از کاندیداها (جلیلی یا پزشکیان) راهی پاستور بشوند، وضع فرق می‌کرد. ابتدا از آقای جلیلی شروع می‌کنم. اگر همانطوری که جبهه پایداری می‌خواست مشارکت 40 درصدی بود، تحت هر شرایطی، دکتر سعید جلیلی راهی پاستور می‌شد. این اتفاق برای مردم ایران نمی‌توانست رضایت‌بخش باشد؛ چرا که بازار مسکن، طلا، سکه و دلار منتظر چنین اتفاقی بود و قطعا قیمتها اگر ثابت نمی‌ماند، روند افزایشی به خود می‌گرفت. در ثانی با توجه به نقشی که اقتصاد در روح و روان مردم ایران بازی می‌کند، نمی‌توان انتظار داشت که وضع روحی و روانی مردم ایران بهتر شود. مردم ایران خواهان تحول اقتصادی مثبت هستند و این تحول نیازمند تعامل با نظام بین‌الملل به عنوان یکی از شاخصهای توسعه است که آقای جلیلی و همفکرانش در گذشته نشان دادند که دارای چنین خصوصیاتی نیستند. از نظر برخوردهای اجتماعی نیز به احتمال خیلی زیاد جامعه ایران شاهد برخوردهای شدیدتری از سوی گشت ارشاد و طرح نور با مردم بخصوص زنان و دختران باشد و نظام جمهوری اسلامی در مقیاس بین‌المللی به عنوان یک نظام توتالیتر مورد هجمه نظام بین‌المللی و نهادهای حقوق بشری واقع می‌شد.
اما روز جمعه مشارکت مردم از مرز 40 درصد رد شد و همای سعادت را بر بال آقای پزشکیان نشاند. کسی که رویای ریاست جمهوری داشت اما هیچ وقت فکر نمی‌کرد این شکلی وارد پاستور شود. حامیت تمام قد سیدمحمد خاتمی و مجموعه اصلاح طلبان به علاوه حسن روحانی و تعدادی از وزرای وی از جمله محمدجواد ظریف و محمدجواد آذری جهرمی به علاوه دیگر رجل سیاسی و مذهبی که فراخوان حمایت از پزشکیان دادند، بسیار موثر بود. یه جوری می‌توانم بگویم، ریاست جمهوری جناب پزشکیان مرهون «تفکر بین الجوادین» (محمد جواد ظریف و محمد جواد آذری جهرمی) بود، همان طور که ریاست جمهوری محمد خاتمی مرهون«تفکر بین العباسین» (عباس عبدی و عباس دوزدوزانی) بود. این حمایتها توانست بخش ناچیزی از قشر خاکستری را پای کار بیاورد و پزشکیان را راهی پاستور کند. با انتخاب او شک نکنید اوضاع سیاسی و اجتماعی ایران وارد فاز جدیدی می‌شود. پزشکیان با خاتمی کار کرده و تا حدودی وامدار افکار و اندیشه‌های ایشان است. به لحاظ سیاسی قطعا فضای کشور به سمت توسعه سیاسی، آزادی بیان، احیای احزاب سیاسی، نقدهای گسترده مطبوعاتی، جان گرفتن تشکلهای دانشجویی و گرم شدن بحث های سیاسی در فضای دانشگاهها پیش خواهد رفت. از نظر اقتصادی نیز با توجه به اینکه بخشی از فراز و نشیبهای اقتصادی ایران به مذاکرات برجام گره خورده و از آنجا که تیم سیاست خارجی آقای پزشکیان به دنبال احیای برجام است، شیب اقتصاد در ایران ملایم خواهد شد، به گونه‌ای قیمت دلار، طلا، سکه و مسکن در ایران روندش به احتمال زیاد کاهشی و یا حداقل در وضع فعلی ثابت می‌ماند، قیمت مواد غذائی مورد نیاز مردم سروسامان می‌گیرد. لذا اگر در حوزه اقتصادی اقدامات مثبتی به نفع مردم صورت گیرد، این بهبود وضع در حوزه اجتماعی نیز پیامدهای مثبتی خواهد داشت؛ حداقل از میزان فشار روحی و روانی و استرس مردم که ناشی از اوضاع نابسامان اقتصادی است کم خواهد شد. مردم می‌توانند امیدوارانه به زندگی بنگرند. ناگفته نماند با روی کار آمدن آقای پزشکیان با توجه به نگاه متفاوت وی به گشت ارشاد و طرح نور، قطعا نوع برخوردها با مردم بخصوص زنان و دختران عوض می‌شود. به طور کلی تحولات مثبت‌تری به نفع مردم به احتمال خیلی زیاد رخ خواهد داد. اما دولت پزشکیان باید آمادگی لازم را برای مواجهه با تندرویی جناح مخالف و گروههای فشار را نیز داشته باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: پیروزی در مقیاس منطقه‌ای پیامد آن برای ایران چگونه است؟
در صورتی که آقای جلیلی راهی پاستور می شدند، سیاست منطقه‌ای وی با توجه به تفکر اصولگرایانه‌اش که ارزشی است. دو اصل سازش ناپذیری با اسرائیل و حمایت از گروههای مقاومت از عراق گرفته تا لبنان و فلسطین را در دستور کار همیشگی وی قرار می‌گرفت. در کنار اینها نیز روابط با کشورهای عربی حوزه خلیج فارس به خصوص عربستان را همچون دولت آقای رئیسی ادامه می‌داد، منتهی به شرطی که عربها به خصوص عربستان علیه منافع ایران در منطقه عمل نمی‌کردند. در غیر این صورت به احتمال زیاد، مجددا شاهد تنش میان ایران و عربها بخصوص عربستان باشیم که چنین اتفاقی پیامدهای خوبی برای سیاست خارجی ایران در مقیاس بین‌المللی نمی توانست داشته باشد. اما در مورد آقای پزشکیان و تیم روابط خارجی‌اش باید گفت که آنها در راستای سیاستهای نظام، قطعا از مظلومیت ملت فلسطین دفاع می‌کنند. آنان به سمت تعامل با عربها حرکت می‌کنند و در سوریه و لبنان سعی خواهند کرد، حساسیت اسرائیل را برنینگیزند. زیرا از نگاه آنها یکی از مهمترین عوامل که باعث شده است که رابطه ایران با غرب دچار چالش شود، ترس کشورهای منطقه از نفوذ ژئوپلیتیکی ایران در منطقه و برنامه هستهای ایران است. اگر کشورهای منطقه به خصوص عربها، تضمینی دریافت کنند که برنامه هستهای ایران صلح آمیز بوده و منطقه گرائی ایران، حاکمیت آنها را تهدید نمی‌کند، نه تنها به سمت رابطه با ایران گرایش پیدا می‌کنند، بلکه در زمینه هستهای نیز سیگنال منفی به سمت غرب نخواهند فرستاد. لذا چنین شرایطی برای دولت حاکم بر ایران که به دنبال مذاکره و برداشتن تحریمها است، می‌تواند مثمرثمر باشد. ناگفته نماند هماهنگی با سپاه پاسداران بخصوص سپاه قدس نیز باید در دستور کار دولت پزشکیان برای موفقیت برنامه‌هایش باشد وگرنه با مشکل مواجه می‌شود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نتایج انتخابات ریاست جمهوری 1403 ایران را در مقیاس بین‌المللی چطور ارزیابی می‌کنید؟
سیاسی خارجی یک کشور ادامه سیاست داخلی آن است. منتهی این بستگی به این دارد که چه کسی در پاستور می‌نشیند؟، قطعا هرکسی که باشد، اولا، باید در چارچوب سیاستهای نظام عمل کند. دوم اینکه باید سعی کند روابط ایران را با 14 کشور همجوار بخصوص کشورهای حوزه خلیج فارس را بهبود ببخشد. اگر در مقیاس منطقه‌ای برای ایران مشکلی پیش نیاید، در مقیاس بین‌المللی و یا شاید جهانی به نسبت سیاست‌ورزی آسان خواهد بود. همانطور که گفتم اگر آقای جلیلی رئیس جمهور می‌شد قطعا روی مسائل خاص و کلیدی منطقه‌ای دست می‌گذاشت و حساسیت عربها و اسرائیل را برمی‌انگیخت، لذا در پی آن، در مقیاس بین‌المللی نیز نمی‌توانست خوب بدرخشد و چه بسا ایران با تحریمهای سنگین‌تری مواجه می‌شد؛ چرا که نامبرده در دوران مذاکرات هستهای باعث و بانی قطعنامه‌های سنگینی بر علیه ایران شد و خسارات میلیاردی به بار آورد. اما حالا که آقای دکتر پزشکیان رئیس‌جمهور شده، او نیز باید در چهارچوب سیاستهای نظام عمل کند، اما با توجه به اینکه ارزشگرا بودن او و تیم سیاست خارجی اش، شیب کمتری دارد، نه تنها می‌توانند در مقیاس منطقه‌ای بهتر ظاهر شوند، بلکه در مقیاس بین‌المللی نیز بخصوص در مساله برجام و رفع تحریمها می‌توانند بهتر عمل کنند. منتهی این رویکرد بستگی به دو عامل مهم دارد: اول، به انتخابات آمریکا بستگی دارد، اگر دموکراتها دوباره وارد کاخ سفید شوند، کار دولت آقای پزشکیان راحت است. اما اگر ترامپ مجدد انتخاب شود، مساله مذاکره بسیار سخت خواهد بود و اقناع ترامپ و مجموعه وی کار آسانی نخواهد بود. دوم، به رفتار اصولگرایان بخصوص گروههای فشار داخلی بستگی دارد. از نگاه این گروههای تندرو داخلی، هرگونه مذاکره با هر قیمتی، قابل قبول نیست و از دیدگاه اینها عزت ملی باید تا سرحد نهایت حفظ شود. از آنجا که گروههای تندرو داخلی مذاکره با آمریکا را نمی‌پسندند، آرزوی آنها این است که حالا که پزشکیان اصلاح‌طلب برنده انتخابات شده، مذاکرات فورا از سر گرفته نشود تا تکلیف انتخابات آمریکا روشن شود و چه بسا آرزوی گروههای تندرو داخلی و دعای آنها از همین امروز این است که ترامپ دوباره بر سر کار آید و دوباره گسل میان ایران و آمریکا بیشتر شود. لذا باید به انتظار آغاز به کار دولت آقای پزشکیان، نوع، چگونگی و زمان تعامل آنها با خارج و در ادامه نتیجه انتخابات آمریکا نشست.
