مسیح ناظری
پژوهشگر مسائل افغانستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح
افغانستان و چين داراي روابط ديرينه سياسي درگذشته بوده است كه تقريبا سه دهه جنگ و ناامني در افغانستان سبب گرديد كه اين روابط در طول اين مدت به ركود كشيده شود. آغاز روابط سياسي دوستانه با چين به 52 سال پيش برمي گردد، اين دو كشور در طول اين مدت بيش از 60 موافقتنامه و معاهده در بخش‌هاي اقتصادي، تجارتي، فرهنگي و و فني به امضا رسانده اند. دولت افغانستان و چين در سال هاي گذشته پيمانی را به امضا رساندند که بر پايه آن همکاريهای امنيتی و اقتصادی بين دو طرف تقويت می يافت.
واژگان کلیدی: افزایش، همکاری، افغانستان ، چین ، حکومت وحدت ملی
پس از تشکیل حکومت وحدت ملی در سال ۲۰۱۴، روابط و همکاری میان افغانستان و چین شاهد فصل جدیدی بود. این روابط، تنها در همکاری‌های دو‌جانبه امنیتی خلاصه نشد، بلكه چین برای نخستین‌بار کمک‌های نظامی‌اش به افغانستان را اعلام کرد. قبل از دیدار اشرف غنی در سال ۲۰۱۴ از چین، سفیر چین در افغانستان گفت که چین و افغانستان قربانی تروریسم‌اند و پکن برای رویارویی با این تهدید مشترک، آماده همکاری است. این موضع، چراغ سبزی برای درخواست کمک افغانستان از چین بود. چين يكي از كشورهاي همسايه در شمال شرقي منطقه از كشورحدود 93 كيلومتر مرز مشترك با افغانستان دارد. البته اهميت روابط سياسي و اقتصادي با اين كشور ازآن جهت نيست كه هم مرز با افغانستان است زيرا اين همسايگي درنقطه اي قرار دارد كه امكان ارتباط زميني توسط جاده و يا خط آهن ممكن نيست، ساخت جاده و يا راه آهن درمنطقه اي كه پوشيده از كوههاي صعب العبوراست درشرايط فعلي ارزش اقتصادي چنداني ندارد. بلكه از آن جهت مهم است كه اين كشور به عنوان يكي از ابرقدرت هاي اقتصادي درجهان درتلاش است تا براي صدور كالاهاي خود بازار افغانستان را به چنگ آورد، افغانستان با استفاده از اين فرصت مي تواند از تجربيات اين كشور در راستاي بازسازي و آموزش مهارت هاي فني استفاده نمايد و نيز شركت هاي سازنده چيني براي كسب بازارهاي بين المللي ارزان ترازديگر كشورها طرح هاي بازسازي و توسعوي را مي پذيرند و افغانستان مي تواند طرح هاي متعدد سازندگي را به اين شركت ها واگذار نمايد.از نظر سياسي روابط ميان كابل و بيجينگ نشان مي دهد كه افغانستان به عنوان يك كشور مستقل مي تواند با همه كشور هاي جهان براساس مصالح ملي خود روابط سياسي برقرار نمايد. همسایه شمال‌شرقی افغانستان که یکی از بزرگ‌ترین کشورهای صنعتی جهان است، رویکرد خود را در قبال افغانستان تا مقدار قابل ملاحظه‌ای تغییر دهد. به باور ما چین در سیزده سال گذشته جایگاه آن‌چنانی در افغانستان نداشته است، ولی حالا می‌رود که تبدیل به یکی از بازیگران عمده سیاست در افغانستان و منطقه شود و تلاش خواهد کرد تا چارچوب روابط میان افغانستان و چین را طوری مشخص کند تا منافع هر دو کشور تامین گردد.
روابط چین و افغانستان در حال حاضر در بهترین وضعیت خود قرار دارد. چین سرمایه‌گذاری هنگفتی در عرصه‌های مختلف در افغانستان داشته است و هم‌چنان تلاش چین بر این است که افغانستان باثبات و مستقل در کنار چین حضور داشته باشد. چین در عرصه مبارزه با تروریسم، مبارزه با مواد مخدر و رشد اقتصاد افغانستان کمک‌های متعددی را روی دست گرفته است. سرمایه‌گذاری در عرصه پروژه‌های گاز و نفت را جزو اولویت‌های افغانستان دانست که می‌تواند اقتصاد افغانستان را پویا و توانمند کند و چین در این عرصه برنامه‌هایی را روی دست خواهد گرفت. چين باید در عرصه امنیتی خصوصا تبادل مسایل استخباراتی نیز با هم همکاری نماييد. در عرصه‌های فرهنگی باید روابط میان چین و افغانستان تقویت شود. چین زمینه را برای افزایش بورسیه‌های تحصیلی، تسهیلات در عرصه صدور ویزه و تسهیلات سفر به چین را مهیا خواهد ساخت.»
دولت وحدت ملی و روابط چين و افغانستان
روابط چين و افغانستان را ميتوان چنين تعريف كرد: «روابط میان چین و افغانستان براساس اصول همجواری و روابط حسنه بوده است. چین در افغانستان بزرگ‌ترین سرمایه‌گذاری تاریخ افغانستان را انجام داده است. در طول تاریخ رابطه میان چین و افغانستان هیچ‌گاهی دچار تنش و ناملایمتی نبوده است. دوستی افغانستان با چین از ستون‌های استوار سیاست خارجی افغانستان را تشکیل می‌دهد. با این حال به باور بعضي اگاهان مسايل اقتصادي سطح همکاری میان افغانستان و چین تا هنوز در پایین‌ترین سطح خود قرار دارد و نیاز به رشد و توسعه روابط و همکاری میان چین و افغانستان یکی از اصل‌های مهم برای افغانستان است. افغانستان ميتواند یکی از بهترین و کم‌هزینه‌ترین مسیر‌ها برای انتقال انرژی از کشورهای آسیای میانه به چین دانست. و نقش چین در عرصه مبارزه با تروریزم را گسترده و عمیق ميباشد تا مبارزه با تروریسم به یک اصل مهم برای ایجاد همکاری بیشتر میان چین و افغانستان تبدیل گردد.
پس از تشکیل حکومت وحدت ملی در سال ۲۰۱۴، روابط و همکاری میان افغانستان و چین شاهد فصل جدیدی بود. این روابط، تنها در همکاری‌های دو‌جانبه امنیتی خلاصه نشد، بلكه چین برای نخستین‌بار کمک‌های نظامی‌اش به افغانستان را اعلام کرد. قبل از دیدار اشرف غنی در سال ۲۰۱۴ از چین، سفیر چین در افغانستان گفت که چین و افغانستان قربانی تروریسم‌اند و پکن برای رویارویی با این تهدید مشترک، آماده همکاری است. این موضع، چراغ سبزی برای درخواست کمک افغانستان از چین بود.
در جریان دیدار رییس‌جمهور غنی از چین، او و شی جینگ پینگ به اجماع مهمی دست یافتند که عبارت از مبارزه برضد حرکت اسلامی ترکستان شرقی بود. رییس‌جمهور افغانستان موافقت کرد که «افغانستان به‌هیچ حرکتی، که امنیت چین را از خاک این کشور تهدید کند، اجازه نخواهد داد.» در راستای همین همکاری‌ها، افغانستان ۱۵ ترورست اویغور را که بازداشت کرده بود، در ماه فبروری سال ۲۰۱۵ به چین سپرد. افغانستان این تلاش‌ها را بیشتر به‌خاطر جذب همکاری از سوی چین انجام داد. از سوی دیگر کابل خواست تا چین را با این کار بیشتر تشویق کرده باشد که روی پاکستان فشار بیاورد تا طالبان را به میز مذاکره‌های آشتی‌جو‌یی حاضر کند
دولت افغانستان براي توسعه روابط همه جانبه با چين تاكيد ميكند و روابط افغانستان با جمهوري خلق چين به عنوان يك همسايه با قدرت يك روابط راهبردي است و اين كشور تاكنون مبلغ 260 ميليون دلار براي بازسازي افغانستان مساعدت كرده است. با توجه به روابط دیپلماتیک افغانستان و چین می توان گفت: چين به كابل از اهميت اقتصادي و سياسي خاصي برخوردار است. و مقامات افغان درطول اين مدت چندين سفر ديپلماتيك به بيجينگ داشته است. در سال گذشته نورالحق علومی با هیئت ترکیبی به چين سفر كرد ودر ملاقات با مقامات دولتی چين همكاري اين كشور را درراستاي تقويت ارتش افغانستان خواستار گرديد. از سوی دیگر مقام‌های مرزی افغان و چین در مورد همکاری‌های مرزی بین این دو کشور نیز توافقاتی را انجام دادند. پس از سقوط کندز به‌دست طالبان در سال گذشته، وزیران دفاع افغانستان و چین در ماه اکتوبر سال ۲۰۱۵، همکاری‌های دفاعی را به امضا رساندند. وزارت دفاع افغانستان نیز در این باره گفته است که چین شریک قوی افغانستان است و ما را کمک کرده و قرار است این کمک‌ها در آینده نیز ادامه داشته باشد.
پس از بی‌نتیجه‌ماندن گفتگوهای چهار‌جانبه برای حاضرکردن طالبان بر میز مذاکرات صلح، یک مقام ارشد نظامی چین در ۲۹ فبروری سال ۲۰۱۶ از کابل دیدار کرد. جنرال فنگ فینگویی، از اعضای ارشد کمیسیون مرکزی نظامی چین با مقام‌های ارشد افغانستان دیدار کرد. در این دیدار، جنرال فنگ، برای نخستین‌بار در تاریخ دو‌جانبه افغانستان و چین توافق کرد تا مبلغ ۴۸۰ میلیون یوان چینایی که معادل ۷۳ میلیون دلار امریکایی می‌شود را به نیروهای امنیتی افغانستان کمک کند
سفر مقامات افغانستان به چين به منظور شركت در اجلاس سازمان همكاري هاي اقتصادي شانگهاي در شهر شانگهاي و بدنبال آن سفر به بيجينگ پايتخت چين و ديدار بامقامات بلند پايه چيني ازاهميت خاصي برخوردار بود.. سازمان همكاري هاي اقتصادي شانگهاي كه يك پيمان مهم منطقه اي به شمار ميرود براي اولين بار از آقاي عبدالله رئيس اجرايه حكومت افغانستان به عنوان مهمان دعوت به عمل آورد تا در اجلاس سران اين سازمان در شانگهاي شركت نمايد. افغانستان به عنوان يك چها راهي كه شرق آسيا را با آسياي ميانه متصل مي كند از اهميت ژئوپوليتيكي خاصي برخورداراست و اين سازمان درصورتي مي تواند موفق عمل كند كه افغانستان را نيز دركنار خود داشته باشد، چنانچه که چين در تلاش است به خاطر تحقق و تحکيم همه جانبه همکاريهای مشترک چين- افغانستان اين پيمان را به طور واقعی به اجرا در آورد.
روابط اقتصادي وسياسي افغانستان با چين و روسيه و كشور هاي آسياي ميانه درقالب سازمان همكاري هاي اقتصادي شانگهاي علاوه بر اهميت اقتصادي آن اين پيام سياسي را نيز باخود دارد كه اين كشور درعين حالي كه نيروهاي غربي را در خاك خود پذيرفته به عنوان يك كشور مستقل براساس منافع ملي خود آزادانه مي تواند با هركشوري و پيماني روابط سياسي و اقتصادي برقرار نمايد.
در مقايسه با گذشته روابط امنیتی افغانستان و چین با روی کارآمدن حکومت وحدت ملی افغانستان، در مرحله‌ی جذاب قرار گرفته است. چنان‌که حکومت وحدت ملی افغانستان و چین، ۴ همکاری در بخش‌های امنیتی را با هم امضا کرده‌اند و دیدارهای مقام‌های امنیتی میان دو کشور نیز افزایش یافته است. در سال ۲۰۱۵ شماری از مقام‌های ارشد افغانستان از چین دیدار کردند و به‌همین ترتیب چندین تن از مقام‌های بلند‌پایه‌ی چین شامل معاون رییس‌جمهور این کشور به افغانستان آمدند. با این همه می‌توان ادعا کرد که در جریان دو سال گذشته، روابط امنیتی و دفاعی افغانستان و چین به‌شکل قابل ملاحظه‌ای، گسترش یافته و امکان دارد کابل در آینده، کمک‌های نظامی بیشتری را از پکن دریافت کند
در كنار روابط سياسي، چين يكي از شركاي مهم تجاري افغانستان به شمار مي رود، اين كشورپس از ژاپن و پاکستان، بزرگترين صادر کننده كالا به افغانستان است هم اكنون كالاهاي چيني بخش عمده اي از بازار افغانستان را به خود اختصاص داده و هزاران تاجرافغاني با سفر به چين كالاهاي چيني را از مسير آسياي ميانه به افغانستان وارد مي كنند. هرچند كه صادرات كالاهاي افغاني به چين چندان قابل توجه نيست اما درصورت توسعه اقتصادي افغانستان كالاهاي افغاني در چين مي تواند بازار خوبي داشته باشد، چين در سال گذشته به قيمت 900000 دلار امريکايی محصولات افغانی را وارد كرده، اما ظرفيت پذيرش كالاهاي افغاني در بازار چين هم چنان موجود مي باشد. علاوه براين چين مي تواند نقشی در تربيت و آموزش کارمندان فنی و مديران افغانی بازی کند ، چيزی که افغانستان برای بازسازی و انکشاف خويش سخت به آنان نياز دارد. گسترش جذب محصلان افغانی براي تحصيل در دانشگاه هاي چين نيز يکی از راههاي است كه اين كشور مي تواند به افغانستان كمك شاياني نمايد.
در قسمت سهم گيري شركت هاي فني سازندگي پيمانكار چيني هرچند كه تاكنون سهم كمتري داشته اما گسترش روابط سياسي، فرهنگي و اقتصادي سبب مي گردد تا اين شركت ها سهم بيشتري در سازندگي افغانستان داشته باشد. هم اكنون يك شركت پيمانكارچيني مشغول كار در بخش مس عينك ولايت لوگر ميباشد است و يك سال مي شود كه اين پروژه را روي دست گرفته اند. عملكرد خوب اين شركت دراين پروژه مي تواند موقعيت و اعتماد شركت هاي چيني را درافغانستان بالا ببرد و پروژه هاي بيشتر توسعه اي را از طريق مزايده به آنان واگذار نمايد.
به هرحال سفر مقامات چين به كابل بارديگر تاكيدي است برادامه روابط ديپلماتيك، فرهنگي ، اقتصادي و تجاري است و بازگو كننده اين پيام است كه افغانستان علي رغم نا امني ها و آشوب هاي كه درآن جربان دارد، درسطح بين الملل از اهميت خاصي برخوردار است و همه قدرت هاي موجود جهاني با همه تنش هاي بين المللي كه دارند، نگاه خاصي به امنيت و ثبات افغانستان دارند و در تلاشند تا اين كشور از دام تروريسم بين المللي و مواد مخدر رهاي يابد و به سوي توسعه، ثبات و امنيت گام بردارد.
