ارزیابی ماهیت و سمت و سوی تحولات نوین در روابط خارجی تاجیکستان

دکترعباس پارسیان

پژوهشگرمسائل سیاسی آسیای میانه

مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC

تحولات نوین در روابط خارجی تاجیکستان

مرور تحولات هفته ها و ماههای اخیر در روابط خارجی تاجیکستان پیش فرض شروع فصل جدیدی در مناسبات منطقه ای و بین المللی این کشوررا تقویت کرده که بی شک بی ربط با با آینده اوضاع داخلی این کشور نمی باشد.پرسش ها پیرامون تحولات بین المللی،شرایط منطقه ای و دگرگونی وضعیت داخلی تاجیکستان توجهات را معطوف به چرایی ، چگونگی و سنجش آثار و تبعات تحرکات جدید دیپلماتیک این کشورکرده است. در سطح بین المللی گزارش بانک جهانی از بهبود اقتصادی و کاهش 1 درصدی نرخ فقر، ارتقا رتبه بهبود شرایط کار در تاجیکستان پس از قزاقستان و ازبکستان درآسیای مرکزی و در مقابل کاهش 17 درصدی سرمایه گذاری خصوصی در برابر افزایش 33 درصدی سرمایه گذاری دولتی در سال 2017،افزایش بدهی تاجیکستان در سال گذشته از خرید اوراق قرضه تا دریافت وام 500 میلیون دلاری از چین برای اجرای پروژه های دولتی در کنار توافقنامه همکاری مشترک بانک جهانی و تاجیکستان به ارزش 50 میلیون دلار برای پیشگیری از بلایای طبیعی در این کشور و همچنین در ابعاد سیاسی و امنیتی پیشنهاد مدل  توسعه و امنیت برای افغانستان از سوی وزیر خارجه تاجیکستان در اجلاس شورای امنیت سازمان ملل همگی ناظر بر مشی و رویکرد جدید تاجیکستان در سطح بین المللی است.

گزارش بانک جهانی از تلاش تاجیکستان برای ارتقا شرایط زندگی و بهبود فضای کسب و کار در کشور از یک سو و نگاه بین المللی نسبت به تحرک تاجیکستان برای خروج از انفعال و تبدیل شدن به بازیگری نسبتا فعال می تواند فضای منطقه ای و جهانی را برای جلب همکاری ها و سرمایه گذاری های مشترک اقتصادی، سیاسی و امنیتی به نفع دوشنبه تغییر دهد. بی گمان تحولات جدید دیپلماتیک در روابط خارجی تاجیکستان به تغییر جایگاه و منزلت بین المللی این کشور کمک خواهد کرد هر چند مشکلات اقتصادی و مسایل حقوق بشر این کشور که در گزارش سالانه آمریکا و اروپا مورد انتقاد قرار گرفته از موانعی است که نمی تواند از نگاه  بین المللی مقامات تاجیک دور بماند. به موازات نگرش و عملکرد بین المللی، ابعاد منطقه ای رویکرد جدید سیاست خارجی تاجیکستان که از اواخر سال گذشته میلادی آغازشده در حقیقت روی دیگر سکه تحولات دیپلماتیک این کشور را مشخص می سازد. شاید بتوان نقطه عطف تحولات جدید منقطه ای تاجیکستان را عمدتا به احیا مناسبات این کشور با همسایه غربی خود یعنی ازبکستان معطوف نمود. اختلافات دیرینه تاریخی،سیاسی ، مرزی و آبی دو کشور که بیش از سه دهه بر تمام ابعاد روابط دوشنبه-تاشکند سایه انداخته بود با مرگ اسلام کریموف رییس جمهور سابق ازبکستان وارد عرصه جدیدی شد. تمایل تاجیک ها برای حل و فصل مشکلات فیمابین با واکنش مثبت ازبک ها مواجه گردید و دوره نوینی از تنش زدایی در روابط دو کشور رقم خورد. سفر مقامات عالیرتبه دو کشور به پایتخت های یکدیگر با استقبال ملت های دو کشورهم همراه گردید و به امضا اسناد مهمی پیرامون حل و فصل مناقشات مناطق مرزی، ساخت نیروگاه برق آبی« فرهاد » لغو روادید و بالاخره امضاء چند پروتکل همکاری نگاه مقامات تاجیک را به کورسوی روابط متشنج دو کشور روشن ساخت. با آب شدن یخ روابط تاجیکستان و ازبکستان، لغو روادید تاجیکان در مجلس ارمنستان و راه اندازی پرواز مستقیم دوشنبه-ایروان از سوی ناظران سیاسی منطقه گام جدیدی از همسویی تاریخی دو کشور در احیاء روابط گذشته بر اساس شرایط و مقتضیات جدید در آسیای مرکزی و قفقاز ارزیابی شد. دیدار مقامات تاجیک با مقامات بلاروس و اعلام آمادگی برای ارتقا سطح مناسبات تجاری و صنعتی، افزایش مبادلات تجاری تاجیکستان با همسایه شمالی قرقیزستان از 76 میلیون دلار در سال 2013 به 79 میلیون دلار در سال 2017، تحرک بخشیدن به همکاری های منطقه ای با قزاقستان که به اعطای کمک بلاعوض 4 میلیون دلاری آستانه به تاجیکستان منجر گردید از جمله تحولاتی است که حلقه روابط منطقه ای دوشنبه با کشورهای همسو و همسود را در منطقه آسیای میانه تقویت کرد. تلاش تاجیکستان برای ورود به بازار خاورمیانه بخصوص با صادرات محصولات کشاورزی به قطر نیز از تلاش منطقه ای تاجیک ها با هدف بهره گیری از تنش های موجود بنفع خود حکایت دارد. در بعد منطقه ای تمرکز 80 درصدی مبادلات تجاری تاجیکستان با کشورهای چین و روسیه و شکنندگی تجارت خارجی این کشور مقامات تاجیک را به اصل تنوع بخشی به روابط خود با دیگر کشورها رهنمون ساخت. مضافا فرصت مهم عهده داری ریاست کشورهای همسود از ابتدای سال 2018 میلادی موقعیت ممتازی برای تاجیکستان در گسترش مناسبات دوجانبه و ارتقاء منزلت منطقه ای این کشور بوجود آورده است. اولویت گذاری همکاری در حوزه های نظامی، امنیتی و فرهنگی و توسعه پایداردر دوره ریاست تاجیکستان بر اتحادیه منطقه ای کشورهای همسود بی شک جهت گیری مقامات تاجیک را بسوی اقدامات روبه جلو برای سامان بخشی به رفاه و امنیت داخلی برای مقابله با چالش تروریسم و افراط گرایی پیش روی این کشور هدایت کرده است.

تاجیکستان همسو با ابعاد منطقه ای در بعد فرامنطقه ای نیز نیازمند مناسبات پایدار و مطمئن با کشورهای اسلامی است. هوشمندی مقامات تاجیک در گزینش درست متحدین خارجی از سوء استفاده برخی کشورهای فرصت طلب در ایجاد شکاف و دودستگی میان تاجیکستان و کشورهای دوست جلو گیری خواهد کرد.

حلقه مفقوده روابط تاریخی تاجیکستان با جمهوری اسلامی ایران که از حدود 3 سال گذشته با بروز برخی سوء تفاهمات رو به تیرگی گذاشت با سفر آبان ماه دکتر ظریف به دوشنبه و شرکت رییس مجلس تاجیکستان در اجلاس مجالس کشورهای اسلامی در تهران نشانه های علاقمندی مشترک طرفین برای رفع کدورت ها و باز گشت به روابط پایدار پیشین ارزیابی و امیدها را برای برداشتن گام های عملی مقامات دو کشور جهت بهبود روابط فیمابین تقویت کرد.

ارزیابی ماهیت و سمت و سوی تحولات نوین در روابط خارجی تاجیکستان

اقدامات و تحولات جدید در روابط خارجی تاجیکستان با در نظر گرفتن تاثیرات داخلی آن سمت گیری روشن تری از تصمیم گیری های اخیر سیاسی و بین المللی مقامات تاجیک را ارایه می دهد. افزایش 10 درصدی درآمدهای ارزی در سال 2017  با افزایش 3/33 درصدی صادرات و کاهش 5/8 درصدی واردات، افزایش 85 درصدی حجم مبادلات تجاری با ازبکستان، افزایش 11 درصدی حقوق کارمندان، سرمایگذاری 900میلیون دلاری دولت تاجیکستان با هدف ایجاد زیرساخت های لازم برای صادرات برق در کنار کاهش 22 درصدی صادرات آلومینیوم تاجیکستان و اعلام نارضایتی امامعلی رحمان از عملکرد تیم اقتصادی دولت با  تاکید بر تحول و نظارت بیشتر اقتصادی درتاجیکستان که سرانجام منجر به تغییر وزیر اقتصاد و روسای گمرک و مالیات این کشورگردید. زنجیره تلاش ها برای بهبود شرایط داخلی و بالابردن رضایت مندی عمومی در جمهوری تاجیکستان ارزیابی شد. درهم تنیدگی سیاست داخلی و روابط خارجی و تاثیرات متقابل این دو حوزه دولتمردان تاجیک را به تحرک بخشی به سیاست های داخلی و خارجی در سال پیش رو با هدف بهره گیری از منافع و دستاوردهای آن در راستای ثبات و امنیت داخلی کشور واداشت.

متغیرهایی همچون آینده تحولات سیاسی و بین المللی تاجیکستان و دغدغه های داخلی برای برای عبور کم هزینه تر از چالش های احتمالی از یک سو و زمینه سازی برای شروع دوره نوین زمامداری سیاسی از دیگر سو می تواند درک بهتری از ماهیت تحولات حال و آینده تاجیکستان را فراروی تحلیل گران سیاسی قرار دهد.

واژگان كليدي: ارزیابی ماهیت ‏، سمت و سوی، تحولات، نوین ، روابط خارجی تاجیکستان