گروه واگنر مکمل کانال‌های دیپلماتیک رسمی روسیه

By ipsc

شهریور 13, 1402

اشتراک

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

گروه واگنر با شروع درگیری روسیه با شبه نظامیان ارتش خصوصی مرتبط با کرملین در جنگ اوکراین ، توجه بین المللی را به خود جلب کرد. این گروه ریشه‌های عمیقی در بسیاری از کشورهای آفریقایی علاقه‌مند به اتحاد و معامله با جایگزینی بازیگران غربی دارند.اما حضور این گروه شبه نظامی در چارچوب جنگ اوکراین، به روسیه اجازه داد تا خسارات ناشی از تحریم‌های اعمال شده بر کشورش را جبران کند. در واقع گروه واگنر علیرغم عدم مشروعیت دموکراتیک هم با دولت های رسمی و هم با شورشیان بسته به تضمین بهتر امنیت منافع خود همکاری می کنند.

گروه واگنر به عنوان یک اسپانسر نظامی خصوصی مکمل کانال های دیپلماتیک رسمی روسیه طی سالیان متمادی فعالیت داشته است. اما پریگوژین رهبر گروه واگنریک وفادار سابق پوتین،نسبت به مدیریت جنگ توسط دولت روسیه خشمگین شد و دست به شورش زد. مسکو توانست این شورش را مدیریت و رهبر آن را مطیع سازد. اما با مرگ مشکوک پریگوژین رهبر گروه واگنر فصل جدیدی در رابطه با مرگ و ادامه فعالیت این گروه در صحنه بین المللی ایجاد شده است.

اکنون این سوالات مطرح است: چراگروه واگنر مورد حمایت پوتین قرار داشت؟آیاکشته شدن پریگوژین ارتباطی با تضعیف وخطر جدی برای مسکو دارد؟آیا گروه واگنرحاضر به اعلام وفاداری با مسکو خواهندشد؟ حضور واگنر در روسیه، بلاروس، کشورهای آفریقایی و سوریه چگونه خواهد شد؟ آینده عملیات واگنر به عنوان نایب روسیه در آفریقا و خاورمیانه چگونه خواهد شد؟ و پیامدهای آن جنگ در اوکراین تأثیر خواهد گذاشت؟

-اهمیت گروه واگنر برای روسیه

این گروه اولین بار در سال 2014 زمانی که مزدوران واگنر در الحاق کریمه به روسیه و نبرد در شرق اوکراین دست داشتند، مورد توجه گسترده قرار گرفت.گروه واگنر توسط یوگنی پریگوژین، یک زندانی سابق ، اداره می‌شد و به او لقب «آشپز پوتین» را داده است. ثروت او و همچنین ارتش خصوصی او افزایش یافت. تا سال 2022، ارتباط بین نمایندگان منافع روسیه و بنیانگذار گروه واگنر، یوگنی پریگوژین، غیر رسمی بود.(1)

یکی از اولویت های سیاست خارجی روسیه، ایجاد وابستگی آفریقایی به دارایی های نظامی مسکو و دسترسی به منابع آفریقا است و کشورهایی را هدف قرار می دهد که دارای دولت های شکننده هستند اما اغلب غنی از مواد خام مهم مانند نفت، طلا، الماس، اورانیوم و منگنزهستند. شرکت های امنیتی خصوصی روسی مانند گروه واگنر قصد دارند درگیری های پیچیده نظامی محلی و تروریسم را که دولت های آفریقایی با آنها دست و پنجه نرم کرده اند، مدیریت کنند. (2)

یوگنی پریگوژین، از متحدان نزدیک ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه بود و پنتاگون آن را به عنوان جانشین وزارت دفاع روسیه توصیف کرده است. اما کرملین هرگونه ارتباط را رد می کرد.

واگنر هزاران عامل را در کشورهای آفریقایی و خاورمیانه مستقر کرده بود. به نظر برخی تحلیلگران، هدف آن در آفریقا، حمایت از منافع روسیه در بحبوحه افزایش علاقه جهانی به این قاره غنی از منابع است. واگنر کشورهای دارای منابع طبیعی را برای مسکو موردهدف قرار داده بود، مثلاً معادن طلا در سودان، جایی که طلای حاصل را می‌توان به روش‌هایی فروخت که تحریم‌های غرب را دور بزند.(3)

وضعیت واگنر به عنوان یک شرکت نظامی خصوصی برجسته مرتبط با کرملین ،هزینه های حضور روسیه را محدود می کند و به کرملین امکان انکار قابل قبولی می دهد و اجازه می دهد تا تلفات پرسنل خود را کاهش دهد و همزمان از زیرساخت های نظامی روسیه استفاده کند. در عوض، پریگوژین رهبر گروه واگنر، نیزبه عنوان یک شخصیت برجسته در جنگ در اوکراین و در میان مردم روسیه ظاهر شد.(4)

همچنین گمان می‌رود که این گروه در جنگ سوریه شرکت داشته‌اند و از نیروهای مسلح روسیه که در سال 2015 در کنار بشار اسد حمایت می‌کردند.(5)

اماحضور گروه واگنر در آفریقا بسیار فراتر از این حوزه است.کشورهای آفریقایی که گروه واگنر در آنها نفوذ دارد متعدد است و می توان آنها را بر اساس نوع این تأثیرات تقسیم کرد: سیاسی (آفریقای جنوبی، گینه استوایی، زیمباوه، جمهوری دموکراتیک کنگو)، اقتصادی (کنیا)، اقتصادی و سیاسی ( کامرون، ماداگاسکار)، نظامی و سیاسی (لیبی، مالی) و نظامی-اقتصادی-سیاسی مانند سودان.

اولین آثار فعالیت واگنر در آفریقا را می توان در سال 2017 ،با رئیس جمهور آفریقای مرکزی، برای محافظت از دولت او مشاهده کرد. علاقه اصلی این گروه استخراج طلا، الماس، اورانیوم، بهره‌برداری از جنگل‌ها و برداشت قهوه متمرکز است . ویژگی این گروه در این واقعیت است که شبکه هایی از وابستگی ها را ایجاد می کند که در آن سیاستمداران، نظامیان و کارآفرینان را درگیر می کند. تماس ها بر اساس قراردادها و معاملات مربوط به استخراج مواد اولیه و حفاظت از آنها برقرار می شود. در کشورهایی مواد خام و سود حاصل از آن – به طور غیرقانونی در بسیاری از جهات پخش می شوند و خود دولت کنترل محدودی دارد. برای آنها توافق با واگنر سودمند است، زیرا آنها مجبور نیستند هیچ هزینه یا سرمایه گذاری را متحمل شوند. (5)

گروه واگنر به رهبری پریگوژین نقش مهمی در کشورهای آفریقایی که در آن ها فعال بوده است، مانند لیبی و سودان، ایفا کرده است.(6)گروه واگنر حداقل در نیمی از کشورهای آفریقایی فعالیت کرده است. واگنر به جای یک نهاد واحد، شبکه ای پیچیده از شرکت ها و گروه ها است که عملیات آنها ارتباط نزدیکی با جامعه نظامی و اطلاعاتی روسیه دارد. تخمین زده می شود که حدود پنج هزار عضو ، ترکیبی از سربازان سابق روسی، محکومان، و اتباع خارجی در سراسر آفریقا مستقر هستند.(7)

ژئواستراتژیک لیبی در سواحل مدیترانه و نفت و سایر منابع طبیعی آن نیز باعث جذب شرکت‌های امنیتی خصوصی روسیه با مسکو و کرملین شده است. با دسترسی تنها به یک بندر در دریای مدیترانه، در تاسیسات طرطوس سوریه، حضور نظامی روسیه در منطقه نمی‌تواند با ناوگان مدیترانه نیروی دریایی دائمی ناتو و ناوگان ششم نیروی دریایی ایالات متحده مستقر در ناپل رقابت کند. اما گروه واگنر با وارد کردن خود به جنگ داخلی جاری، واحدهایی را در سال 2019 در لیبی در حمایت از خلیفه حفتر در جریان حمله وی به پایتخت طرابلس در لیبی مستقر کرد. گروه واگنر به ارائه مشاوره، کمک و ظرفیت‌های آموزشی ، و با توسل به ابزارهایی مانند استخراج مناطق غیرنظامی، به حفتر کمک کرد تا کنترل برخی از میادین نفتی لیبی را در دست گیرد. مانند دیگر گروه‌های شبه‌نظامی فعال در کشور، گروه واگنر درخواست کنفرانس برلین تحت حمایت سازمان ملل برای خروج آنها را نادیده گرفته است. روسیه هرگونه مسئولیتی در قبال اقدامات گروه واگنر در لیبی و تأثیرات مخرب آن بر تلاش‌های میانجی‌گری صلح سازمان ملل را رد کرده است.(8)

گروه واگنر تلاش کرد تا از لیبی به عنوان پایگاهی برای فعالیت‌های خود در منطقه ساحل، به‌ویژه چاد و نیجر، استفاده کند و در عین حال حوزه‌های نفوذ با جوامع محلی و شبکه‌های قاچاق در مناطق مرزی جنوبی لیبی ایجاد کند. گروه واگنر تحت حمایت روسیه و با فرمانده خلیفه حفتر در شرق، صدها مین و تله انفجاری در حومه پایتخت لیبی به جای گذاشت.(9)

فعالیت‌های گروه واگنر در لیبی چند وجهی بوده است، از جمله عملیات نظامی، تعمیر و نگهداری سخت‌افزار نظامی، خدمات مشاوره سیاسی، و اطلاعات رسانه‌های اجتماعی و عملیات نفوذ. پس از حمله نافرجام حفتر در سال 2019، مشخصات واگنر به طور قابل توجهی رشد کرد و این گروه به سمت تحقق اهداف استراتژیک روسیه تغییر مسیر داد.

موقعیت واگنر اهداف روسیه را پیش برده، و در عین حال از حضور گروه محافظت می کند. حذف واگنر، یک چشم انداز بعید است و جذابیت کمتری دارد، زیرا زیرساخت های حیاتی نفت می تواند به آسیب های جانبی تبدیل شود.

واگنر از سال 2017 در سودان نیز فعالیت می‌کند و به آموزش نیروهای سودانی، حفاظت از منابع معدنی و سرکوب مخالفان علیه دولت عمر البشیر، رئیس‌جمهور، در ازای صادرات طلا به روسیه پرداخته است. در بسیاری از موارد، پشتیبانی واگنر با کمک نظامی رسمی روسیه تکمیل می شود، مانند مالی، جایی که نیروهای مسلح هواپیماهای جنگی و نظارتی را از مسکو دریافت کردند.(11)

در جریان اعتراضات سال 2019 علیه البشیر، گروه واگنر از ارتش نگهبانی به یک بازیگر مستقیم واقعی تبدیل شد. پس از کشتار خارطوم در سال 2019، گروه واگنر به سمت «نگهبانی» برای حفاظت از منافع معدنی خود سوق داده شدند. گروه واگنر از طریق وابستگی خود به ارتش سودان، حق استخراج طلای سودان و صادرات آن به روسیه را تضمین کرده است.منافع روسیه در سودان به طلا ختم نمی شود. روسیه قرار است با سودان قراردادی را برای ساخت پایگاه نظامی در بندر سودان در دریای سرخ امضا کند. در ازای آن، روسیه سلاح و تجهیزات نظامی به سودان می فرستد.(12)در مقابل آمریکادر ماه‌های اخیر تحریم‌های جدیدی را علیه گروه واگنر به دلیل نقش گسترده این گروه در جنگ روسیه در اوکراین وضع کرده است.(13)

– مرگ پریگوژین وآینده گروه واگنر

پریگوژین علیرغم وفاداری به پوتین، با رهبری یک شورش مسلحانه علیه ارتش روسیه، به عنوان یک اقدام خیانت آمیز محکوم شد. اما این شورش در ظاهر پایان یافت و امنیت پریگوژین تضمین شد.اما گزارش مرگ رئیس گروه واگنر، یوگنی پریگوژین در یک سانحه هوایی ،بسیاری از تحلیلگران را شگفت زده کرد. در ظاهربسیاری از آسیب های ناشی از شورش پریگوژین با مرگ او جبران شد. در واقع ، این حادثه توسط بسیاری به عنوان مجازات طبیعی برای به چالش کشیدن رهبر گروه واگنر تلقی شد.(14)

بزرگ ترین خدمتی که پریگوژین در زمان حیات خود به مسکو کرد، ارتش روسیه را در آسیب‌پذیرترین حالتش ، با فراهم کردن از ذخیره مهم نیروهای نظامی کمک کرد. واگنر بیشتر خسارات و تلفاتی را در موقعیتی از بین برد که ارتش روسیه هنوز سردرگم و در گیر و دار تجهیز قوا و بسیج کردن نیروها بود. یا کمک شایانی بود تا فرصتی فراهم شود تا ارتش روسیه نیروهای تازه‌نفس را بسیج کند.(15)

اکنون رهبر گروه کشته شده است.دارایی های گروه واگنر در روسیه، بلاروس، کشورهای آفریقایی و سوریه تجمیع شده است.روسیه اکنون در برابر گروهی قرار گرفته که ادغام آنان با ارتش روسیه پر از چالش خواهد بود، زیرا بسیاری از جنگجویان شخصاً به پریگوژین وفادار هستند.

بنظر می رسد آینده گروه واگنر در آفریقا، با سه گزینه روبرو است: انحلال ، ملی شدن آن توسط دولت روسیه، یا انتصاب یک رهبر جدید.دو گزینه آخر دستاوردهای واگنر در آفریقا را حفظ خواهد کرد، که مسکو آن را بسیار ارزیابی می کند، از جمله امتیازات معدنی و تبلیغات کارآمد ضد غربی. برای روس‌ها، بسیار مهم است که کار واگنر در مالی و جمهوری آفریقای مرکزی ادامه یابد. گروه واگنر در استراتژی مسکو در اوکراین نقش کلیدی دارد،وپوتین تلاش می کند که ، با دور زدن تحریم های اقتصادی غرب ،نیروهای خود را از طریق واگنر بازسازی کند.

چشم انداز

گروه واگنر ممکن است همچنان به عنوان یک نیروی نیابتی روسیه در خاورمیانه و آفریقا مورد استفاده قرار گیرد، اما بعید است که هرگز دوباره شهرت خود را به دست آورد. بنظر می رسد روسیه به جای دور شدن از ارتش های خصوصی، به دنبال ایجاد ارتش های جدید است. گسترش ارتش های خصوصی جدید این شبهه را افزایش می دهد که سیاست جنگی به طور گسترده تری در روسیه حاکم است.

تأثیر پریگوژین بر مسکو حتی پس از مرگ او نیز ادامه خواهد داشت. باید دید که چه عواقبی برای گروه واگنر خواهد داشت، اما به احتمال زیاد، تحت این برند یا آن برند، ابزار کرملین باقی خواهد ماند.(19)