حسن اشرفی
کارشناس مسایل ترکیه
مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
رابطه پ ك ك با امریکا
هنگامی که حزب عدالت و توسعه در سال 2002 قدرت را به دست گرفت یکی از برنامه های اصلی اش را حل مساله دیرین کُردی که از دهه 1980 تاکنون گریبانگیر ترکیه بوده است،قرار داد. حل این مساله که تا سالها یک محور ضدامنیتی در ترکیه ایجاد کرده بود مخالفتهای داخلی را حتی از نزدیکترین احزاب راستگرا به آک پارتی به دنبال داشت. مهمترین این مخالفان حزب ملیگرا به رهبری دولت باغچهلی بود که جریان ناسیونالیسم ترکی کهدولت – ملت سازی را براساس پانترکیسم پذیرفته و حضور اقلیت کرد در گستره سرزمینی ترکیه را انکار و آنها را«ترکهای کوهی» می نامد، نمایندگی میکند. با این حال آک پارتی برای حل مساله کردی مصمم بود.
مذاکرات میان آنکارا و قندیل آغاز شد و رهبر پ.ک.ک اوجالان که در بند ترکیه قرار داشت امید زیادی به موفقیت این مذاکرات داشت. تا پیش از انتخابات پارلمانی ترکیه در سال 2015 که عدالت و توسعه کرسیهای تاثیرگذار پارلمان را از دست نداده بود روند صلح کردی به خوبی پیش میرفت و در این فرایند مقرر شد تا حتی کردها سلاحهای خود را تحویل دولت دهند. اما نتایج انتخابات پارلمانی اردوغان و حزباش را به این نتیجه رساند که روند مذاکرات صلح دیگر به سود عدالت و توسعه نخواهد بود. در این انتخابات کردها موفق شدند 80 کرسی پارلمان را به دست آوردند و برای نخستین بار در تاریخ ترکیه بود که یک حزب کردی توانسته بود با کسب نصاب 10 درصدی آرا به صورت یک حزب منسجم وارد پارلمان شود. پیش از این تاریخ، نمایندگان کردی به صورت مستقل در پارلمان ترکیه حضور داشتند. حزب عدالت و توسعه که دموکراتیک خلقها را عامل عدم توفیق خود در انتخابات پارلمانی میدید تصمیم به یک تغییر رویکرد در معامله با کردها گرفت و رویکرد صلح در فاصله چند هفته جای خود را به جنگ گسترده علیه کردهای ترکیه میدهد. دولت ترکیه که پ.ک.ک را شاخه نظامی حزب کردی دموکراتیک خلقها میداند برخوردهای سخت با این حزب را در دستور کار قرار داد تا بتواند با امنیتی کردن فضای ترکیه شرایط را برای انتخابات زود هنگام پارلمانی مهیا سازد که البته در این کار نیز توفیق یافت.
بُعد دیگری که دولت ترکیه را برای برهم زدن فرایند صلح کُردی متقاعد ساخت تحرکات کُردهای سوریه بود که در مرزهای جنوبی ترکیه در جریان بود. در واقع همزمانی فرایند صلح کردی و پیچیده شدن اوضاع در مرزهای جنوبی ترکیه سبب شدتا ترکیه میز مذاکرات کردی را ترک کند. در این مقطع ترکیه با حمله به شهرهای شمالی سوریه تلاش کرد تا از اتصال کانتونهای کُردی به یکدیگر جلوگیری کند. در صورتی که این کانتونها به یکدیگر متصل میشدند ترکیه با یک تهدید امنیتی جدی در مرزهای جنوبیاش مواجه میشد. در واقع اتصال مساله کردی در داخل و خارج از مرزهای ترکیه به یکدیگر یک تهدید سازمان یافته علیه امنیت ملی ترکیه محسوب میشد و ترکیه به همین خاصر تلاش کرد تا با حضور در ائتلاف ضد داعش به رهبری آمریکا اهداف ضدکُردی خود را در مناطق شمالی سوریه پیگیری نماید. در مقاطع مختلف ترکیه به بمباران مواضع کردها در شمال سوریه و عراق اقدام نمود و همزمان در داخل نیز موج دستگیریها علیه نیروهای سیاسی کُردی ادامه داشت تا جایی که رهبران مشترک حزب دموکراتیک خلقها «صلاحالدین دمیرتاش» و «فیگن یوکسکداغ» نیز از بازداشت نیروهای امنیتی ترکیه در امان نماندند. علیرغم این فشارها پ.ک.ک فعالیتهای خود را تداوم میبخشید و درگیری در مناطق کردنشین با شدت ادامه داشت. در این بین دو مساله برای ترکها از اهمیت بالایی برخوردار بود؛ نخست مشارکت پ.ک.ک در عملیات آزادسازی موصل که ترکها فشار زیادی را برای مشارکت نیروهای خود و کنار زدن نیروهای پ.ک.ک به کار بستند که در نهایت دولت عراق تصمیم گرفت این عملیات صرفا توسط حشد الشعبی انجام شود. اما مساله دیگر مشارکت نیروهای کرد سوریه و یگانهای مدافع خلق در عملیات آزاد سازی رقه بود که ترکیه آنها را شاخه سوری پ.ک.ک میداند و مخالفت شدیدی با حضور آنها در این عملیات دارد.
ترکیه و نگاه به بازی امریکا با کارت کُردی
ترکیه در جریان مذاکرات فشرده خود با مقامات امریکایی براین نکته داشت که حضور نیروهای مدافع خلق در عملیات آزاد سازی رقه میتواند تهدیدات امنیت ملی ترکیه را افزایش دهد و سبب قدرتگیری نیروهای کردی در مرزهای جنوبی ترکیه شود. ترکیه همچنین بر این نکته داشت که در کنار امریکا در عملیات آزادسازی رقه مشارکت کند اما کمک نظامی اخیر ایالات متحده به کُردها سبب شده است تا امیدهای ترکیه برای مشارکت در این عملیات کاهش یابد و دغدغه های ترکیه بار دیگر در خصوص مساله کردی افزایش یابد. ترکیه در زمان اوباما نتوانست موافقت امریکا برای عدم حمایت از کردهای سوریه را به دست آورد از این رو تنش با روسیه را با هدف حل مساله کُردی کنار گذارد.
بعد از روی کار آمدن ترامپ ترکیه امید زیادی داشت تا با توجه به حمایتهای صورت داده از کمپین های انتخاباتی ترامپ بتواند همکاری امریکا برای مقابله با کردها را جلب نماید اما با آمدن ترامپ تغییر وضعیتی چندانی در مواضع امریکا نسبت به ترکیه ایجاد نشد و ترامپ نیز بر حمایت از گروههای کرد سوریه به عنوان سربازان خط مقدم مبارزه با داعش تاکید داشت. طی مصاحبهای که اخیرا «جیمز جفری» سفیر سابق امریکا در ترکیه با روزنامه حریت داشته است حمایت نظامی اخیر امریکا از یگانهای مدافع خلق در جهت کنترل این گروه بیان شده است. جفری میگوید «واشنگتن سه نوع سلاح و تجهیزات نظامی را به یگانهای دفاع خلق (ی.پ.گ) داده است؛ عینکهای دید در شب، جی پی اس، رادار،خودروهای زرهی سبک، موشکهای ضد تانک و خمپاره انداز که همه اینها در بازار سوریه به راحتی قابل دستیابی است. آمریکا با ارسال این سلاحها میخواهد بر آنها نظارت داشته باشد. آمریکا نمیتواند سلاحهای روس و چین را تعمیر کند». از سمت دیگر نیروهای امریکایی در قالب طرح مشترک نیروهای دموکراتیک سوریه و ائتلاف تحت هدایت امریکا برای بازپس‌گیری رقه از داعش به سوریه اعزام شدهاند که این حضور میتواند مقدمه حضور بلندمدت امریکا در سوریه باشد. به نظر میرسد حضور ایالات متحده بعد از آزادسازی رقه در شمال سوریه و در مرزهای جنوبی ترکیه به منظور مقابله با تهدید کُردی علیه ترکیه توجیه مناسبی خواهد یافت. از این رو در تحلیل آینده تنش میان ترکیه و پ.ک.ک نقش امریکا را میتوان به عنوان یک کنشگر اصلی در این معادله پررنگ دانست. با توجه به روندهای موجود میتوان پیشبینی کرد ایالات متحده قصد دارد تا از پ.ک.ک و نیروهای اتحاد دموکراتیک سوریه به عنوان اهرم تنظیم رفتار ترکیه در آینده استفاده نماید.
واژگان كليدي: بازی امریکایی، کارت کُردی ، پ ك ك ، تركيه، اردوغان
