فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC
استحکام جايگاه ايرانيان در امارات، بستگی به روابط سیاسی و اقتصادی دو کشور ایران و امارات دارد. لذا بهبود روابط دیپلماتیک ایران و امارات به طور مستقیم بر وضعیت سیاسی ، اقتصادی وتحرکات مهاجرتی بین دو سواحل تأثیر گذار خواهد بود.
– وضعیت سیاسی ایرانیان مقیم امارات
امارات متحده عربی از زمان تأسیس خود در سال 1971، با هدف جلوگیری از سقوط در برابرکشورهای قدرتمند منطقه و حفظ استقلال ، سیاست پوشش ریسک را دنبال کرده است. کشور امارات در رویارویی با قدرت های بزرگ منطقه ای ، نمی تواند استراتژی تهاجمی را دنبال کنند، زیرا از قابلیت های نیروی جامع برخوردار نمی باشد. لذا از استراتژی پوشش‌دهی برای سیاست خارجی خود استفاده می کند (1). در مجموع، پوشش ریسک به دولت‌های کوچکی مانند امارات انگیزه می‌دهد تا با ایجاد اتحادها، افزایش قابلیت‌های نظامی و مشارکت در همکاری با دولت تهدیدکننده از امنیت خود حمایت کنند، و آن ها را قادر می‌سازد از پیامدهای معضل امنیتی اجتناب کنند (2).
برای امارات متحده عربی به عنوان یک کشور کوچک و جمعیت نسبتاً کم، پوشش استراتژیک به دلیل چندین ملاحظات به هم پیوسته، از جمله موقعیت ژئوپلیتیکی، محدودیت‌های قدرت، دارایی‌های وسیع و شرایط داخلی، ضرورت دارد. این کشور توسط یک آب باریک و تنگه مهم هرمز از ایران جدا شده است. امارات متحده عربی با آگاهی از جغرافیا و نزدیکی خود به ایران و برای پیشگیری از تهدید امنیت ملی برای کشورش ، با تهران به عنوان بخشی از یک استراتژی حفاظتی برای مقابله با این تهدید وارد تعامل شده است. در واقع امارات ، ایران را بزرگ‌ترین تهدید منطقه‌ای خود می‌داند.
برخی منابع علت بی‌اعتمادی و تنش بین دو کشور از جمله تنش دو جانبه با ایران بر سر مالکیت جزایر سه‌گانه ، برنامه های هسته‌ای ، برنامه موشکی بالستیک و تاثیر شیعه ایران و تلاش برای تحریک احساسات سیاسی شیعیان مقیم آن کشورمی دانند(3). در مجموع، امارات از رویکرد دیپلماتیک (توازن نرم) در قبال تهران برای اجتناب از رویارویی مستقیم نظامی یا درگیر شدن در درگیری‌های نابرابر حمایت می‌کند.
امارات متحده عربی که از محدودیت های قدرت سخت خود آگاه است، ترجیح داده بن بست در جزایر مورد مناقشه (ابوموسی و تنب بزرگ و کوچک) را از دیگر موارد دستور کار دوجانبه، عمدتا اقتصادی با تهران جدا و منزوی کند (4).
امارات به دلیل تعادل سخت و داشتن ذخایر عظیم نفت ، سعی کرده با افزایش هزینه های نظامی پوشش استراتژیک این کشور را افزایش دهد.برای چندین دهه، استراتژی پوشش ریسک در کاهش ترس‌های ابوظبی در مورد سیاست منطقه‌ای ایران و حفظ امنیت ملی آن موفق بود. اما در جریان بهار عربی، ابوظبی با درگیر شدن در سیاست خارجی فعال تر، قاطعانه تر و سخت تردر منطقه، مسیر خود را تغییر داد.
ابوظبی از سال 2011 برای جلوگیری از صادرات مجدد فناوری پیشرفته به تهران تلاش زیادی انجام داد.زیرابا تحریم‌های آمریکا و بعضاً انتقاد مقامات آمریکایی به دلیل مشارکت در فروش فناوری نظامی به تهران مواجه شدند.مقامات امارات متحده عربی 40 نهاد اماراتی و خارجی را که در صادرات دو منظوره به ایران دخیل بودند در سال 2012 تعطیل کردند و محموله هایی به مقصد تهران را که شامل اقلامی بودند که می توانست در برنامه هسته ای آن استفاده شود، توقیف کردند (5).همچنین قبل از اعمال تحریم‌های آمریکا علیه ایران در سال 2018، امارات متحده عربی از نزدیک با دولت ترامپ برای محدود کردن تجارت ارز و پولشویی ایران در دبی همکاری کرد (6).همسو شدن با عربستان و بحرین و حضور فعال در جنگ یمن مواردی بود که امارات در سیاست خارجی خود برای مقابله با ایران انجام داد.
نگرانی‌های امارات از جایگاه بین‌المللی کشورش ، باعث شد در سال 2019 بخش اعظم نیروهای خود را از یمن خارج کند.امارات تلاش می‌کند وضعیت خود را به عنوان یک کشور ترجیحی برای اقامت و سرمایه‌گذاری خارجی حفظ کند (دورسی، 2019).لذا سعی کرد رویکرد خود را از نظامی گری به روابط دیپلماسی تغییر دهد (7).
سیاسی شدن سیاست های مهاجرت و همراهی مهاجران با درگیری های منطقه ای منجر به نظارت دقیق بر حضور ایرانیان در خاک امارات شده است ،که به نوبه خود بر زندگی روزمره آنها تأثیر گذاشته است. گرچه مهاجران به دلا یل اقتصادی به مهاجرت پرداخته اند و تمایلی به تاثیرگذاری بر روابط دو کشور ندارند.اما در شرایط تنش‌های سیاسی بین ایران و امارات، ایرانی‌های اماراتی در ترس دائمی از لغو مجوز اقامت یا عدم امکان تمدید آن پس از انقضای مجوز به سر می‌برند.
در سال 2016، مقامات امارات متحده عربی تحقیقی را از محققان مستقر در بریتانیا در مورد حضور ایرانیان در امارات با هدف ارزیابی تهدید امنیتی که ممکن است برای این کشور ایجاد کنند، سفارش دادند. در حالی که نتایج مطالعه نشانی از تهدید نبود،اما مقامات امارات معتقدند، ایرانیان ستون پنجم شبکه های ایران و شیعه در منطقه می باشند. در واقع، از انقلاب 1979 دیاسپورای ایرانی در سراسر جهان مورد سوء ظن قرار گرفته اند. (8)در این شرایط مهاجران ایرانی به عنوان بازیگران سیاسی در نظر گرفته شده اند که برای ایجاد یک محیط زندگی جدید تلاش می کنند.
ناامنی و تنش‌های ژئوپلیتیکی چهار وضعیت حقوقی در مورد مهاجران ایرانی در دبی را متمایز کرده است:الف) مهاجرانی که تابعیت گرفته اند و شهروند امارات محسوب می شوند. این مهاجران دیگر ملیت ایرانی ندارند.
ب)مهاجرانی که پس از استقلال، به ویژه در دهه 1980 در جریان جنگ ایران و عراق، به دلایل اقتصادی ایران را ترک کردند. این مهاجران تابعیت ایرانی خود را حفظ کرده و دارای مجوز اقامت به عنوان کارمند موقت یا خانوادگی در امارات هستند. ج) مهاجران ایرانی که به کشورهای غربی مهاجرت کرده اند و قبل از اقامت در امارات به عنوان غربی توانسته اند تابعیت کشور میزبان خود را کسب کنند.د) ایرانی‌هایی که نمی‌توانند اجازه اقامت بگیرند، به رفت و آمد بین دو کشور به طور غیرقانونی با ویزای توریستی کار می‌کنند.جایگاه مهاجرین ایرانی در امارات به شدت تحت تأثیر تنش‌های دیپلماتیک بین ایران و امارات قرار دارد . (9). بنابراین بی‌ثباتی که مهاجران ایرانی تجربه می‌کنند، هم ناشی از مکانیسم‌های اداری و قانونی امارات برای مدیریت مهاجران و هم از زمینه (جغرافیایی) سیاسی است که این مکانیسم‌ها در آن گنجانده شده‌اند.
– وضعیت اقتصادی ایرانیان مقیم امارات
منافع اقتصادی و جغرافیا همیشه بر رویکرد امارات در قبال ایران سنگینی می کند. به عبارت دیگر، در حالی که امارات به شدت نگران سیاست خارجی ایران است، این کشور عربی از روابط تجاری سالم و پویا با همسایه خود در سراسر خلیج فارس برخوردار است. در واقع تجارت دوجانبه آنها با ایران در سال 2018 بالغ بر 19 میلیارد دلار بوده است . دبی محل زندگی تعداد زیادی از ایرانیان است که مشاغل بزرگی در این شهر دارند، و نقش مهمی در روابط تجاری دوجانبه و همچنین گردشگری دارند. به دلیل تحریم‌های ایالات متحده، ایرانی‌ها از بازار مالی نسبتاً منظم و مطمئن و زیرساخت‌های تجاری دبی برای دسترسی به اقتصاد جهانی و پارک سرمایه‌گذاری در بازاری با ریسک کمتر استفاده می‌کنند. (10) گرچه شرکت‌ها و افراد ایرانی شکایت از تحریم‌ها به دلیل تعلیق خدمات بانکی دارند، اما تحریم ها عملاً مانع از تجارت آنها نشده است.
برآوردجمعیت مهاجران ایرانی در حوزه خلیج فارس در سال ۲۰۱۲ نشان می‌دهد ۸۰۰ هزار ایرانی به امارات و ۱۴۰ هزار نفر به کویت مهاجرت کرده اند. (11)کسب و کارهای ایرانی در امارات حضور گسترده ای دارد.بر اساس گزارش شورای بازرگانی محلی ایران، حدود 8000 تاجر و شرکت تجاری ایرانی در امارات متحده عربی ثبت شده اند. ایرانیان ساکن امارات درکسب و کار بیش از 300 میلیارد دلار سرمایه دارند.(12)
امارات محل زندگی یک جامعه ایرانی قابل توجه است که صدها ملک دارند و از زمان تشکیل آن در سال 1971 سرمایه گذاری زیادی در زیرساخت های این کشور انجام داده اند.سالانه حدود 350000 ایرانی از امارات دیدن می کنند.بسیاری از خانواده های سرشناس اماراتی اصالتاً ایرانی هستند و برخی از اعضای آن مشاغل دولتی دارند.(13)
بسیاری از تجار ایرانی با توجه به شرایط مطلوب اقتصادی در امارات، اقدام به سرمایه گذاری در این کشور کرده تا از این طریق تابعیت این کشور را کسب کنند.از تأ ثیرات اقتصادی حضور کارگران مهاجر ایرانی در امارات،ارسال درآمد حاصل از اشتغال خود از دبی به ایران است.ورود این ارز ها به کشور باعث افزایش درآمد ارزی و تأ ثیر مثبت براقتصاد ایران دارد. مهاجرت نیروی کارگر ایرانی باعث شده بخشی از نیروی بیکار صاحب شغل ، و بخشی از مشکلات بیکاری خصوصا ساحل نشینان ایران حل شود.البته درمقابل نیز، چون مهاجران ایرانی بیشتر درحوزه کارگری و خدمات مشغولند به راحتی امکان اخراج و جای گزینی آنها وجود دارد.
با نگاهی به بحران مالی جهانی در سال 2009 که امارات رانیز تحت تاثیر قرار داد. سقوط صنعت املاک و مستغلات که حدود 16 درصد از درآمدهای دولت را تشکیل می داد ،بدهی های دولت را به بیش از 100 میلیارد دلار رساند. ابوظبی در این بحران حدود 20 میلیارد دلار کمک به دبی برای مسدود کردن ایران کرد. در همان سال حدود 50000 شهروند ایرانی دبی را ترک کردند، ده‌ها شرکت تعطیل شدند و به تعداد بسیار محدودی از ایرانی‌ها ویزا داده شد.
با پایان یافتن بحران ، دبی تصمیم گرفت روابط خود را با تهران تقویت کند و به سرمایه گذاران ایرانی – که به دنبال انتقال سرمایه خود به خارج از ایران بودند ، اجازه افتتاح مراکز تجاری در دبی را داد.حاکم امارات حتی شخصاً با ایران قرارداد همکاری امنیتی امضا کرد و به نیروهای خود دستور داد از یمن عقب نشینی کنند.(14)
– فرصت ها ی در پیش ایرانیان مقیم امارات
توافق تاریخی اسرائیل با امارات برای عادی سازی روابط می تواند منجر به فعالیت شرکت های تجاری از کشور یهودی و رقیب اصلی ایران شود.
بیش از 8000 شرکت ایرانی و 6000 تاجر در سرتاسر امارات متحده عربی فعالیت می‌کنند و این احتمال وجود دارد که آنها با موج مورد انتظار تجار و سرمایه‌گذاران اسرائیلی مواجه شوند.اما بعید است که روابط اقتصادی امارات با ایران را مختل کند.کارشناسان می گویند که این امر همچنین می تواند راه را برای تعامل اقتصادی مستقیم بین تجار ایرانی مستقر در اسرائیل و امارات هموار کند که از منافع سیاست بهره مند شود. بعضی از کارشناسان معتقدند ،ایرانیان در امارات در موقعیتی نیستند که از روابط اسرائیل و امارات شکایت کنند، اما نشانه‌های کمی وجود دارد که یک ایرانی معمولی از این امر آشفته شود.
سینزیا بیانکو، پژوهشگر شورای روابط خارجی اروپا می گوید،سرمایه گذاران ایرانی که در دبی یا به طور کلی امارات متحده عربی باقی ماندند، تجار فوق العاده عملگرا هستند که از درگیر شدن در هر نوع سیاست خودداری می کنند. بنابراین برخی از آنها این معامله را یک فرصت می دانند نه یک چالش.(15)
چشم انداز جايگاه ایرانیان در امارات
وضعیت سیاسی و اقتصادی مهاجران در امارات اگر با امن‌سازی سیاست‌های دوکشور توام نباشد، منجربه آسیب‌پذیری اجتماعی و سرمایه های اقتصادی ایرانیان خواهدشد. و جایگاه تجاری سرمایه گذاران در این کشور متزلزل خواهد شد.
دولت ایران به مهاجران امارات توجه چندانی ندارد، درصورت استفاده از پتانسیل سرمایه های 8000 سرمایه گذارمهاجر ایرانی در امارات ،می توانددر بخش اقتصادی به رشد و بهره برداری مناسب برسد.
References
1- Guzansky, Y. (2015), “The foreign-policy tools of small powers: strategic hedging in the Persian Gulf”,Middle East Policy, Vol. XXII No. 1, p. 120.
2-Tessman, B.F. (2012), “System structure and state strategy: adding hedging to the menu”, Security Studies, Vol. 21 No. 2, pp. 167-169
3-Davidson, C.M. (2009), “Dubai and the United Arab Emirates: security threats”, British Journal of Middle Eastern Studies, Vol. 36 No. 3, p. 437.
4-Obeid, N.A. (2004), The United Arab Emirates Policy: Theory and Practice, University Institution for Studies and Publication, Beirut.
5-Katzman, K. (2018), “The United Arab Emirates (UAE): issues for U.S. policy”, Congressional Research Service (RS21852), available at: https://fas.org/sgp/crs/mideast/RS21852.pdf (accessed 12 July 2019).
6-Vakil, S. (2018), “Iran and the GCC hedging”, Pragmatism and Opportunism, Middle East and North Africa Programme, Chatham House.
7-Harab, I.K. (2019), “Why the United Arab Emirates is abandoning Saudi Arabia in Yemen”, Retrieved from foreign policy, available at: https://foreignpolicy.com/2019/08/01/why-the-united-arabemirates- is-abandoning-saudi-arabia-in-yemen/
8-Mobasher, M. M. (Ed.). (2018). The Iranian diaspora: Challenges, negotiations, and ansformations (First edition). University of Texas Press.
9-Moghadam, A. (2016). Tensions diplomatiques irano-arabes et pérennité de la présence des Iraniens à Dubaï. Confluences Méditerranée, 97(2), 6377. Cairn.info. https://doi.org/10.3917/come.097.0063
11-https://www.borna.news
