دکتر سید سلمان صفوی
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح – IPSC
رهبر ایران هوشیاری ملی خود را در مراسم شب عاشورای ۱۴۰۴شمسی با بیان «ای ایران بخوان» به جهانیان نشان داد.
اینکه رهبر ایران در مهم‌ترین مراسم آیین شیعه، درخواست خواندن سرود «ای ایران» را مطرح می‌کنند، بیانگر آن است که استقلال میهن، بالاترین ارزش اجتماعی و سیاسی ملت ایران است. ایران متعلق به همه‌ی ایرانیان از هر مذهب، دین، قوم، زبان و عقیده است.
ایوانی که رهبر ایران در آن جلوس کرده بودند، با دو پرچم برافراشته‌ی ایران در سمت چپ و راست و پرچم سیدالشهداء (ع) در وسط، مزین شده بود. جمعی از جوانان نیز پرچم ایران و پرچم «ثارالله» (ع) را در دست داشتند یا بر پیشانی بسته بودند.
با اجرای سرود «ای ایران» توسط محمود کریمی، مداح مشهور ایران، همراه با سینه‌زنی رهبر و مردم، صحنه‌ای باشکوه از عزت و غیرت ملی پدید آمد. مردم با شور و هیجان، هم‌صدا با کریمی می‌خواندند: «ای ایران». شب عاشورا در ایران، به اوج تبلور هویت ملی-مذهبی و اجتماعی-سیاسی ایرانیان تبدیل شد.
هویت ملی ایران، آمیخته با مکتب کوروش، شاه اسماعیل و فرهنگ جهاد و شهادت حسینی است. این ترکیب، نقش بسیار مهمی در معنا دادن به دفاع ملی ایرانیان در برابر دشمن خارجی و حفظ تمامیت ارضی ایران ایفا می‌کند.
با حمله‌ی نامشروع رژیم صهیونیستی و آمریکا به ایران، «ملی‌گرایی شیعی» متولد شد؛ هویتی ترکیبی و نوظهور که دشمن خارجی را نقطه‌ی وحدت می‌بیند. این ملی‌گرایی شیعی، نه به دنبال ملی‌گرایی شووینیستی غرب‌زده است، نه امت‌گرایی اسلامی از نوع اخوان‌المسلمین؛ بلکه پدیده‌ای کاملاً منحصر به‌فرد و ایرانی است که خود را وارث کوروش و کربلا، شاه اسماعیل و شهدای چالدران و عاشورا می‌داند. این اندیشه، حافظ تمامیت ارضی ایران عزیز و تبلور مفاهیم جهاد، شهادت و آزادگی حسینی است. ملت ایران با تکیه بر غیرت ملی و باور شیعی، آماده‌ی جانبازی و دفاع قهرمانانه در برابر آمریکا و صهیونیست‌هاست.
«ای ایران» یکی از مشهورترین و محبوب‌ترین سرودهای میهن‌پرستانه و ملی‌گرایانه ایران، ساخته‌ی مرحوم «روح‌الله خالقی» با شعر مرحوم «حسین گل‌گلاب» است که می‌توان آن را سرود ملی غیررسمی ایرانیان دانست. این اثر به ثبت ملی نیز رسیده است.
ایده‌ی ساخت این سرود در فضای اعتراض به اشغال ایران توسط قوای متفقین در جنگ جهانی دوم شکل گرفت. نخستین‌بار در سال ۱۳۲۳، هم‌زمان با اشغال ایران از سوی روس، انگلیس و آمریکا (موسوم به متفقین)، در سالن سینمای تهران (خیابان اسلامبول) به سرپرستی روح‌الله خالقی، و با خوانندگی مرحوم استاد «غلامحسین بنان» اجرا شد. در سال ۱۳۵۰ نیز اُپرای رادیویی این سرود با همکاری ارکستر بزرگ رادیو تلویزیون ملی ایران با رهبری فرهاد فخرالدینی و خوانندگی اسفندیار قره‌باغی انجام گرفت. دو اجرای دیگر از این اثر نیز موجود است: یکی با صدای حسین سرشار و دیگری با صدای رشید وطن‌دوست.
مطلع آن این است:
ای ایران ای مرز پرگهر ای خاکت سرچشمه هنر
دور از تو اندیشه بدان پاینده مانی تو جاودان
ای دشمن! اَر تو سنگ خاره‌ای، من آهنم جان من فدای خاک پاک میهنم
مهر تو چون شد پیشه‌ام
دور از تو نیست اندیشه‌ام
در راه تو کی ارزشی دارد این جان ما؟
پاینده باد خاک ایران ما
آهنگ «ایران» یا «ای وطن» از شاهکارهای مرحوم «محمد نوری» با شعر مرحوم «تورج نگهبان» نیز محبوبیت ویژه‌ای دارد. این اثر در دوران پس از انقلاب اسلامی و هم‌زمان با جنگ تحمیلی منتشر شد و با تقویت حس وطن‌پرستی و ایستادگی، تأثیر عمیقی بر مردم گذاشت. شعر آهنگ «ایران» سروده‌ی تورج نگهبان و آهنگسازی آن توسط محمد سریر انجام شده است. این اثر برای اولین‌بار در آلبومی به نام «دلاویزترین» در سال‌های ۱۳۶۰ منتشر شد.
شعر و آهنگ این دو اثر متفاوت است اما هر دو، روح واحدی از وطن‌دوستی را در خود دارند.
شاه بیت سرود «ای ایران» مرحوم محمد نوری. عبارت است:
ای ایران ایران! دور از دامان پاکت
دستِ دگران، بد گهران
*
محمود کریمی، شعر «ای ایران» را با ابیاتی آمیخته با اصطلاحات حسینی و با نگاهی به مقاومت ملت در جنگ ۱۲روزه با صهیونیست‌ها و آمریکای جبار، بازسازی کرده است. نمونه‌هایی از این ابیات:
« ای میهن خدایی !
صحن امام رضایی !
ایران ذوالفقار و
ایران عاشورایی !»
سه تصنیف ای ایران در فضای مقاومت ملی ایرانیان در مقابل دشمن خارجی در سه مقطع مختلف تاریخ معاصر ایران ساخته شده است.
کریمی خواند:
« در روح و جان من !
می‌مانی ای وطن !
تویی تویی تو هستی حرم
تویی تو خانه من
ای ایران ایران !
دور از دامان پاکت
دست دگران
بد گهران !
ای مهر رخشان !
زیر سایه حیدر باشی در امان
ای دل و جان !
ای میهن خدایی !
صحن امام رضایی !
ایران ذوالفقار و
ایران عاشورایی !
خاکت آغشته شد
با بوی کربلا
تویی تویی که اسم تو شد
بیرق سرخ سقا
ای معراج ما
ای آسمانت خط سرخ شهدا
هستی ما
قدر تو بادا
دست مردان تو
در دست خدا
مهد وفا
تو سربلند و پیروز
در کل عالمینی
تا وقتی با تو باشد
این غیرت حسینی»
*
أنواع گفتمان های سیاسی در ایران و جهان اسلام را در کتاب «جهان اسلام در سده معاصر» تبیین نموده ام.
تحول و نقش موسیقی در ایران پس از انقلاب را در کتاب «ششن قدرت برتر معاصر جهان اسلام» تبیین نموده ام.
برای بررسی آثار جنگ ۱۲ روزه مقالات زیر را بخوانید:
امنیت ملی و راهبرد بازدارندگی ایران در مواجهه با تهدید اسرائیل
خوانشی راهبردی از پیروزی ایران در رویارویی با اسرائيل و آمریکا (۱۳–۲۴ ژوئن ۲۰۲۵)
هژمونی طلبی آمریکا و تهدید صلح جهانی
اشتباهات محاسباتی اسرائیل در جنگ با ایران
Israel’s defeat by Iran: ceasefire and the path ahead
The US and Israel’s illegal war against Iran: The violation of the rule of law
*
جمع بندی
پس‌لرزه‌های جنگ ۱۲روزه (۱۳ تا ۲۳ ژوئن ۲۰۲۵) در راه است. «عدو شود سبب خیر اگر خدا خواهد». با جنگ نامشروع صهیونیست‌ها علیه ایران، غیرت ملی ایرانیان دوباره بیدار شد و آنان را برای دفاع از ایران متحد کرده است.
کلید واژگان: «ای ایران»، خالقی، نوری، بنان، کریمی، رهبر ایران، هویت ملی، ایران، جنگ ۱۲ روزه.
منابع
صفوی، سید سلمان (۱۴۰۱). شش قدرت برتر معاصر جهان اسلام. لندن: انتشارات آکادمی مطالعات ایرانی لندن.
صفوی، سید سلمان (۱۴۰۳). جهان اسلام در سدۀ معاصر. تهران، انتشارات سلمان آزاده.
