حمزه واعظي
پژوهشگر و كارشناس مسائل افغانستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
طی نزدیک به نیم قرن اخیر، یعنی پس از تجاوز شوری به افغانستان شرایطی پدید آمد که هزاره هارا در معرض تحولات جدیدی در حوزه ی زندگی اجتماعی، فرهنگی و سیاسی و اقتصادی قرار داد. این تحولات بویژه پس از معاهده بن و استقرار نظام جدید و با ساختار و هویت نسبتن دمکراتیک ابعاد تازه تری به خود گرفت.
دگرگونی ها و تغییرات اساسی ای که بتدریج پس از 1357 هش و بخصوص در این یک و نیم دهه اخیر در زندگی سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هزاره ها رخ داده، جامعه هزاره را در آستانه ی نوسازی و دگرگونی قابل توجهی قرار داده است.
دگرگونی در حوزه ی درون ساختاری
- دگرگونی ساختار قدرت و نفوذ ( جا به جایی نقشها وپایگاههای اجتماعی افراد و گروهها)
- شکل گیری آهسته و تدریجی طبقه متوسط ( نخبگان جدید، تاجران، کارمندان، دولتمردان، دانشجویان، هنرمندان ونویسندگان)
- شکل گیری روند فرد گرایی
- دگرگونی در فرایند الگوی مشارکت اجتماعی ( مشارکت در امر سیاست و مبارزات مدنی ـ اجتماعی)
- شهرنشینی و جا بجایی اقلیمی( مهاجرت گروهی به کلان شهر ها مانند هرات، کابل، مزار)
- گوناگونی منافع ( گسست پیوندهای گله ای ـ تعریف تازه از منافع اقتصادی، سیاسی و اجتماعی در حوزه ی فردی و جعی)
- گسست نظم فئودالی ( شکل گیری تغییرات اجتماعی در حوزه تولید واشتغال، تغییر در نظام سلسله مراتب اجتماعی، تغییر نظام ارباب رعیتی،ظهور گروههای جدید، بهم خوردن نظم و قدرت سنتی خان ها و ارباب ها. ظهور گروههای جدید مانند فرماندهان ها، نظامیان، کارمندان دولتی وشکل گیری گروههای اجتماعی واقتصادی جدید)
- سیاسی شدن نهاد روحانیت و قدرت گیری سیاسی روحانیون.
دگرگونی در نظام خانواده و زنان
- رواج الگوی خانواده ی هسته ای ( کوچک شدن الگوی بافت و گستره ی خانوده ها)
- رواج یافتن ازدواج برون همسری،
- کاهش قدرت والدین در تصمیم گیری های مربوط به امور شخصی فرزندان،
- رواج ازدواج های عاشقانه و گزینشی،
- جا افتادن تدریجی پدیده ی اشتغال زنان و دختران در محیط های مردانه
- به رسمیت شناختن حق آموزش و فعالیت های اجتماعی ـ فرهنگی دختران
- تغییر نگاه نسبت به پدیده ی طلاق( پذیرفتن امر طلاق در فرهنگ عمومی)
- رواج یافتن فعالیت و مدیریت اقتصادی و فعالیت های سیاسی مستقلانه ی زنان.
رویکردهای سکولار
- شکل گیری اندیشه های سکولار در میان جوانان، روشنفکران، هنرمندان و طبقه متوسط ( نسبت به مفاهیمی مانندحکومت، رفتارهای فردی و جمعی، باورهای اجتماعی، اندیشه سیاسی)
- نقد و سنجش عقلانی نسبت به پدیده های روحانی و قدسی در میان جوانان،
- شکل گیری نهادهای غیرمذهبی مانند انجمن های دانشجویی، هنری و فرهنگی با رویکرد غیر مذهبی وعرفی،
- شکل گیری آزادی های نسبی در روابط میان زنان و دختران در حوزه های اجتماعی وفرهنگی و هنری ـ ادبی.
- شکل گیری تعامل نسبتن مداراگرانه میان روحانیون و نیروهای سکولار.
دگرگونی در حوزه ی باورهای ذهنی و فرهنگی
- جهان نگری و خروج از انزوا( شناخت و سنجش تحولات پیرامون به مدد رسانه ها و ورود نیروهای خارجی در کشور)
- بالا رفتن نرخ سواد و آموزش
- رویکرد مدنی
- حضور موثر در شاخص تولیدات فکری ـ فرهنگی
- رویکرد فعال نسبت به مفاهیم و ارزش های دمکراسی
- توسل به گفتمان عدالت و تعامل شهروندی
- مواجهه ی منطقی و مداراگرانه با پدیده ی تکثر مذهبی و تعدد دینی.
تبعیض مکرر
علیرغم ایجاد نظام جدید پس از بن و توافق بر تقسیم قدرت میان اقوام، هزاره ها در طول این نزدیک به دو دهه بازهم بصورت اساسی از حقوق سیاسی خویش بهره مند نشده اند. حداقل در چند موضوع این محرومیت سیاسی و تبعیض نمایان بوده است:
- در حوزه ی مدیریت کلان که براساس تواقفنامه بن هزاره ها را 19 درصد پذیرفته بودند، اما در عرصه قدرت سیاسی و مشارکت اداری به جز معاونت ریاست جمهوری چه عمدتا نمادین و از اختیارات کمتر برخوردار بوده است، در سایر حوزه های قدرت سیاسی ـ مدیریتی و سفارت خانه ها و کابینه و ادارات دولتی سهم وحضور هزاره ها به یک درصد هم نمی رسد.
- در حوزه ی بازسازی و بهرمندی از کمک های جهانی و پروژه های ملی و زیربنایی هم کمترین سهم را داشته است. در هیچ یک از شهرها و مناطق هزاره نشین بیمارستان، فرودگاه، ترمینال، شهرک، استیشن تولید برق، کارخانه و موسسات اقتصادی و تولیدی و طرح های عمرانی و پروژه های بهره برداری از منابع و معادن زیر زمینی، مهار آب ها ساخته نشده است.
- در حوزه ی آموزشی و ارتقای سطح خدمات فرهنگی در هیچیک از شهرها و ولایات هزاره نشین کار زیربنایی و عمده ای از جانب دولت مرکزی و حتا موسسات خارجی صورت نگرفته است. مثلا در این مناطق هیچ دانشگاه دولتی، کتابخانه، خوابگاه دخترانه، موسسات تحقیقاتی و خدمات فرهنگی از جانب دولت ساخته نشده است. بسیاری از مدارس ساختمان و کلاس ندارند.
واژگان کلیدی: هزاره ها ، نشانه ، دگرگونی ، نوسازی، حمزه واعظي، افغانستان
