نقش پیمانکاران و ارتش هاي خصوصی در بی ثباتی منطقه ای

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح –  IPSC

در حال حاضر کمپانی های پیمانکار نظامی خصوصی(Private Military Contractors –PMC) بخشی از یک صنعت پر رونق در سطح جهان محسوب می شوند که ایالات متحده آمریكا در كنار بریتانیا از آن به منظور ارتقاء منافع ملی خود حداکثر استفاده را می برند. این صنعت به ویژه پس از حملات 11 سپتامبر2001 و به لطف روابط قوی کهنه سربازان با نهادهای سیاسی رشد چشمگیری داشته است. به طور کلی ارزش این صنعت بیش از 100 میلیارد دلار تخمین زده می شود که سالانه بر آن افزوده می گردد. 

پایان جنگ سرد و اصطلاحا سندروم موگادیشو در افزایش استفاده از شرکتهای نظامی خصوصی در سه دهه گذشته نقش برجسته ای داشته است. با از بین رفتن جنگ، کشورهای جهان برای جلوگیری از بار مالی، نیروهای نظامی خود را تعدیل کردند به طور مثال ایالات متحده امریکا نیروهای مسلح خود را سی و پنج درصد کاهش و هزینه آن را به بیش از 100 میلیارد دلار کاهش داد. به همین دلیل بسیاری از افراد که قبلاً در دستگاه های نظامی استخدام بودند، بیکار و در جستجوی فرصت های شغلی جدید قرار گرفتند و بدین شکل شرکتهای نظامی خصوصی بوجود آمد.

شرکتهای نظامی خصوصی در برگیرنده اشخاص حقوقی و حقیقی هستند که خدمات حرفه ای ارائه می دهند، یعنی سربازانی را آموزش می دهند که بعدا به عنوان متخصصان برجسته نظامی در جهان شناخته می شوند. این شرکت ها به عنوان واسطه ای بین دولت و سربازان حرفه ای عمل می کنند به طوری که سربازان به شکل مجزا و به طور مستقیم با دولت یا کارفرما های خود روبرو نمی شوند. این شرکتها خدمات گسترده ای از جمله پشتیبانی دیپلماتیک، عملیات تجاری، بازیابی و فعالیتهای نظامی و امنیتی، امکانات نگهبانی، محافظت از مردم، مشاوره به نیروهای امنیتی، بازجویی از زندانیان و..ارائه می دهد. مهمترین شرکتهای ارائه دهنده خدمات نظامی-امنیتی در سطح جهان به قرار زیر می باشند:

•  شرکت چند ملیتی (G4S) که به عنوان غول امنیتی-نظامی با حدود هفتصد هزار کارمند دومین کارفرمای خصوصی بزرگ پس از وال مارت است بیشتر تمرکز خود را بر امنیت روزانه بانکها،زندان و فرودگاه قرار داده است اما نقش مهمتری در مناطق بحرانی بخصوص خاور نزدیک بزرگ بازی می کند.

• شرکت گروه آرمو(ARMO) با نه هزار پرسنل از کاروانهای غیرنظامی در عراق محافظت می کردند. این گروه  در بیش از 125کشور جهان از جمله در مناطق پرتنش افریقا و امریکای لاتین حضور فعال دارد.
• سازمان یونیتی(Unity Resources) با بیش از هزار و دویست پرسنل حضور فعالی در جنگ عراق داشته است. مدیریت این سازمان استرالیایی متشکل از پیشکسوتان نظامی استرالیا،انگلیس و ایالات متحده است. این شرکت نظامی خصوصی بیشتر به خاطر محافظت از سفارت استرالیا در بغداد مشهور است. پرسنل یونیتی مسئول دو مورد تیراندازی بحث برانگیز در عراق بودند که یكی باعث كشته شدن یك استاد استرالیایی و دیگری منجر به مرگ دو زن غیرنظامی شد. این شرکت در هنگام انتخابات لبنان به امنیت انتخابات کمک نمود، همچنین به تخلیه شرکت های خصوصی نفت از مناطق بحرانی بحرین کمک کرده است. این شرکت در سراسر آفریقا، آمریکا، آسیای مرکزی و اروپا فعال است.
• گروه ارینیس( Erinys International ) با پرسنلی حدودا شانزده هزار نفر از امنیت لوله ترانزیت نفت و مخازن انرژی در عراق پشتیبانی می کنند. این گروه همچنین حضور خود را در آفریقا مستحکم کرده است، جایی که به طور سنتی فعالیت های خود را متمرکز می کند. ارینیس اخیرا در جمهوری کنگو دو قرارداد به خاطر پشتیبانی امنیتی در پروژه های بزرگ سنگ آهن و نفت و گاز به امضا رساند.
• گروه امنیتی آسیا( (Asia Security Group (ASG)که قبلاً متعلق به حشمت کرزی، اولین پسر عموی حامد کرزی رئیس جمهور افغانستان بود با پرسنل بومی 600 نفری در افغانستان فعال است. این ارتش خصوصی که مقر اصلی آن در کابل است، قراردادهای به ارزش میلیون ها دلار با ایالات متحده به امضا رسانده و گفته می شود که از کاروانهای تأمین ائتلاف که در جنوب افغانستان فعال هستند محافظت می کنند. البته سربازان گروه امنیت آسیا نیز توسط دین-کرپ ، پیمانکار متعلق به ایالات متحده استخدام شده اند.
• دین-کرپ(Dyncorp)مستقر در ویرجینیا ایالات متحده امریکا، یکی از هشت شرکت نظامی خصوصی است که به طور خاص توسط وزارت امور خارجه ایالات متحده انتخاب شد تا با خروج نیروهای رسمی آمریکایی در عراق بماند. این گروه بزرگ که سالانه حدود 3.4 میلیارد دلار درآمد کسب می کند با بیش از 10 هزار پرسنل در سراسر آفریقا، اروپای شرقی و آمریکای لاتین نیز فعال است. سربازان این شرکت هنگامی که در اوایل دهه 2000 در کلمبیا با گروه های شورشی می جنگیدند، شهرت خوبی به دست آورند. سربازان این کشور همچنین در پرو مشغول مأموریت های مبارزه با مواد مخدر بوده و برای خلع سلاح جنگجویان در سومالی، لیبریا و جنوب سودان اعزام شده اند.
• یکی دیگر از هشت پیمانکاری که برای جایگزینی نیروهای رسمی ایالات متحده در عراق استخدام شده است، Triple Canopy است که دارای 1800 سرباز عمدتا از اوگاندا و پرو است و قراردادهای به ارزش1.5 میلیارد دلار با ارتش رسمی ایالات متحده دارند.
• گروه اگیس(Aegis) با پرسنلی در حدود پنج هزار نفر، نیروهایی را برای مشتریان خصوصی، مأموریت های سازمان ملل و دولت ایالات متحده به ویژه در عراق تأمین می کند. این گروه که در افغانستان و بحرین متمرکز شدند سابقه حمله به غیرنظامیان عراقی را در پرونده خود دارند.

با این وجود علاقمندی ایالات متحده امریکا به استفاده از نیروهای نظامی شرکتهای امنیتی خصوصی در چهار موضوع مهم خلاصه می شود: اول اینکه استقرار آنها نیازی به مجوز از کنگره ندارد؛ دوم این شرکت ها ارتباط قوی با دستگاه سیاسی دارند؛ سوم استفاده از ارتش خصوصی به ویژه در مأموریت های بشردوستانه می تواند گزینه بهتری برای اعزام پرسنل متحدالشکل باشد و در نهایت اینکه ایالات متحده به طور باورنکردنی به این شرکتها وابسته شده است.

هنگامی که ارتش خصوصی استخدام می شود غالبا آن شرکت برای کمک به انجام مأموریت ها، پیمانکارهای نظامی فرعی را در یک منطقه جنگی استخدام می کند.آنها با نام مستعار شناخته می شوند و معمولاً پاسخگویی کمی نسبت به آنها وجود دارد. در واقع، به طور معمول مشتری از وجود این نیرو های فرعی یا میزان فعالیت آن آگاهی ندارد. با این تفاسیر ارتش خصوصی بسیار خطرناک تر از آن است که مردم گمان می کنند.  

شرکتهای امنیتی از وضعیت نامشخص قوانین بین المللی نسبت به فعالیتهای خود سود می برند و بر این اساس رسوایی های بسیاری را در طول جنگ عراق و افغانستان به بار آوردند، نمونه مشخص آن بلک واتر که اکنون آکادمی نامیده می شود. در سپتامبر 2007، سربازان بلک واتر به سوی غیرنظامیان در بغداد آتش گشودند، در این حادثه 17غیرنظامی کشته و بسیاری دیگر زخمی شدند. کارمندان بلک واتر از خود دفاع کردند و گفتند که آنها علیه بمب گذاری اتومبیل توسط یک گروه شورشی آتش گشودند. طبق تحقیقات و شاهدان عینی، سرنشینان وسیله نقلیه مورد هدف شامل یک زن و شوهر و فرزندشان بودند. این موضوع نشان داده است ارتش های خصوصی آمریکایی در عراق تابع قوانین محلی نیستند و ممکن است لزوما تابع قوانین ایالات متحده امریکا هم نباشند زیرا بر روی فعالیت آنها صلاحیت قضایی اعمال نمی شود. این منجر به عدم پاسخگویی در مقایسه با سربازان عادی می شود که در صورت نقض هر یک از قوانین نظامی مربوطه می توانند در دادگاه نظامی محاکمه شوند.

در سال 2011، کمیسیون جنگ در عراق و افغانستان تخمین زد حداقل 117 میلیارد دلار برای پیمانکاران خصوصی از اکتبر 2001 هزینه شده است و از سال 2008 حداقل 310 شركت مستقر در ایالتهای متعدد برای انجام كاركردهای امنیتی برای ایالات متحده آمریكا در عراق با یكدیگر قرارداد یا پیمانكاری فرعی بسته اند. قابل توجه است که دلتا فورس، رنجرز، برت های سبز، تفنگداران دریایی غالبا در این ارتش های خصوصی آموزش دیده اند. بدین ترتیب ایجاد درگیری و تنش، بحران خیزی و انباشت تهدیدات برای تدوام حضور و فعالیت شرکتهای نظامی خصوصی که بر اساس سودمحوری قرار گرفته اند، برپایی صلح و امنیت نسبی را در سرزمین های تحت نفوذشان با تاخیر مواجه می کند.

کلید واژگان: پیمانکاران نظامی خصوصی، ارتش خصوصی، ایالات متحده امریکا، عراق، مریم وریج کاظمی