فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر، مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی
مركز بين المللي مطالعات صلح–ipsc
هر دولت یا کشوری درآن واحد ، تابع حقوق عمومی داخلی و حقوق بین المللی است . دولت در کشورهای خود خوانده ، اغلب حاصل تجزیه دولت-کشورهای قانونی هستند و از ساختارهای قدرت گوناگونی ناشی می شوند.
لذا ترکیب و ساختار قدرت دولت-کشور اصلی هرچه باشد امکان تحقق و شکل گیری دولت-کشور خود خوانده در آن منتفی نیست.زیرا کشورهای خودخوانده از بدو طرح ادعاهای جدایی خواهی و استقلال طلبی تا زمان صدور اعلامیه استقلال و حتی متعاقب آن موجبی برای ناامنی و هنجارشکنی و بر هم زدن نظم به امنیت بین المللی بوده‌اند.
این کشورها بر مبنای قومی،نژادی یا مذهبی شکل می گیرند، مانند دولت کشور خودخوانده اسلامی عراق و شام که بیشتر با نام اختصاری “داعش “شناخته می شود با هدف تشکیل حکومت اسلامی همزمان مبادرت به انجام اقدامات نظامی در سوریه و عراق نمود واز طرفی شاخه دیگر را برای به کار گرفتن افراد و اعضای جدید در دولت کشور اردن تاسیس نمود تا از این طریق بتواند با اعزام نیرو و سلاح به کشورهای همجوار ،پایه های دولت خود را مستحکم نمایند.
داعش که خود را دولت -کشور خودخوانده اعلام کرد تا جایی پیش رفت که به کشور لبنان اعلان جنگ کرد و حتی در برخی دول اروپایی نیز دست به اقدامات تهدید آمیز زد.این کشور خودخوانده تمام معادلات صلح در خاورمیانه را به هم ریخت و باعث شد کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای در خاورمیانه با حضورشان امنیت کشورهایی چون عراق، سوریه،لبنان و…رابه خطرانداخته و توسعه در این کشورها را مختل نماید.
این دولت خودخوانده گرچه از طرف سازمان های بین الملل و کشورها به رسمیت شناخته نشد وبا فشار و جنگ های پی در پی از کشورهای منطقه پاکسازی شدند ،اما هنوز خاورمیانه درگیر بازمانده های این گروه هنجارشکن است.
سومالی‌لند یکی دیگر از کشورهایی است که در شاخ آفریقا به عنوان دولت خودخوانده برمبنای قومی و قبیله ای و عشیره ای از سال 1991 اعلام موجودیت کرد. اما آن چه مردم سومالی‌لند را به یک کشور خودخوانده تبدیل کرد بیشتر سرنوشتی شبیه به فلسطین است. با این تفاوت که برخلاف فلسطین، تلاش سومالی‌لند برای مستقل‌شدن با حمایت فعالان سیاسی در سرتاسر جهان روبه‌رو نشد.وبرخلاف تایوان که اعلام استقلال آن را تبدیل به یک کشور ثروتمندتر و قدرتمندتر کرد، مستقل‌شدن سومالی‌لند آن را کشوری فقیرتر و ضعیف‌تر کرد. حتی در میان کشورهای خودخوانده باوجود استقلال ، از نظر سیاسی منزوی است.
سومالی لند کشوری تحت‌الحمایه بریتانیا بودکه درسال ۱۹۶۰ بعد از استقلال ، به‌وسیله جامعه بین‌المللی از جمله سازمان ملل متحد و ۳۵ کشور در سرتاسر جهان به رسمیت شناخته شد که شامل آمریکا نیز بود. اما اشتباه سومالی لند این بود که در اول ژوئیه همان سال که، سومالی از ایتالیا مستقل شد این دو کشور به هم پیوستند. این تصمیمی بوده که سومالی‌لند تاکنون همیشه بر آن تاسف خورده است. بعضی تحلیل گران ، سومالی‌لند را به «جهان برزخ» تشبیه کرده اند ملیت و کشور بودن مفهومی قانونی است اما دستیابی به آن یک فرایند کاملا سیاسی است. مانع اصلی سومالی‌لند خصومت جهانی به آن نیست بلکه تفاوت آن است.
جمهوری سومالی‌لند نامی است که قبایل پنج استان شمالی سومالی به خود داده اند. این دولت خودخوانده که حدود ۴.۵ میلیون نفر جمعیت قبیله اسحاق بزرگ ترین خانواده قبیله‌ای آن است که ۸۰درصد از کل جمعیت این کشور خودخوانده را شامل می‌شود. هنوز بعد از 25 سال با وجود ثبات و دموکراسی نسبی هیچ کشوری آن را به رسمیت نشناخته، و در سطح بین‌الملل تنها به عنوان یک منطقه خودمختار از سومالی شناخته می‌شود. این دولت خودخوانده از سیاست‌های سومالی پیروی نمی‌کند و در تمامی زمینه‌ها از سیاست‌های داخلی و قوانین خود پیروی می‌کند.
مردم این منطقه مسلمان و سنی مذهب شافعی هستند و اسلام از نظر هویت ملی مردم بسیار مهم است. این دولت خودخوانده بواسطه نزدیکی به یمن و کشورهای خلیج فارس، به شدت مورد علاقه وهابیت است و تبلیغات شدیدی نیز در آنجا وجود دارد.
اقتصاد جمهوری سومالی‌لند بر اساس دو مؤلفه مدیریت می شود، یکی نزدیکی به کشور یمن و صادرات حیوانات زنده است ،که ۷۰ درصد مشاغل آن را تشکیل می دهد. مشتریان اصلی این صادرات در خاورمیانه شرکت‌های عربی، خصوصا در مراسم سالیانه حج در شهر مکه هستند.و دیگر وابستگی به ۵۰۰ میلیون دلار پولی است که سالانه یک میلیون نفر مهاجر سومالی‌لند در بریتانیا، آمریکا، کشورهای اسکاندیناوی و …ارسال می کنند.
دولت سومالی لند نمی تواند نه به پول‌هایی که از خارج می‌آید و نه به منابع حاصل از دام‌های زنده، به دلیل خشکسالی برای بودجه کشور اعتماد کند.
دو برنامه برای رونق‌گرفتن اقتصاد دولت سومالی لند وجود دارد ، قرارداد مشارکت در تولید با شرکت «اوفیر انرژی» که صادرات نفت آن رونق پیدا کند و دیگر هم بندر دبی در امارات متحده عربی که از طریق دریای سرخ به بندر بربره وصل می‌شود.این برنامه راهی جایگزین برای انتقال از طریق خشکی به دلیل مسدود بودن اتیوپی است. ۹۰ درصد تجارت دریایی کشور اتیوپی ، وهمچنین پایگاه‌های نظامی دریایی فرانسه، چین و آمریکا،در دست جیبوتی همسایه سومالی‌لند است مقامات سومالی‌لند سعی دارند با فعال کردن بندر بربره بخشی از این تجارت را در اختیار بگیرند. در ماه مارس۲۰۱۸، دولت اتیوپی اعلام کرد، ۱۹ درصد از سهام بندر بربره را خریده است.
در سال های اخیر حمایت های دیپلماتیک پنهانی از سومالی‌لند به شدت افزایش یافته است.یکی از این کشورها امارات است،که سعی کرده با بسط حضور نظامی ، نقش ژاندارم و جانشین آمریکا را بازی کند.لذا به دنبال گسترش حضور در خط ساحلی منطقه شاخ آفریقا، خطوط ساحلی یمن و تنگه باب المندب ، به دنبال دو دستاورد مهم است: اول با کشورهای چین و ایران مقابله کند واز طرف دیگر علاوه بر کنترل این تنگه مهم و استراتژیک، غرب را با خود همراه کند،وبا همکاری ارتش سعودی، بر یمن، غلبه کند.برای این منظور اماراتی ها تلاش کردند،نیروهای نظامي سومالی لند را تقویت کنند.از طرفی دولت سومالی به عربستان گرایش زیادی دارد ، به همین دلیل بخاطر اختلافات اخیر امارات با عربستان در یمن ، سومالی سعی کرد از ایجاد پایگاه نظامی امارات در سومالی لند جلوگیری کند. واختلافات سومالي و امارات از همین جا شکل گرفت.
واژگان كليدي: نقش, مناطق, خودخوانده , مناقشات, منطقه, خاورمیانه , سومالی لند, فاطمه خادم شیرازی,سومالي,
