دکتر مریم خالقی نژاد
تحلیلگر مسائل بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc
قاره سبز در سال گذشته با اتفاقات بسیاری مواجه شد که بر تمامی نقاط آن تاثیرات خود را بر جای گذاشته است از جمله این تحولات میتوان به خیزش دوباره و اپیدمیهای متنوع ویروس کویید 19 تا جنگها و صلح هایی که نشان از تغییراتی در نظم بین الملل و یا تلاش برای تغییر در نظم موجود و مساله همیشه جاریِ مهاجرت اشاره کرد. اروپا در سال گذشته فراز و فرودهای زیادی را تجربه کرده است که در ادامه به ذکر برخی از مهمترین اتفاقات این قاره در محورهای سیاسی، امنیتی و اقتصادی میپردازیم.
قبل از هرچیز برخی تصمیمات سیاسی اروپا برای پیشبرد اهداف اتحادیه بسیار مهم است برای مثال در سرلوحه تصمیمات این اتحادیه در سال قبل ذکر شده است برای رسیدگی به چالش های اقتصادی، زیست محیطی، اجتماعی و فناوری و ایجاد مشارکت های جهانی به اتحادیه ای قوی تر و منسجم تر نیاز است. باید یک قرارداد اجتماعی جدید برای باز تعریف نقش دولت‌ها، کسب‌وکارها و نقش شهروندان که مبتنی بر اعتماد، شفافیت باشد اعمال شود. اتحادیه در تصمیمی همراه با برخی سازمانهای اروپایی از سیاست گذاران، صنعت و جامعه خواسته اند تا برای ایجاد یک اکوسیستم دیجیتال موثر اروپایی و پر کردن شکاف‌های اجتماعی و جغرافیایی با یکدیگر همکاری کنند. همچنین آنها خواستار بازنگری هوشمندانه در سرمایه گذاری و اتخاذ رویکردی مبتنی بر پیشگیری در سیاست سلامت شدند بنابراین در سیاستهای اتخاذ شده اتحادیه اروپا حرکت هایی برای حل چالش های مختلف با استفاده از همکاری و مشارکت همه ذکر شده است. یکی دیگر از سیاست های اتخاذی اروپا که در سال گذشته مشاهده گردید تمایل به همکاری با برخی کشورهای منطقه ای به جهت کاهش برخی مخاطرات مانند مهاجرت به اروپا بود.
اما در عرصه سیاسی و سیاست خارجی اتفاقات متعدد دیگری در سال گذشته در کشورهای مختلف اروپا رخ داد ؛
ویروس کووید 19: در بررسی و مرور اتفاقات سال گذشته در هر قسمت از جهان بی تردید ویروس کویید 19 سر لوحه همه اتفاقات قرار خواهد گرفت. در اروپا نیز قبل از هرچیز مساله کرونا و تصمیمات اتحادیه بسیار مطرح است. بحران کرونا شکاف و اختلاف در تصمیمات اتحادیه اروپا را آشکار کرد برای مثال واکنش ایتالیا و وضع مقررات درست نقطه مقابل آلمان و بی تفاوتی هایش در مقابل پیک های مختلف کرونا بود. در این بهبوهه انگلیس از پیمان تهیه تجهیزات پزشکی اتحادیه اروپا خارج شد که خلاءیی را در این مسیر برای اروپا ایجاد کرد. به طور چشمگیری کرونا منجر به کاهش صنعت توریست و ضرر به برخی از کشورها مانند یونان به دلیل کاهش صنعت گردشگری شد. همچنین صنایع هوایی و تولیدی هواپیمایی اروپا تحت تاثیرات منفی این بحران قرار گرفت تا جایی که حدود بیشتر از ده هزار نفر از کارکنان قسمت های مربوطه از ابتدای مسئله کرونا تا سال گذشته اخراج شدند( مثلا شرکت ایرباس). تورم ناشی از مسائل مختلف که با مساله کرونا به اوج خود رسید مثال دیگر در این زمینه است. در برخی خبرگزاری ها از ثبت بالاترین نرخ تورم در انگلستان در سه دهه اخیر خبر داده اند بنابراین مانند هرجای دیگر از جهان این ویروس عواقب متعددی را برای اروپا داشته است.
بعد از مساله کویید 19 در عرصه سیاسی، امنیتی و اقتصادی نیز اتفاقات متعددی در این قاره رخ داد که در ادامه به صورت مختصر بیان شده است.
روابط اروپا و ناتو: افزایش تنش و چالش میان ناتو و اروپا در برخی محورها در طول سال گذشته بسیار آشکار بود، نمونه این مورد در خصوص پیمان آسمان باز است چرا که یکی از امیدواریهای اروپا در زمینه امنیت و تقویت نظامی پیمان آسمان های باز تلقی میشد که بر امنیت و ثبات اروپا تاثیر داشت. اما خروج روسیه و آمریکا از این پیمان ضربه ای بر امنیت اروپا و مشارکت منطقه ای خواهد بود.
رزمایشهای نظامی مشترک ناتو و امریکا که این رزمایش ها از اهمیت سیاسی و نظامی مختلفی برای اروپا برخوردار است. برای مثال در سالهای گذشته رزمایش مشترکی به نام دیفندر یوروپ که در سه دهه گذشته در اروپا به عنوان بزرگترین مانور نظامی ذکر شده است شکل گرفت که نتایج و پیامدهای آن در سال گذشته نیز همچنان بر امنیت و اقتدار نظامی اروپا تاثیرگذار بوده است. مانور DEFENDER-Europe 20 یک تمرین چندملیتی تحت رهبری ایالات متحده است که شامل مشارکت ناتو نیز می شود. این بزرگترین استقرار نیروهای مستقر در ایالات متحده به اروپا در بیش از 25 سال گذشته با هزاران سرباز است که مستقیما از ایالات متحده به اروپا مستقر شده اند. این نشان دهنده تعهد ایالات متحده به ناتو و عزم این کشور برای ایستادن در کنار متحدان و شرکای اروپایی خود است که در این زمینه همکاری میان دو قاره بسیار بارز است. تاثیر این امر تا بدانجا بوده است که در سال گذشته حتی در بحبوحه جنگ اوکراین شاهد تلاش برای رزمایش های مختلف مانند رزمایش واکنش سرد 2022 در نروژ هستیم. بنابراین اروپا در سال گذشته از نظر نظامی همواره هم مسیر امریکا سیاست هایش را پیش برده است.
اختلاف میان ابر قدرت های اروپایی با هم پیمانانشان و یا اختلافات داخلی از دیگر مسائل مطرح در سال گذشته است. برای مثال قرار داد آکوس و راهبرد هند پاسیفیک، لغو آن و تاثیر بر سیاست های فرانسه از اتفاقات مهم دیگر در اروپا بوده است. اگرچه برخی ها معتقدند لغو قرارداد زیردریایی ها تاثیری در حضور فرانسه در هند-پاسیفیک ندارد؛ چرا که فرانسه دولت مقیم در منطقه است. مضاف بر این، استرالیا، هند و ژاپن برای راهبرد هند و اقیانوسیه فرانسه ضروری هستند. بعد از لغو این قرارداد نماینده فرانسه اعلام کرده است که این اقدام به مشارکت مبتنی بر اعتماد آسیب می زند. فرانسه قبلا لغو این معامله را یک خنجر از پشت نامیده است. وزیر امور خارجه فرانسه، این مناقشه را یک “بحران” در روابط فرانسه با ایالات متحده و استرالیا توصیف کرده اند. تحلیلگران می گویند که حتی اگر مقامات آمریکایی امیدوار باشند که بحران به سرعت از بین برود، می تواند آسیب دائمی به اتحاد واشنگتن با فرانسه و اروپا وارد کند و جبهه متحدی را که دولت بایدن به دنبال ایجاد آن علیه قدرت رو به رشد چین است، زیر سوال ببرد. در قابل کمی بعد استرالیا اعلام کرد که از فراخواندن سفیر فرانسه متاسف است و برای روابط با فرانسه ارزش قائل است و به تعامل با پاریس در مورد مسائل دیگر ادامه خواهد داد. بنابراین در روابط فرانسه با استرالیا و امریکا چالش هایی وجود داشته است. از نمونه های داخلی هم می توان به بلژیک اشاره کرد. نزاع در بلژیک در تشکیل دولت و اختلاف میان ملی گرایان و سوسیالیست ها از دیگر اتفاقات مهم اتحادیه بوده است.
مهاجرت نیز یکی از مهمترین اتفاقات و درگیریها و بحران های سیاستی سال گذشته در اروپا بوده است که در برخی کشورها منجر به درگیریهایی شده است. سیل مهاجرت به خصوص در مرزهای بلاروس، جزایر قناری، ایتالیا، یونان و بالکان بسیار بالا بود. در جوامع داخلی آنها برخی انگیزه های نژاد پرستانه و متعاقبا درگیری های مختلف در کشورهای مختلف اروپایی مانند آلمان رخ داد که بسیار گریبانگیر دولت ها بود. در این طیف از مشکلات تمایل برخی شهروندان اروپایی به خصوص بلژیکی ها در پیوستن به گروه های تروریستی مانند داعش و تبدیل این موضوع به یک چالش جدی نیز در سال گذشته همانند سال های پیش از دیگر دل نگرانی و موضوعات جامعه اروپا محسوب می شود.
مساله افغانستان نیز در تصمیمات سیاسی اروپاییان بسیار تاثیرگذار بود ، تا حدودی عملکرد ضعیف اروپا در خصوص عدم استقلال در اقدامات کشورهای اروپایی را بیش از بیش به عرصه نمایش گذاشت. از سویی هم بحران افغانستان منجر به تقویت و تشدید گسل مهاجرتی به اروپا گردید.
رقابت با چین: اروپا که سیاست بازنگری سیاست تجاری و سیاست تجاری باز ، پایدار و جسورانه را در پیش گرفته است در چشم اندازی برای 2030 تلاش دارد که سهم مهمی در اقتصاد جهان داشته باشد . بی تردید چین یکی از چالش های مهم در پیش روی این اتحادیه است. این سیاست تحت تاثیر فضای رقابتی با چین است. از نمونه های این رقابت طرح دروازه جهانی برای مقابله با طرح کمربند و جاده چین ، نگرانی در خصوص نفوذ رو به افزایش چین در منطقه بالکان و امثالهم در سال گذشته منجر به تشدید این سیاست گردیده است.
تهدید روسیه از دیگری گزینه های مهم در سال گذشته می باشد که نتیجه آن مساله اوکراین را به نمایش گذاشت. نزدیکتر شدن نیروهای ناتو به اوکراین و مرزهای روسیه منجر به واکنش روسیه به این امر و حمله به اوکراین گردید که اکنون در میانه جنگ اروپاییان تحریم های مختلفی را بر علیه روسیه وضع کرده اند که این تحریم ها به التهاب در روابط اروپا قوت می بخشد. در سال گذشته به طور کلی بر سر مسائلی مانند اوکراین، بلاروس، مولداوی، صربستان، ارمنستان، گرجستان و امثالهم اختلافاتی وجود داشت که درست نقطه مقابل روسیه هستند.
انرژی: یکی دیگر از عواقب ناشی از بحران اوکراین و التهاب در روابط با روسیه تاثیر بر واردات گاز اروپا است. اروپا که برای واردات گاز خود بسیار به روسیه وابسته است در این گیرودار و اختلافات نیاز دارد تا با تلاش های مکرر بتواند گاز خود را از کشورهای دیگر تامین کند.
چرخش روابط با کشورهای آسیای میانه یکی از مهمترین چرخش ها و تغییرات سیاست اروپا نسبت به سال های قبل است که اکنون تلاش برای تقویت همکاری با کشورهای آسیای میانه در بین بسیاری از کشورهای اروپای و تغییر اولویت های سرمایه گذاری مانند حمایت های توسعه ای از کشورهایی مانند ازبکستان. قرقیزستان. تاجیکستان و … مد نظر دولتهای اروپایی است. دلایل زیادی برای این چرخش وجود دارد که از حوصله این نوشتار خارج است به خصوص آنکه در ماه ها و روزهای پایانی سال گذشته روابط با کشورهای تامین کننده انرژی مانند روسیه به وخامت گرایید و این نیاز را در اروپا به وجود آورد که در زمینه اقتصادی نیاز است تا در تلاش برای روابط بهتر با مناطقی مانند آسیای میانه و خاورمیانه باشند.
در یک جمع بندی اروپا در سال گذشته دو متغیر مستقل در سیاست های خود داشته است که بر اتفاقات مختلف و سرنوشت این اتحادیه بسیار تاثیرگذار بوده است یکی بحران کرونا و دیگری مساله تقابل با روسیه و چین که منجر به دامن زدن و تقویت برخی بحران هایی ماندن مهاجرت و … در این قاره گردید. به همین جهت سیاست ها و استراتژی های اتخاذی متاثر از دو بحران نام برده در اتحادیه بسیار قابل مشاهده است. اگر بخواهیم به طور موردی نام ببریم اتفاقات ناشی از اپیدمی های مختلف کرونا و سپس مساله مهاجرت، تقابل با روسیه و چین، اختلافات داخلی کشورهای قدرتمند اروپایی با دیگر کشورها و اختلافاتی در تشکیل دولت در درون کشورهایی مانند بلژیک از مهمترین اتفاقات سال گذشته در اروپا محسوب می شود. آنچه که بارز است نگاه اروپا به کشورهای آسیا در سال گذشته می باشد که در صورت ادامه دار بودن، چرخش به سمت شرق را در استراتژی های این اتحادیه خواهیم دید. اما نکته اصلی که نباید فراموش شود آنکه هیچگاه اروپا به طور کامل و مستقل از امریکا به سیاست های خود به خصوص در عرصه نظامی جامه عمل نپوشانده است.
کلمات کلیدی: اروپا, امنیت, کرونا,مهاجرت, روسیه, اوکراین, انرژی, افغانستان
منابع :
Friends of Europe (2021). State of Europe 2021 — the festival of politics and ideas: a new Renaissance
Erounews(2022). https://per.euronews.com/my-europe/2022/02/16/uk-inflation-climbs-to-highest-since-1992-at-5-5
Defender Europe, https://shape.nato.int/defender-europe
Lidia Kellyand Gus Trompiz(2021), Australia made ‘huge mistake’ in cancelling submarine deal, says French envoy, https://www.reuters.com/world/europe/australia-made-huge-mistake-cancelling-submarine-deal-says-french-ambassador-2021-09-18/
