عصر کابل های زیردریایی و تنش های ژئوپلیتیکی

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

عموم مردم تصور می کنند که ارتباطات اینترنتی از طریق پیوندهای ماهواره ای انجام می شود اما حقیقت این است که بیش از 99 درصد از ترافیک اینترنت بین قاره ای از طریق کابل های زیردریایی صورت می پذیرد. کابل های زیردریایی خطوط حیاتی شبکه ارتباطی هر کشوری هستند که به فعالیت های تجاری-اقتصادی و فرهنگی-اجتماعی آنان قدرت می بخشند و هرگونه کنترل و اخلال در آن‌ها، عملاً کشورها را دچار چالش های جدی خواهد کرد.

اولین کابل های زیردریایی در حدود سال 1850 نصب شد و اولین کابل بین قاره ای به طول 4000 کیلومتر در سال 1858 به بهره برداری رسید که ایرلند و نیوفاندلند (کانادا) را به هم متصل می کرد. در حالی که اولین تلگراف که «ملکه ویکتوریا» برای «جیمز بیوکنن»، رئیس جمهور وقت ایالات متحده فرستاد هفده ساعت طول کشید تا از یک نقطه به نقطه دیگر برسد یک شاهکار تکنولوژیکی به حساب می آمد، در سال 1956 اولین کابل تلفن بین قاره‌ای به بهره‌برداری رسید و دوباره اروپا و آمریکا را با سی و شش خط تلفن به هم متصل کرد. 32 سال بعد اولین کابل فیبر نوری – جایگزین مس – در سال 1988 فعال شد و در دهه های اخیر شبکه کابلی زیردریایی به طور چشمگیری افزایش یافته است که ناشی از رشد تصاعدی تقاضای ایجاد شده توسط اقتصاد دیجیتال و جهان جدید است(1).

به طور کلی سه نقطه استراتژیک اتصال کابل وجود دارد:

• تنگه لوزون: 18 کابل بین المللی از شرق به غرب در تنگه لوزون بین تایوان و فیلیپین وجود دارد که خطوط ارتباطی بین جنوب شرق آسیا و سایر نقاط جهان بر این مسیر تکیه دارند.

• کانال سوئز-دریای سرخ-تنگه باب المندب: حدود 13 کابل از کانال سوئز-دریای سرخ-تنگه باب المندب بین یمن در شبه جزیره عربستان و جیبوتی و اریتره در شاخ آفریقا می گذرد و در نتیجه به عنوان یک کانال ارتباطی بین آسیای جنوبی-شرق آفریقا و اروپا عمل می کند.

• تنگه مالاکا: کابل های متعددی از طریق تنگه مالاکا بین سنگاپور، اندونزی و مالزی از دریای جنوبی چین می گذرند و خطوط ارتباطی را به ژاپن متصل می کند(2).

در مجموع می توان گفت کابل‌های ارتباطی زیردریایی دارایی‌های استراتژیک جدید در اقیانوس‌ها هستند که می‌توانند نقطه اشتعال تنش‌های ژئوپلیتیکی باشند. مکان‌های جغرافیایی که کابل‌های اینترنت در آن‌ها به هم می پیوندند یا از تنگه‌های باریک عبور می‌کنند، می‌توانند به نقاط درگیری تبدیل شوند. کشورهایی که بر این مکان‌های حیاتی کنترل دارند می‌توانند به طور بالقوه جریان داده‌ها را مختل یا دستکاری نمایند. این کنترل می تواند برای اهداف سیاسی مانند سانسور، نفوذ در اطلاعات یا حتی اجبار اقتصادی اعمال شود(3). کابل‌ها همچنین در تشدید رقابت دریایی بین دولت‌ها، در زمینه مسائل نظامی، اقتصادی، جمعیتی و زیست‌محیطی، از جمله جنگ در بستر دریا، نقش دارند(4). 

به طور کلی چند روند برای امنیت و انعطاف‌پذیری کابل‌های زیردریایی می تواند تنش های ژئوپلیتیکی را به وجود آورد:

• از آنجا که کابل‌های زیردریایی «بدون پرچم» یعنی عمدتاً مربوط به بخش خصوصی هستند واز نظر قانونی به هیچ کشور خاصی تعلق ندارند و توسط کنسرسیوم‌های جداگانه‌ای از شرکت‌ها یا نهادهای خصوصی اداره می‌شوند در نتیجه عملاً هیچ سیستم حاکمیتی بین‌المللی یا آژانس بین‌المللی بر آنها حاکم نیست که این وضعیت شرایط را از نظر امنیتی پیچیده می کند. شرکت‌های که کابل‌های زیردریایی را مدیریت می‌کنند از سیستم‌های مدیریت شبکه برای متمرکز کردن کنترل بر اجزا استفاده می‌کنند که سطوح جدیدی از ریسک امنیتی را به وجود می آورد. تاکنون مالکان خصوصی تمایلی به تقبل هزینه‌های افزایش اقدامات حفاظتی نشان نداده‌اند و حتی دولت‌ها هنوز برنامه ای برای کاهش خطرات حملات به این زیرساخت اتخاذ نکردند.
• رشد انفجاری محاسبات ابری، حجم و حساسیت داده های عبوری از این کابل ها را افزایش داده است. بنابراین، دولت ایالات متحده یک فرصت و مسئولیت جدید – در هماهنگی با بخش خصوصی با متحدان و شرکای خارج از کشور – برای افزایش چشمگیر مشارکت خود در حفاظت از امنیت و انعطاف‌پذیری کابل‌های زیردریایی دارد(5).این در حالیست که علاوه بر ایالات متحده و چین که قصد دارند کنترل کابل‌های زیردریایی را در دست بگیرد روسیه تلاش هایی را برای ایجاد شبکه کابلی زیردریایی در قطب شمال انجام داده است. اگرچه هدف روسیه بهبود اتصال دیجیتال این کشور و افزایش قابلیت‌های ارتباطی در مناطق دورافتاده و اعمال نفوذ در منطقه قطب شمال است اما به نظر می رسد این پروژه با سرعت پایینی پیش رفته است (6). 
• حمله به زیرساخت های کابلی زیر دریایی توسط یک بازیگر متخاصم به طور بالقوه فاجعه بار خواهد بود. حتی خرابکاری نسبتاً محدود نیز پتانسیل ایجاد اختلالات اقتصادی قابل توجه و آسیب به ارتباطات نظامی را دارد، از این رو زیرساخت های زیردریایی احتمالاً به عنوان یک میدان جنگ برای رقابت ژئوپلیتیکی در حال ظهور به شمار می آیند. کابل‌های زیردریایی علاوه بر پدیده‌های طبیعی مانند حوادث غیرعمدی کشتی‌ها-زیردریایی ها یا حتی حملات جانداران دریایی که بر عملکرد آنها تأثیر می‌گذارند، می‌توانند در معرض تهدید جنگ ترکیبی، تروریسم، دزدی دریایی، یا اقدامات تخریبی دولت‌ها در زمان جنگ قرار بگیرند. بازیگران متخاصم نه تنها ممکن است از کابل‌ها برای جمع‌آوری اطلاعات، جاسوسی و نظارت استفاده کنند حتی می توانند آنها را به عنوان بخشی از تاکتیک‌های خود برای ایجاد اختلالات در اقتصاد و ارتباطات جوامع مورد نظر قطع نمایند(7).

هنگامی که «ادوارد اسنودن» افشا کرد که ایالات متحده تا چه حد از این کابل ها برای جاسوسی استفاده می کند کشورهای مختلف از جمله «برزیل» درصدد حفاظت از اطلاعات خود برآمدند و اکثر پروژه ها را برای ساخت کابل های ارتباطی بدون نظارت شرکت های آمریکایی عملیاتی کردند(8). اگرچه بعضی دیگر از کشورها مانند «شیلی» مسیر پروژه کابل بین اقیانوسی برای اتصال به منطقه آسیا-اقیانوسیه خود را با نظارت ایالات متحده طراحی و توسعه می دهند. لازم به ذکر است شرکت «هواوی» که در سال های اخیر ساخت کابل های زیردریایی که آمریکای لاتین و آفریقا را به هم متصل می کند، گسترش داده است مجری طراحی پروژه برای شیلی بود اما شیلی با فشار از جانب ایالات متحده از قرارداد با هواوی برای فناوری«G5» صرف نظر کرد(9).از سوی دیگر کمپانی چندملیتی«Global Cloud Xchange» که دارای کابل عظیم«FALCON» است و ارتباطات هند، ایران، عراق، کویت، مالدیو، سریلانکا، عمان، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، قطر و یمن را به هم متصل می کند از جمله پروژه های است که در جهت استقلال از شرکت های چینی و امریکایی عملیاتی خواهد شد. لازم به ذکر است اگر روابط رو به گسترش ایران و پادشاهی سعودی تضعیف شود ممکن است یکی از شرکا تصویب یک کابل جدید را به تاخیر بیندازد و ادامه این پروژه را مختل کند(10).

به هر حال جنگ کابل بین ایالات متحده و چین وارد مرحله ای جدید می شود.چین در نظر دارد تا سال 2025 ، 60 درصد از بازار جهانی فیبر نوری را کنترل کند. بر این اساس، از هفت شرکت بزرگ کابل فیبر نوری در جهان، پنج شرکت چینی هستند از جمله«Huawei» و«ZTE». ورود شرکت‌های بزرگ دولتی چین مانند «ZTE» به دنیای نصب و راه‌اندازی شبکه‌های کابلی زیردریایی همراه با افزایش گسترده رقابت ژئوپلیتیکی در دهه گذشته به عنوان زنگ خطری برای کشورهای رقیب مانند ژاپن و استرالیا عمل کرده است. بدین ترتیب ایالات متحده، استرالیا، ژاپن و سایر کشورها نسبت به تسلط کابل های زیردریایی چین ابراز نگرانی کرده اند. در این راستا پروژه کابل زیردریایی هنگ کنگ-ایالات متحده به طول 8000 کیلومتر که قرار بود لس آنجلس را به هنگ کنگ، متصل کند متوقف شده است. شرکت های بزرگ نظیر «متا»، «گوگل» و دیگر غول‌های فناوری آمریکایی، در حال ساخت چندین کابل بین قاره امریکا و آسیا هستند که چین را دور می‌زنند. همچنین بزرگ‌ترین ارائه‌دهنده اینترنت و ارتباطات تایوان«Chunghwa Telecom» به «گوگل» و دیگر اپراتورهای آمریکایی و آسیایی برای ساخت کابل«Apricot» پیوسته است(11) که این موضوع جنگ و تنش با محوریت کابل های زیردریایی را بین چین و ایالات متحده تشدید خواهد کرد.

چشم انداز

تسلط و کنترل زیرساخت های مرتبط با کابل های زیردریایی و خطوط فیبرنوری که ژئوپلیتیک را تحت تاثیر قرار می دهند در اولویت برنامه های امنیتی قدرت های برتر جهان قرار گرفته است چرا که در مجموع سوء استفاده سیاسی، تضعیف امنیت سایبری و امکان جاسوسی همراه با ایجاد خلاء در پروتکل ها و استانداردهای اقتصاد دیجیتال یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های پیش روی جهان در سال های آینده خواهد بود.

در این بین ایالات متحده و چین که به طور فزاینده‌ای برای کنترل زیرساخت‌های دیجیتال جهانی با یکدیگر در رقابت اند درصدد نفوذ و حضور در گذرگاههای استراتژیک آبی و مکان های فرود مناسب از نظر جغرافیایی برای گسترش و امنیت کابل های فیبرنوری خود هستند. تحت این شرایط ضمن اینکه فعالیت نیروی دریایی و عملیات در خارج از آبهای سرزمینی دو کشور تشدید خواهد شد، ارزشهای بنیادین امنیت ملی از جمله تمامیت ارضی و استقلال سیاسی کشورهای دیگر نیز آسیب پذیر می شود. 

کلید واژگان: کابل های زیردریایی,چین, امریکا, امنیت,اقتصاد, مریم وریج کاظمی

1-https://www.globalissues.org/news/2022/11/09/32366

2-https://usanasfoundation.com/submarine-cable-network-the-global-sovereign-asset

3-https://thred.com/change/people/navigating-through-the-geopolitics-of-internet-cables

4-https://www.ifri.org/en/publications/etudes-de-lifri/pacific-caught-world-wide-web-geopolitics-submarine-cables-oceania

5-https://www.atlanticcouncil.org/in-depth-research-reports/report/cyber-defense-across-the-ocean-floor-the-geopolitics-of-submarine-cable-security

6-https://www.thearcticinstitute.org/geopolitics-subsea-cables-arctic/

7-https://www.ispionline.it/en/publication/geopolitics-submarine-cables-infrastructure-digital-age-35516

8-https://www.preciseconsultants.co.uk/news/cables-and-geopolitics/37636/

9-https://www.bnamericas.com/en/analysis/how-geopolitics-shaped-chiles-trans-pacific-cable-route

10-https://foreignpolicy.com/2023/05/24/china-subsea-cables-internet-decoupling-biden/

11-https://trendsresearch.org/insight/undersea-cables-in-an-age-of-geopolitical-competition/