رویکرد سیاستی و چشم انداز توریستی هند

دکتر گلناز سعیدی

  استاد دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC  

 

مقدمه

توریسم به عنوان یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین صنایع در جهان امروز شناخته می‌شود که نه تنها به عنوان یک عامل اقتصادی تأثیرگذار در کشورهای مختلف عمل می‌کند، بلکه ابزاری برای تقویت تبادلات فرهنگی، توسعه روابط بین‌المللی، و ارتقای درک متقابل میان ملت‌ها به شمار می‌آید. در این میان، کشورهای با جاذبه‌های طبیعی، تاریخی، و فرهنگی منحصر به فرد، توانسته‌اند جایگاه ویژه‌ای در صنعت گردشگری پیدا کنند. هند با تاریخ باستانی، فرهنگ غنی، و تنوع طبیعی وسیع، یکی از این مقاصد برجسته است.

هند کشوری است با تنوع اقلیمی و فرهنگی بی‌نظیر که از سواحل گرم و آرام در جنوب گرفته تا کوه‌های سربه‌فلک کشیده هیمالیا در شمال، از بیابان‌های وسیع در غرب تا جنگل‌های انبوه در شرق را در بر می‌گیرد. این تنوع جغرافیایی و فرهنگی باعث شده است که هند به یکی از جذاب‌ترین مقاصد گردشگری جهان تبدیل شود. جاذبه‌هایی همچون معابد باستانی، مکان‌های مذهبی مهم، یادبودهای تاریخی مانند تاج‌محل، پارک‌های ملی زیبا، و سواحل بکر، تنها بخشی از جذابیت‌های هند برای گردشگران هستند.

با این حال، هند با چالش‌هایی نظیر مشکلات زیرساختی، محدودیت‌های امنیتی، و عدم توسعه پایدار در بخش‌هایی از صنعت گردشگری نیز روبه‌رو است. در پاسخ به این چالش‌ها، دولت هند سیاست‌ها و استراتژی‌هایی را برای توسعه صنعت توریسم در نظر گرفته است. این سیاست‌ها در تلاشند تا با بهبود زیرساخت‌ها، ارتقای امنیت و راحتی گردشگران، و همچنین بهره‌برداری از پتانسیل‌های اقتصادی و اجتماعی توریسم، این صنعت را به یکی از ارکان اقتصادی کشور تبدیل کنند.

در این مقاله، به بررسی رویکرد سیاستی و چشم‌انداز توریستی هند پرداخته می‌شود. هدف این است که با تحلیل استراتژی‌های توسعه، چالش‌ها، و فرصت‌های موجود، تصویری جامع از وضعیت فعلی و آینده صنعت توریسم در هند ارائه دهیم و نشان دهیم که چگونه هند می‌تواند از توریسم به عنوان یک ابزار اقتصادی و فرهنگی بهره‌برداری کند.

 

جاذبه‌های توریستی هند

• میراث فرهنگی و تاریخی

هند یکی از کشورهای غنی از نظر آثار تاریخی و فرهنگی است. معابد، قلاع، قلعه‌ها، موزه‌ها، و آثار باستانی در سراسر این کشور پراکنده‌اند که بازدید از آن‌ها تجربه‌ای فراموش‌نشدنی برای گردشگران ایجاد می‌کند. تاج‌محل، یکی از شگفتی‌های معماری جهان، در آگره قرار دارد و یکی از جاذبه‌های اصلی گردشگری هند به شمار می‌رود. معابد تاریخی چون معبد گوباردان در اوتارپرادش، معبد کریشنا در مادهاپرادش، و معبد ویشنو در کیرالای جنوبی نیز توجه گردشگران را به خود جلب می‌کنند.

– طبیعت و مناظر طبیعی

هند به دلیل دارا بودن مناظر طبیعی متنوع، از سواحل زیبا گرفته تا کوهستان‌های هیمالیا، یکی از مقاصد مهم گردشگری طبیعت است. سواحل گوا و کرالا با شن‌های طلایی، درختان نخل و آب‌های فیروزه‌ای خود، یکی از محبوب‌ترین مقاصد گردشگری ساحلی در هند هستند. از طرفی، در شمال کشور، هیمالیا با قله‌های پوشیده از برف و چشم‌اندازهای فوق‌العاده، یکی از بهترین مقاصد برای علاقه‌مندان به کوهنوردی و ورزش‌های زمستانی است.

-گردشگری مذهبی

هند مهد یکی از بزرگ‌ترین و قدیمی‌ترین تمدن‌های دینی و مذهبی جهان است. این کشور مملو از مکان‌های مذهبی است که به دلیل اهمیت فرهنگی و تاریخی خود، هر ساله میلیون‌ها گردشگر را به خود جذب می‌کنند. واراناسی، که به‌عنوان یکی از مقدس‌ترین شهرهای هند شناخته می‌شود، مقصد اصلی بسیاری از گردشگران مذهبی است. معابد هندو، مساجد اسلامی، کلیساهای مسیحی و معابد بودایی در سراسر هند پراکنده‌اند که نشان‌دهنده تنوع دینی و مذهبی این کشور است.

– جشن‌ها و فستیوال‌ها

جشن‌ها و فستیوال‌های هند یکی از بزرگ‌ترین جاذبه‌های گردشگری این کشور هستند. فستیوال‌ها چون دیوالی، هولی، دورگا پوجا، وگرا و آییودیوز، هر یک تجربه‌ای ویژه و منحصر به فرد از فرهنگ و سنت‌های هند را به گردشگران ارائه می‌دهند. این جشن‌ها با رنگ‌ها، موسیقی، رقص، غذا و آیین‌های خاص خود، هر ساله هزاران گردشگر را از سرتاسر جهان به خود جذب می‌کنند.

 

سیاست‌های توریسم در هند در حوزه گردشگری

حکومت هند برای توسعه و ترویج صنعت توریسم در این کشور، سیاست‌های مختلفی را اتخاذ کرده است که هدف آنها جذب بیشتر گردشگران داخلی و خارجی، افزایش درآمد از صنعت توریسم، و تقویت جایگاه هند به عنوان یکی از مقاصد گردشگری برتر جهان است. یکی از اقدامات کلیدی در این راستا، ترویج جاذبه‌های گردشگری متنوع کشور است. هند با تنوع جغرافیایی و فرهنگی خود، از جاذبه‌های طبیعی و تاریخی فراوانی برخوردار است. سواحل زیبا، جنگل‌های انبوه، کوه‌های بلند، و رودخانه‌های بزرگ همگی جزو جاذبه‌های طبیعی هند هستند که دولت با بهره‌گیری از تبلیغات بین‌المللی و داخلی، تلاش می‌کند تا این جاذبه‌ها را به گردشگران معرفی کند. از سوی دیگر، جاذبه‌های تاریخی و فرهنگی هند، شامل معابد باستانی، کاخ‌های سلطنتی، و آثار معماری متفاوت از دوره‌های مختلف تاریخ، اهمیت ویژه‌ای دارند که دولت به ترویج آنها نیز توجه دارد.

علاوه بر ترویج جاذبه‌های گردشگری، توسعه زیرساخت‌ها یکی دیگر از سیاست‌های کلیدی است. بهبود هتل‌ها و اقامتگاه‌ها یکی از مهم‌ترین اولویت‌های دولت هند است. به دلیل جمعیت زیاد و تنوع فرهنگی این کشور، نیاز به انواع مختلف اقامتگاه‌ها وجود دارد. برای این منظور، دولت مشوق‌ها و تسهیلات ویژه‌ای برای سرمایه‌گذاران فراهم کرده تا پروژه‌های گردشگری به ویژه در مناطق مختلف کشور به بهره‌برداری برسند. همچنین، بهبود شبکه حمل‌ونقل عمومی، شامل اتوبوس‌ها، قطارها، و هواپیماها، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، چرا که تسهیل سفر گردشگران داخلی و خارجی به مناطقی که ممکن است دسترسی دشوار داشته باشند، امری حیاتی است.

در کنار این مسائل، ایجاد امنیت و راحتی برای گردشگران نیز جزو سیاست‌های مهم دولت هند است. تقویت امنیت در مناطق گردشگری، ایجاد مراکز اطلاع‌رسانی در مکان‌های مختلف، و آموزش نیروهای امنیتی به منظور برخورد مناسب با گردشگران، از جمله اقداماتی است که دولت برای جلب اعتماد بیشتر گردشگران اتخاذ کرده است. این تلاش‌ها به منظور تضمین تجربه‌ای امن و راحت برای بازدیدکنندگان صورت می‌گیرد تا گردشگران با اطمینان خاطر بیشتری از خدمات توریستی بهره‌مند شوند و هند را به عنوان مقصدی ایمن و جذاب برای سفر انتخاب کنند.

 

چشم‌انداز توریسم هند

چشم‌انداز توریسم هند به دو بخش عمده تقسیم می‌شود: توسعه پایدار و ترویج گردشگری مسئولانه.

الف. توسعه پایدار

توریسم پایدار به معنی حفظ محیط‌زیست و فرهنگ محلی در کنار توسعه صنعت گردشگری است. هند در تلاش است تا گردشگری را به شیوه‌ای توسعه دهد که آسیبی به منابع طبیعی و فرهنگی این کشور نرساند. برخی از اقدامات در این راستا عبارتند از:

الف. حفاظت از محیط‌زیست: دولت هند برنامه‌هایی برای حفاظت از پارک‌های ملی و مناطق طبیعی ایجاد کرده است. همچنین تلاش‌های زیادی در زمینه مدیریت پایدار منابع آب و انرژی در مناطق توریستی انجام می‌شود.

گردشگری سبز: هند در حال تشویق به گردشگری سبز است که با کمترین تأثیر منفی بر محیط‌زیست همراه باشد.

ب. ترویج گردشگری مسئولانه

دولت هند به دنبال ترویج گردشگری مسئولانه است که در آن گردشگران به فرهنگ و سنت‌های محلی احترام بگذارند و در عین حال از منابع طبیعی به شیوه‌ای پایدار استفاده کنند. برای این منظور:

آموزش گردشگران: برنامه‌های آموزشی برای گردشگران جهت آگاهی از اهمیت حفظ محیط‌زیست و فرهنگ‌های محلی در مناطق توریستی ایجاد شده است.

حمایت از جوامع محلی: دولت هند از جوامع محلی می‌خواهد تا در فرآیند گردشگری مشارکت کنند و از مزایای آن بهره‌مند شوند.

 

بررسی اجمالی سیاست‌های گردشگری هند

برنامه‌ریزی گردشگری در هند پس از استقلال آغاز شد. تلاش‌های آگاهانه و سازمان‌یافته برای ترویج گردشگری در هند از سال 1945 شروع گردید، زمانی که دولت کمیته‌ای تحت رهبری سر جان سارگنت، مشاور آموزشی وقت دولت هند، تشکیل داد. از آن پس، توسعه سیستماتیک گردشگری در هند آغاز شد. رویکرد برنامه‌ریزی گردشگری در دوره‌های مختلف، به ویژه در دومین و سومین برنامه پنج‌ساله، تکامل یافت. در ششمین برنامه پنج‌ساله، گردشگری به عنوان ابزاری برای توسعه اقتصادی و هم‌پیوندی اجتماعی مورد تأکید قرار گرفت. پس از دهه 1980، فعالیت‌های گردشگری به عنوان یک موتور اشتغال‌زایی، منبع درآمد، درآمد ارزی و صنعت تفریحی رشد قابل توجهی پیدا کرد. دولت هند در این مسیر، اقدامات مهمی برای ترویج صنعت گردشگری انجام داده است.

نقش وزارت گردشگری و اداره گردشگری به میزان زیادی افزایش یافته است، اما رویکرد کنونی سیاست‌های گردشگری هنوز شباهت‌های زیادی به رویکردی دارد که در اواسط دهه 1950 میلادی وجود داشت. سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های گردشگری هند در سه دهه اخیر تغییرات زیادی نکرده است. با این حال، تاثیرات گردشگری بر اقتصاد هند همچنان مورد توجه قرار دارد و سؤال اصلی این است که این تاثیرات چگونه بر بخش‌های مختلف اقتصادی تأثیر می‌گذارند و پیوندهای آن با دیگر بخش‌ها چگونه است.

تحقیقات در این زمینه نشان می‌دهند که تأثیرات گردشگری می‌توانند به صورت مستقیم، غیرمستقیم و ناشی از آن دسته‌بندی شوند. تأثیرات مستقیم به تغییرات ناشی از هزینه‌های گردشگری اشاره دارند که مستقیماً بر بخش‌های مختلف اقتصادی تأثیر می‌گذارند. تغییرات در هزینه‌های گردشگری که باعث هزینه‌های اضافی در سایر بخش‌های اقتصاد می‌شود، به‌طور غیرمستقیم از طریق اثرات ضربی (یا القایی) قابل مشاهده است. این تأثیرات می‌تواند در دو حوزه باشد: هزینه‌های کسب‌وکارها مانند رشد ناشی از افزایش تقاضا برای کالاها و خدمات و هزینه‌های خانوارها، مانند هزینه‌های مصرفی برای کالاها و خدماتی که توسط کسب‌وکارهای گسترش یافته به دلیل افزایش تقاضای گردشگری ارائه می‌شود. تأثیرات ناشی از آن هم به تغییرات در هزینه‌های مصرفی خانوارها اشاره دارد که به دلیل تغییرات در درآمدها، حاصل از تأثیرات مستقیم یا غیرمستقیم است.

چارچوب کلان‌اقتصادی معمولاً یک اقتصاد را به سه بخش اصلی تقسیم می‌کند: خانوارها، کسب‌وکارها و دولت. با بررسی اینکه چگونه تقاضای خانوارها برای کالاها و خدمات بر تولید و فعالیت‌های کسب‌وکارها یا دولت تأثیر می‌گذارد، می‌توان دید که چگونه این فعالیت‌ها با زمان و در میان کشورهای مختلف تغییر می‌کنند. در نهایت، کلان‌اقتصاد به‌عنوان ابزاری برای درک نحوه تأثیر گردشگری و بررسی پیوندهای آن با سایر بخش‌ها و فعالیت‌های اقتصادی، مورد استفاده قرار می‌گیرد.

 

چالش‌های و فرصت های صنعت توریسم در هند

صنعت توریسم هند، با تمام جذابیت‌ها و پتانسیل‌های خود، با چالش‌های متعددی مواجه است که ممکن است رشد و توسعه آن را تحت تأثیر قرار دهد. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها، کمبود زیرساخت‌های مناسب در برخی از مناطق است. اگرچه در شهرهای بزرگ و مقاصد توریستی معروف، امکانات خوبی برای گردشگران فراهم شده، اما در مناطق دورافتاده یا کمتر شناخته‌شده، وضعیت زیرساخت‌ها از جمله حمل‌ونقل، هتل‌ها و خدمات عمومی هنوز به سطح مطلوب نرسیده است. این مسئله می‌تواند مانع جذب گردشگران به برخی از مناطق شود.

چالش دیگر امنیت و رفاه گردشگران است. علی‌رغم تلاش‌های فراوان دولت و مقامات محلی، برخی مناطق هند هنوز با مشکلات امنیتی روبه‌رو هستند که این موضوع ممکن است نگرانی‌هایی را برای گردشگران به همراه داشته باشد. از سوی دیگر، نگرانی‌های بهداشتی، به ویژه در دوران پساکرونا، اهمیت ویژه‌ای پیدا کرده است. استانداردهای بهداشتی و ایمنی باید به طور جدی‌تر مورد توجه قرار گیرد تا گردشگران با اطمینان خاطر بیشتری به این کشور سفر کنند.

با وجود این چالش‌ها، هند فرصت‌های فراوانی را در صنعت توریسم به نمایش گذاشته است که می‌تواند به رشد و شکوفایی این صنعت کمک کند. اولین فرصت، تنوع فرهنگی و تاریخی این کشور است که هند را به یکی از مقاصد برتر گردشگری در سطح جهانی تبدیل کرده است. جاذبه‌هایی مانند تاج‌محل، معابد باستانی، و شهرهای تاریخی همچنان گردشگران بسیاری را جذب می‌کند. همچنین، جاذبه‌های طبیعی هند، از جمله سواحل زیبا، پارک‌های ملی، و مناطق کوهستانی، فرصتی عالی برای توسعه توریسم ماجراجویانه و طبیعت‌گردی فراهم می‌آورد.

در کنار این موارد، هند می‌تواند از توریسم مذهبی نیز بهره‌برداری بیشتری کند. معابد مهم هند و مسیرهای زیارتی مختلف می‌توانند باعث جذب گردشگران مذهبی از سراسر جهان شوند. علاوه بر این، رشد صنعت توریسم سلامت، که در آن هند به عنوان یکی از مقاصد اصلی درمانی شناخته می‌شود، به شدت در حال گسترش است. درمان‌های ارزان‌تر و با کیفیت بالا، از جمله طب سنتی هند و درمان‌های جراحی، گردشگران پزشکی را از کشورهای مختلف به این کشور جذب کرده است.

از دیگر فرصت‌ها، توسعه توریسم دیجیتال و توریسم تجربی است. استفاده از تکنولوژی‌های جدید و بازاریابی دیجیتال می‌تواند به تبلیغ بهتر مقاصد گردشگری هند در سطح جهانی کمک کند. همچنین، هند با توجه به فرهنگ غنی خود، می‌تواند رویدادهای فرهنگی و فستیوال‌های مختلف را برای جذب گردشگران خارجی به‌طور مؤثرتر سازمان‌دهی کند. این رویدادها می‌توانند به عنوان یک فرصت برای نمایش هنرها، صنایع دستی و آداب و رسوم این کشور باشند.

در نهایت، دولت هند و بخش خصوصی در حال تلاش برای حل این چالش‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌ها هستند. سیاست‌های حمایتی، سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، و تبلیغات گسترده به نفع توسعه پایدار توریسم در هند خواهد بود.

 

نتیجه‌

صنعت توریسم در هند با توجه به تنوع فرهنگی، تاریخی و طبیعی این کشور، یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی و فرهنگی آن به شمار می‌آید. این صنعت در دهه‌های اخیر با رشد چشمگیر و استقبال گردشگران داخلی و خارجی روبه‌رو شده است و هند به یکی از مقاصد محبوب گردشگری جهانی تبدیل شده است. با این حال، همچنان چالش‌های متعددی وجود دارند که می‌توانند مانع از رسیدن به پتانسیل کامل این صنعت شوند. مشکلاتی از جمله زیرساخت‌های ناکافی، مسائل امنیتی، نگرانی‌های بهداشتی و مشکلاتی در مدیریت منابع انسانی می‌توانند تأثیر منفی بر رشد توریسم بگذارند.

با این حال، فرصت‌های بسیاری نیز در این صنعت نهفته است که می‌توانند به هند کمک کنند تا از این چالش‌ها عبور کند و به یک قطب توریستی جهانی تبدیل شود. تنوع جاذبه‌های طبیعی، فرهنگی و تاریخی هند، که از معابد باستانی تا سواحل زیبا و کوهستان‌های بکر را شامل می‌شود، به هند این امکان را می‌دهد که در بازارهای مختلف توریستی رقابتی ظاهر شود. به‌ویژه، توریسم مذهبی و درمانی می‌تواند نقش مهمی در جذب گردشگران بین‌المللی ایفا کند. در این راستا، دولت هند و مقامات محلی باید بیشتر به تقویت زیرساخت‌ها، ارتقای امنیت و سلامت گردشگران، و بهبود تبلیغات جهانی بپردازند.

همچنین، توجه ویژه به بازارهای نوظهور و رشد فزاینده توریسم دیجیتال می‌تواند به هند کمک کند تا مخاطبان جدیدی را جذب کند. توسعه گردشگری دیجیتال به معنای استفاده از تکنولوژی‌های نوین مانند واقعیت مجازی، تورهای آنلاین و استفاده بهینه از شبکه‌های اجتماعی است که می‌تواند هند را به مقصدی جذاب‌تر برای گردشگران جوان‌تر و علاقه‌مند به تجربه‌های دیجیتال تبدیل کند.

در نهایت، برای دستیابی به توسعه پایدار در صنعت توریسم، نیاز به همکاری نزدیک میان دولت، بخش خصوصی و جوامع محلی است. این همکاری‌ها باید در جهت تقویت زیرساخت‌ها، حفاظت از محیط‌زیست، حفظ فرهنگ‌های محلی و ایجاد مشاغل پایدار برای ساکنان مناطق توریستی متمرکز باشد. اقدامات دولت هند در بهبود این جنبه‌ها، همراه با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیربنایی و تبلیغاتی، می‌تواند باعث جذب بیشتر گردشگران و رشد اقتصادی در این بخش شود.

به طور کلی، صنعت توریسم هند با داشتن ظرفیت‌های عظیم و فرصت‌های بالقوه، تنها با اتخاذ تدابیر مناسب می‌تواند به یک منبع کلیدی برای رشد اقتصادی و فرهنگی این کشور تبدیل شود. مدیریت صحیح چالش‌ها و بهره‌برداری از فرصت‌ها نه‌تنها صنعت توریسم را به یک نیروی محرکه اقتصادی تبدیل خواهد کرد بلکه باعث ارتقای جایگاه هند در بازار گردشگری جهانی خواهد شد.

 

 

منابع

1. Sharma, A. (2023). Sustainable Tourism Development in India: Challenges and Prospects. Journal of Tourism and Cultural Change, 21(1), 42-56.
2. Balakrishnan, J., Dwivedi, Y. K., Malik, F. T., & Baabdullah, A. M. (2021). Role of smart tourism technology in heritage tourism development. Journal of Sustainable Tourism. https://doi.org/10.1080/09669582.2021.1995398
3. Banerjee, A. (2012). Is wildlife tourism benefiting Indian protected areas? A survey. Current Issues in Tourism, 15(3), 211–227. https://doi.org/10.1080/13683500.2011.599367
4. Bhat, A. A., Majumdar, K., & Mishra, R. K. (2020). Local support for tourism development and its determinants: An empirical study of Kashmir region. Asia Pacific Journal of Tourism Research, 25(11), 1232–1249. https://doi.org/10.1080/10941665.2020.1837890Mehta, P. (2023).
5. Tourism, Economy, and Cultural Exchange: A Strategic Analysis of India’s Tourism Industry. Indian Journal of Tourism Studies, 19(1), 77-89.
6. Chandra, P., & Kumar, J. (2021). Strategies for developing sustainable tourism business in the Indian Himalayan region: Insights from Uttarakhand, the Northern Himalayan state of India. Journal of Destination Marketing & Management, 19, 100546. https://doi.org/10.1016/J.JDMM.2020.100546
7. Ghosh, B., & Chakraborty, S. (2020). Implications of paradigm shift in tourism policy: An evidence of Bhutan. Prabandhan: Indian Journal of Management, 13(12), 23–35. https://doi.org/10.17010/PIJOM/2020/V13I12/156587
8. Globalization and Economic Growth: A Sustainability Analysis for South Asian Countries. Global Policy 13 Wiley, 2022.
9. Kizito Uyi Ehigiamusoe, Muhammad Shahbaz, Xuan Vinh Vo. How Does Globalization Influence the
10. Impact of Tourism on Carbon Emissions and Ecological Footprint? Evidence from African Countries. Journal of Travel Research 62 SAGE Publications, 2022.
11. Kizito Uyi Ehigiamusoe. A disaggregated approach to analysing the effects of globalization and energy consumption on economic growth: New insights from low-income countries. International Journal of Finance & Economics 28 Wiley, 2022.
12. Chunyan Liu, Xueting Dou, Jiangfeng Li, Liping A. Cai. Analyzing government role in rural tourism development: An empirical investigation from China. Journal of Rural Studies 79 Elsevier BV, 2020.
13. Kizito Uyi Ehigiamusoe, Muhammad Shahbaz, Xuan Vinh Vo. How Does Globalization Influence the Impact of Tourism on Carbon Emissions and Ecological Footprint? Evidence from African Countries. Journal of Travel Research 62 SAGE Publications, 2022.
14. Yuanzhi Liu, Akintoye Victor Adejumo, Oluwabunmi Opeyemi Adejumo, Timothy Ayomitunde Aderemi. Globalization and Economic Growth: A Sustainability Analysis for South Asian Countries. Global Policy 13 Wiley, 2022.