دکتر مریم خالقی نژاد
تحلیلگر مسائل بین المللی و منطقه ای
مرکز بین المللی مطالعات صلح –ipsc
ترکیه و عمان روابط خود را در ابتدا با محور اقتصادی آغاز کرده و اکنون به مرور زمان شاهد اوج گیری محورهای نظامی و امنیتی روابط در بین دو کشور می باشیم . چیزی که امروزه از آن سخن گفته می شود ایجاد پایگاه های نظامی و دریایی در عمان توسط ترکیه است که روابط مابین دو کشور در صورت عملی شدن ایجاد پایگاه نظامی یا دریایی در عمان توسط ترکیه، تقویت و وارد فاز جدیدی خواهد شد. اولین روابط این دو کشور به سه سال پس از به قدرت رسیدن سلطان قابوس بر خواهد گشت که سفارتخانه هایی را در هر دو کشور تاسیس کردند . این روابط بیشتر در زمینه اقتصادی قرار داشته است و کمتر بر جنبه های نظامی و امنیتی تمرکز کرده است.
اکنون طبق شواهد موجود به خصوص بعد از سال 2017 عمان در صدد آن است که همانند برخی از کشورهای مختلف اتکا بر نفت و درآمدهای ناشی از نفت و انرژی را کاسته و بر جنبه های دیگر اقتصادی تمرکز کند. در این بین ترکیه که از رشد خوب اقتصادی و پیشرفته ای برخوردار است و مورد توجه برخی از کشورهای منطقه جهت توسعه اقتصادی خود قرار گرفته است. با عطف به رتبه اقتصاد ترکیه در خصوص پیشرفت و قوت اقتصادی در جهان لذا تعامل اقتصادی با ترکیه از نظر عمان بسیار مناسب است که ترکیه نیز از این امر استقبال کرده است تا جایی که بیان شده است که طبق آمارهای موجود سرمایه گذاری های موجود در عمان توسط ترکیه به بیش از هفت و نیم میلیارد دلار رسیده است و شرکت های مختلفی در این سرزمین فعالیت دارند که حجم سرمایه گذاری آنها نیز بالای نه میلیارد دلار بیان شده است.
اما اکنون در طی یک دهه کنونی شاهد برخی روابط نظامی و امنیتی مانند خرید یا وارد کردن ادوات نظامی و امنیتی میان دو کشور هستیم. دو کشور در سال 2011 تفاهم نامه ای را در زمینه ادوات نظامی با یکدیگر امضا کردند که بعد از آن خرید و فروش تجهیزات نظامی پله به پله بیشتر شد تا جایی که در سال 2020 شعبه هایی از شرکت های ترکی برای ساخت صنایع الکترونیکی و هواپیمایی در عمان افتتاح شد و شرکت های مختلفی در خصوص تجهیزات نظامی و امنیتی با عمان مشارکت خود را بیشتر کرده اند. بعد از تمرکز بر جنبه روابط اقتصادی و اختصاص درصد کمی از روابط به محورهای امنیتی و نظامی به صورت گسترده میان دو کشور ، طبق تحولات مختلف منطقه ای و جهانی اکنون هفته ها و ماه هاست که برخی خبرها از ایجاد پایگاه نظامی ترکیه در عمان خبر می دهند در حالی که برخی از مقامات کشور عمان ایجاد پایگاه نظامی را رد کرده اند اما در مقابل همکار های نظامی با ترکیه را نزدیک خوانده اند . ترکیه که در سالهای اخیر در کشورهای مختلفی مانند قطر، سومالی، عراق، سوریه و لیبی پایگاههای نظامی دارد و سعی در افزایش روابط خود با عمان را نیز از اهداف اصلی سیاست خارجی خود با کشورهای مختلف نام برده است . در مقابل در کشور عمان بعد از مرگ سلطان قابوس و روی کار آمدن جانشین جدید، اهداف سلطان قابوس مخصوصا ارتباط با کشورهای مختلف بالاخص حفظ و ادامه نقش عمان به عنوان صلح جو و حامی صلح، ادامه دار بوده است و اعلام کرده اند که همچنان خواهان روابط با کشورهای مختلف هستند. همانطور که سلطان هیثم بیان کرده است که ما ” همزیستی مسالمت آمیز بین ملت ها و مردم و حسن همجواری عدم مداخله در امور دیگران را ، دنبال خواهیم کرد” این دو مورد در کشورهای ترکیه و عمان از دلایل و انگیزه های اصلی برای سوق دادن به سمت ایجاد روابط بیشتر در بین آنکارا و مسقط می باشد.
با تلاش کنونی ترکیه برای برخی پایگاه های نظامی و تثبیت حضور خود در مناطق مختلف بی تردید نباید از کشور عمان غافل شود و گام به گام حرکت از حوزه های اقتصادی را به سمت نظامی و امنیتی بیشتر کرده است تا جایی که همکاری با شرکت های مختلف ترکیه ای در عمان از آموزش و ساخت تجهیزات نظامی اکنون به مرحله فناوری نظامی رسیده است. برای ترکیه ایجاد پایگاه های نظامی و ایجاد ارتباط با کشورهای مختلف در سیاست خارجی اش قرار گرفته است به خصوص اینکه عده ای از سیاستمداران این پایگاه و ارتباط در عمان را تضاد و تهدیدی برای عربستان می دانند.
در مقابل عمان نیز علاوه بر در نظر داشتن شرایط منطقه ای از یک سو تلاش برای حفظ جایگاه خود و تقویت آن بی تردید از همکار دیرینه خود یعنی ترکیه در جهت تقویت جنبه های نظامی و امنیتی استفاده خواهد کرد چرا که در طول پنج دهه گذشته ، گفتگو و سازگاری – نه مقابله – سیاست خارجی مسقط را شکل داده است. از زمان سلطان قابوس در سال 1970 به سلطنت رسید ، عمان هرگز روابط دیپلماتیک خود را با هیچ دولتی قطع نکرده است و عمانی ها تعامل سازنده با همه بازیگران منطقه را مفید می دانند. در زمان سلطان قابوس ، عمان برای حفظ بی طرفی نسبی در درگیری های منطقه ای سخت تلاش می کرد و از فشارهای مسقط برای پیوستن به هر بلوکی که سلطنت را ملزم به همسویی یا مخالفت با برخی از کشورها می کرد ، اجتناب می کرد.
هنگامی که مصر و اسرائیل در سال 1979 معاهده صلح امضا کردند ، عمان یکی از سه عضو اتحادیه عرب بود که با منزوی کردن قاهره مخالفت کرد. برخلاف سایر پایتخت های شورای همکاری خلیج فارس ، مسقط در جنگ ایران و عراق بی طرف ماند و دیپلمات های آن برای ایجاد آتش بس بین بغداد و تهران تلاش کردند. پس از درگیری سوریه در سال 2011 ، عمان تنها عضو شورای همکاری خلیج فارس بود که هرگز روابط رسمی با دمشق را قطع نکرد. در همان سال ، با آغاز شورش “بهار عربی” لیبی ، عمان (برخلاف قطر و امارات) در بحران دخالت نظامی نکرد. در سال 2015 ، مسقط با پنج پایتخت دیگر شورای همکاری خلیج فارس درهم شکست و از ائتلاف ضد حوثی ها در یمن دور ماند. عواملی مانند بمباران یمن ، تهدید ایران ، محاصره قطر و مسلح کردن افراط گرایان در سوریه اقداماتی است که توسط سایر اعضای شورای همکاری خلیج فارس انجام شده و تقریبا عمان در اکثر موارد سعی در میانه داری و حفظ روابط را داشته است تا بتواند به صلح جویی خود در منطقه ادامه بدهد. لذا استراتژی پیگیری همزیستی و روابط مثبت با همه همسایگان ، مسقط را قادر ساخته است تا خود را به عنوان یک پل دیپلماتیک در منطقه قرار دهد.
با عطف به این پیشینه روابط در سیاست خارجی گمان نمی شود که مسقط بخواهد با ایجاد پایگاه های نظامی ترکیه در خاک خود به جبهه بندی های منطقه ای بپیوندد و تلاش سالیان طولانی سیاست خارجی خود را مبنی بر میانه روی و بی طرفی و صلح جویی بر باد دهد مگر اینکه سلطان جدید بخواهد سیاست های جدیدی را اتخاذ نماید. آنچه که بارز است عزم جدی عمان برای افزایش روابط اقتصادی با ترکیه است که هم از تجربات ترکیه استفاده کند و در مقابل نیز ترکیه می تواند به شورای همکاری نزدیکتر و متحدان پر و پا قرص تری را برای خود رقم بزند.
کلمات کلیدی : ترکیه,عمان, پایگاه نظامی , دریایی, صلح
