احسان برزگری
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بیان رخداد
درباره امنیت در خلیج فارس همواره شاهد مناظره دوگانهای بین طرفداران برقراری امنیت توسط کشورهای عضو منطقه و در سوی دیگر طرفداران حضور قدرتهای فرامنطقهای در مناسبات امنیتی منطقه بوده و هستیم. هفته گذشته مانور مشترکی بین امارات و آمریکا در منطقه خلیج فارس برگزار شد تا شاهدی باشد بر این مدعا که کشورهای کوچک عربی خلیج فارس از حامیان اصلی حضور قدرتی همچون آمریکا در منطقه هستند تا از این رهگذر به امنیت دست یابند. سوال اصلی این پژوهش این است که چه عاملی باعث شده تا کشورهای کوچک خلیج فارس (به صورت عام) و بویژه امارات (به صورت خاص در این مقاله) برای تامین امنیت خود به کشورهای غربی بویژه آمریکا وابسته شوند؟ نتیجه این مانورهای نظامی ایجاد امنیت است یا افزایش ناامنی؟
واژگان کلیدی: امارات، آمریکا، معمای امنیت، خلیج فارس
تحلیل رخداد
منطقه خليج فارس در طول چند دهه گذشته مهمترين منطقه جهان محسوب شده و در قرن جديد همچنان در سياست های بين المللی نقش مهمی خواهد داشت. دلايل زيادی برای اهميت خليج فارس ذکر میشود که از جمله آن میتوان به ذخاير عظيمی از نفت و گاز جهان که در كشورهای خليج فارس نهفته و تمركز يافته اشاره کرد. به عبارت ديگر در افق تأمين نيازهای نفت و گاز جهان، خليج فارس نقشی مهم و حیاتی دارد تا بتواند انرژی كشورهای دنيا بويژه قدرت های صنعتی و يا در حال رشد و توسعه در آمريكا، اروپا، ژاپن، چين، كره و شبه قاره هند را در قرن جديد تأمين كند. این وابستگی غربیها به انرژی نهفته در خلیج فارس باعث شده تا همواره نگران امنیت انتقال انرژی از این منطقه باشند و همین دلیلی بوده تا از چند دهه پیش تلاش داشته باشند با حضور مستقیم در منطقه، امنیت لازم برای استفاده و انتقال انرژی در خلیج فارس را فراهم آورند.
پيش از خروج قوای انگليس از خليج‌فارس، اين كشور در سال 1951 نيرویی مركب از 1600 نفر با عنوان «پيش‌آهنگان عمان شيخ‌نشين» را در امارات تشكيل داد كه به طور مستقيم به نماينده بريتانيا در منطقه خليج‌فارس گزارش می‌داد. اين نيرو به منظور حفظ امنيت در سواحل جنوب خليج‌فارس و حفظ منافع انگليس در اين منطقه تحت فرماندهی افسران انگليسی و با هزينه انگلستان به وجود آمده بود. پس از تصمیم انگلستان مبنی بر خروج از این منطقه، کشورهای عربی تلاش بسیاری کردند تا این کشور را از تصمیم خود منصرف نمایند که بی نتیجه بود. در این شرایط آمریکاییها به عنوان یکی از ابرقدرتهای آن دوران تصمیم گرفتند تا با استفاده از دو قدرت منطقه (ایران و عربستان) برای تامین امنیت خلیج فارس استفاده نمایند و از این رو با توجه به پتانسیلهای ایران، نقش ژاندارم منطقه را برای آن در نظر گرفتند و از طریق تجهیز ارتش ایران هم نفوذ خود را در منطقه افزایش دادند و هم از حضور مستقیم در خلیج فارس به نوعی بی نیاز گردیدند. پس از انقلاب اسلامی ایران به نوعی توازن در منطقه برهم خورد و آمریکایی ها به دنبال حمله صدام به کویت بهانه لازم را برای حضوری مستقیم در این ناحیه استراتژیک بدست آوردند. با پایان گرفتن جنگ اول خلیج فارس، کشورهای عربی با در اختیار قرار دادن پایگاه های نظامی به آمریکایی ها و نیز خریدهای گسترده تسلیحاتی خود، زمینه سازیهای لازم را برای تداوم حضور غربیها بخصوص آمریکا در منطقه را فراهم آوردند که در این میان اماراتیها نقش مهمی را ایفا نمودند.
برگزاری مانورهای مشترک نظامی در سالهای اخیر رو به افزایش بوده است. دلایل بسیاری را برای این مانورها ذکر کرده اند از جمله مقابله با تهدیدات منطقه ای این کشورها و یا افزایش توان رزمی واحدهای نظامی کشورهای خلیج فارس ولی دلیل هرچه بوده نتیجه آن افزایش مسابقه تسلیحاتی و افزایش ناامنی منطقه ای بوده است. امارات در هفته گذشته رزمایش مشترکی را توسط فرماندهی کل نیروهای مسلح امارات با همکاری فرماندهی مرکزی آمریکا اجرا کرد.
نيروهای مسلح امارات عربي متحده هر سه بعد نيروهای زمينی، دريایی و هوایی را دارا بوده و مقر اصلی آن در ابوظبی می‌باشد. هر چند شمار اين نيروها كم است، ولی به پيشرفته‌ترين سامانه‌های تسليحاتی خريداری شده از كشورهای فرانسه، انگلستان و ايالات متحده مجهز می‌باشد. در امارات عربي متحده سربازی اجباری وجود نداشته و كل نيروی انساني در سنين 18 تا 49 سال می‌باشند. شمار نظاميان پيش از اين در دهه 1990، 66هزار نفر بود كه اكثر آنها عمانی و ديگر مليت‌ها بودند، ولي دولت امارات به دلايل سياسی شمار آنها را كاهش داد. طبق گزارش‌های جديد، نيروی انسانی امارات در ارتش اين كشور در سال 2007 بالغ بر 65500 نفر می‌شد كه 59 هزار نفر در نيروی زمينی، 2500 نفر در نيروی دريایی و 4 هزار نفر در نيروی هوایی خدمت می كنند.
درآمد سرانه بالا در امارات عربي متحده به اين كشور اجازه داد تا يكي از بزرگترين بودجه‌های دفاعی در منطقه و يكی از بزرگترين بودجه‌هاي نظامی به نسبت جمعيت را در كل جهان داشته باشد. با وجود نيروی انسانی كم، امارات عربی در عين حال يكي از واردكنندگان مهم تسليحات مي‌باشد. طبق گزارشات وزارت دفاع آمريكا به كنگره، امارات متحده عربی در سال 2009 بالغ بر 3 ميليارد دلار و در سال 2010 بيش از 5 ميليارد دلار تجهيزات نظامی از آمريكا خريده است. امارات در زمينه فناوری موشكي و راداري نيز به شدت سرمايه‌گذاری نموده بطوريكه در سال 2008 نام خود را به عنوان اولين كشور خارجی دريافت كننده مجوز خريد پيشرفته‌ترين سامانه پدافند هوایی از آمريكا مطرح ساخته است.
آژانس همکاری امنیت دفاعی آمریکا آبان امسال از درخواست امارات برای خرید تجهیزات پیشرفته دفاع موشکی، خبر داد. هدف از این اقدام این 2 کشور، مقابله با تهدیدات منطقه‌ای و کاهش وابستگی به پایگاه‌های نظامی آمریکا اعلام شده بود. طبق برآورد اعلام شده ارزش قرارداد احتمالی برای نصب این سیستم‌ها 7.6 میلیارد دلار خواهد بود. به اعتقاد برخی از کارشناسان، فروش این سیستم‌ها به کشورهای عربی بخشی از برنامه آمریکا برای نزدیک شدن به کشورهای جنوب خلیج فارس و افزایش فشارها بر ایران است. امارات نیز که پیش از این در ماه دسامبر قراردادی اولیه به ارزش 1.96 میلیارد دلار برای خرید سامانه‌های THAAD با آمریکا امضا کرده بود، این بار قصد دارد طی قراردادی 1.135 میلیارد دلاری، 48 موشک THAAD، 9 سامانه پرتاب، و دیگر تجهیزات مرتبط با این سامانه را خریداری کند.
ریشه های خریدهای سنگین تسلیحاتی را می توان به حدود سه دهه پیش برگرداند جایی که به دنبال جنگ ايران و عراق و نيز جنگ دوم خليج فارس، احساس ناامنی تمامی كشورهاي عربی حوزه خليج فارس را فراگرفت و آنها را بر آن داشت تا ضمن تحكيم مناسبات امنيتی و نظامی خود، به يك قدرت فرامنطقه ای متوسل شوند. اين كشورها با انعقاد قراردادهاي نظامی باكشورهای غربی، به ويژه ايالات متحده امريكا، فرانسه و انگلستان و دادن پايگاه های نظامی به اين كشورها، كوشيدند تا به نوعی، احساس ناامنی که بیشتر از سوی دولت انقلابی ایران و نیز دولت عراق در زمان صدام حسین را خنثی و از بین ببرند. در سالهای اخیر موضوع هسته ای ایران و قدرت گیری شیعیان در عراق براین نگرانی ها افزوده است. نگرانی‌های طرفين در خصوص جاه‌طلبی های هسته‌ای ايران به تحكيم همكاری راهبردی آمريكا و امارات كمك شاياني نموده است. البته بسیاری بر این باورند که این احساس ناامنی از شوی کشورهای عربی نسبت به ایران به علت تبلیغات و فضاسازی هایی است که از سوی غربی ها و شبکه های وابسته به آنها ایجاد شده تا هم زمینه فشار بیشتر را بر ایران فراهم آورند و هم از این رهگذر بازارهای مناسبی برای فروش تسلیحات خود در منطقه ایجاد کنند که به نظر در هر دو زمینه نیز موفق بوده اند. ايالات متحده آمريكا بزرگترين تامين‌كننده اسلحه براي امارات است و ميزان فروش تسليحات پيشرفته به اين كشور با گذشت زمان افزايش يافته است.
دورنمای رخداد:
به طور کلی در طول دهه های اخیر شاهد دو استراتژی کلی از سوی کشورهای عربی خلیج فارس در زمینه مباحث امنیتی بوده ایم یکی 1- خرید تسلیحات پیشرفته از کشورهای غربی و 2 – درخواست برای حضور مستقیم آمریکا در منطقه و در اختیار قرار دادن پایگاه‌های نظامی به غربیها برای آموزش این کشورها و انجام مانورهای نظامی.
امارات و سایر کشورهای عرب شورای همکاری خلیج فارس مدعی اند که ایران می تواند یک تهدید بالقوه باشد به ویژه در صورتی که عدم توافق این کشور با غرب برسر برنامه هسته ایش به یک درگیری نظامی ختم شود. امارات پس از حل مناقشات مرزی اش با عربستان و عمان دیگر احساس نمی کند که از سوی همسایگانش تهدید می شود. تنها تهدید از سوی خلیج فارس و ایران است. با این حال برخی تحلیل گران براین باورند که جنگ لفظی شدید بین دولت آمریکا و ایران برسر برنامه هسته ای، این نگرانی را در بین عرب ها دامن زد که تهران از توان بالقوه حمله به منافع نظامی و غیرنظامی آمریکا در سراسر خلیج فارس برخوردار است. هرچند امارات کشوری کوچک است اما این سرزمین در امتداد یکی از راهبردی ترین گذرگاه های آبی جهان، تنگه هرمز، واقع شده است. بیش از 40 درصد مصرف روزانه نفت جهان از این آبراه به کشورهای غربی صادر می شود. به هرحال وجود جو بیاعتمادی ميان كشورها و عدم تمايل به پيمان‌های منطقه‌ای، زمينه همكاری دوجانبه و يا چندجانبه ميان دولت‌ها و واحدهای اقتصادی منطقه را از ميان می‌برد. به همين دليل برخی از كشورهای منطقه بخصوص امارات برای دست‌يابی به اهداف منافع و نيز تأمين امنيت خود، به قدرتهای بزرگ فرامنطقهای متوسل مي‌شوند. نتيجه اين سياست ايجاد تنش در روابط دولت‌های منطقه با يكديگر، افزايش جو بیاعتمادی و ناامنی منطقه ای و دخالت فراگير قدرت های فرامنطقه ای است.
