هادي محمدي فر
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
بيان رويداد:
با جهت گيري تاكتيكي نيروهاي وفادار به بشار اسد در شهرهاي كردنشين سوريه و خروج معماگونه اين نيروها از شهرهاي كردنشين سوريه،آرايش سياسي در سوريه وارد مرحله اي حساس شد. اين تغيير تاكتيك همراه با تشديد درگيري ها در شهرهاي حلب و دمشق بود كه اوضاع سياسي- امنيتي در سوريه را تشديد نمود و فضاي سياسي سوريه را وارد فاز رسانه اي نمود كه نگراني هاي منطقه اي را تشديد نمود. اين نگراني ها با ورود نيروهاي سوري آموزش ديده در اقليم كردستان و نواحي تحت سيطره مسعود بارزاني به شهر قاميشلو اوضاع سياسي سوريه را پيچيده تر نمود.
کلید واژگان: سوریه، کرد، ترکیه، تاکتیک
تحلیل رخداد
آرايش سياسي نيروهاي كردستان سوريه:
در كردستان سوريه برخلاف ديگر مناطق اين كشور فضاي نسبتا امني حاكم بود. چرايي اين مساله برمي گردد به مجموعه اي از دلائل كه نيروهاي كردي دليلي بر ورود بر تحولات نمي ديدند.
اولين مساله در اين رابطه مبهم بودن وضعيت سياسي- اجتماعي كردها در فضاي پس از اسد بود. كردهاي اين كشور با توجه به موضوع مبهم و بعضا مغرضانه گروههاي معارض دليلي بر گسترش بحران در سوريه نمي ديدند.برهان غليون در جلسه شوراي مخالفان در استانبول به صراحت اعلام نمود در سوريه سرزميني بنام كردستان وجود ندارد.اين موضع گيري نيات پنهاني گروههاي معارض خارجي را براي كردها آشكار نمود. به طوري كه متعاقب واكنش حتي در فضاي مخالفان نيز نوعي دو دستگي ايجاد شد. و حضور عبدالباسط سيدا نيز نتوانست خلاء ناشي از اين مساله را پرنمايد.
در طرف مقابل اين گفتمان نفي كردي، كردهاي اين كشور از اقدامات بي سابقه ولو تاكتيكي بشار اسد استقبال نمودند. بشار اسد به كردهاي اين كشور حقوق سياسي اجتماعي اعطا نمود و كردهاي اين كشور براي اولين بار از حقوق سياسي –اجتماعي بهره مند شدند. براي اولين بار كردها از شناسنامه ملي برخوردار شدند. اين اقدام اسد حتي در داخل كردستان سوريه دو دستگي ايجاد نمود.
مسعود بارزاني با شناختي كه از نيات منطقه اي كردهاي اين كشور داشت، دروازه هاي اربيل را بروي معارضين كرد سوري باز گشت و كردهاي سوري طي نشست هاي كه با سران اقليم كردستان در اربيل داشتند، به هماهنگي هاي لازم دست يافتند. در نتيجه كردهاي سوریه باشناخت بهتري روند تحولات را دنبال نمودند.
در كنار اين موارد بي اعتمادي ملي در ميان كردها نسبت به اقدامات ايالات متحده را نبايد فراموش نمود.كردها به طور كلي نگرش مثبتي به ايالات متحده و غرب ندارند. اين نگرش منفي به مجموعه اي از دخالت هاي غرب در بي توجهي و خيانت به كردها برمي گردد كه طي جنبش 1975 ملامصطفي بارزاني ايجاد شد. در كردستان سوريه نيز نوعي بي اعتمادي ملي به سياست هاي ايالات متحده وجود دارد كه ناشي از موضع دوپهلوي اين كشور در قبال كردهاي جنوب شرقي تركيه و pkk در برخورد با تركيه است.كردهاي سوريه برخلاف كردهاي عراق ارتباط نزديكي با pkk دارند و برخي از رهبران متنفذ pkk را كردهاي سوريه تشكيل مي دهند.لذا از نظر آنان حمايت هاي تاكتيكي آمريكا چندان قابل اعتماد نيست و انتخاب سيدا نيز ترفندي تاكتيكي مي دانند. مجموعه اين عوامل باعث شد در كردستان سوريه ناآرامي ها به مراتب كمتر از دمشق، حماء و حلب باشد.گروههاي كرد در سوريه ارايش سياسي متفاوتي دارند. يك طيف آنان مسلح و طيف ديگر غيرمسلح و خواهان حقوق سياسي- اجتمكاعي از طريق انتخابات آزاد و اصلاحات هستند.همين دو دستگي فضاي متفاوتي را در كردستان سوريه ايجاد نمود و آرايش سياسي در اين منطقه را تحت تاثير مجموعه اي متغيير هاي منطقه اي قرار داده است.
گروه اول: طيف هاي مسلحي كه خواستار حقوق سياسي- فرهنگي و اجتماعي از طريق مسالمت آميز و مبارزات مدني هستند: شوراي مخالفان كردستان سوريه در اين طيف قرار دارد.: این گروه، با وجود اينكه مسلح هستند اما بيشتر به مبارزات سياسي ادامه مي دهند. پس از بهار عربی، احزاب کرد در سوریه به موازات قیام سراسری در این کشور به ایفای نقش فعالانه تری پرداختند. نامگذاری جمعه های اعتراضی معترضان سوری به “جمعه آزادی” و “جمعه وفاداری به قیام ۲۰۰۴ کردها در قامیشلی”، حضور در نشست های مختلف اپوزییسون، حضور فعال مردم مناطق حسکه و قامیشلی و مشارکت کردهای مقیم پایتخت در اعترضات خیابانی، از جمله فعالیت هایی است که کردها، به موازات جنبش سراسری این کشور انجام داده ند. با وجود اين هممبستگي خياباني و اعتراض سراسري به رويه بشار الاسد ، در ميان كردها همدستي و اتحاد وجود ندارد. در همين زمينه “اسماعیل حمی” دبیر حزب اتحادیه کُردهای سوریه در اواخر ماه آوريل اعلام کرد، شورا ي كردهاي سوريه در نشست روز 21 آوریل خود در قامیشلو نتوانست در مورد جزئیات حق تعیین سرنوشت و با روش خاصی برای به دست گرفتن قدرت در کردستان سوریه به توافق برسد. (آكام نيوز، 18/02/1391) وی با اشاره به متفاوت بودن دیدگاههای احزاب کُردهایی سوریه گفت: بعضی خواهان فدرالیزم و بعضی نیز خواهان استقلال بودند. در پایان تصمیم گرفتیم از حق تعیین سرنوشت صرف نظر کنیم و بر اساس شرایط خاص سیاسی فقط خواستار حل مسئله کُرد در سوریه بر اساس معاهدات بین المللی شویم(همان). شوراي كردهاي سوريه متشكل از تشكل هايي است كه داراي ديدگاههاي ليبراليستيف اسلامي و ناسيوناليستي هستند.عمده ترين هواداران اين طيف:
حزب دموکراتیک پیشروی کردی (حزب الدیمقراطی التقدمی الکردی) این حزب در سپتامبر 1976 تاسیس شد و “عبدالحمید درویش” رهبر آن است. عبد الحمید درویش از رهبران و پایه گذاران تشکل‌های سیاسی در جامعه کردی سوریه است. در اواخر سپتامبر 2009 کنگره سیزدهم حزب برگزار شد و عبدالحمید درویش 75 ساله به دبیرکلی حزب انتخاب شد. نشریه (دیمقراطی) ارگان این حزب است.
– حزب یکیتی: این حزب در 8 مارس سال 2000 میلادی پایه گذاری شد و “حسن صالح” و “فؤاد رشاد علیکو” از رهبران این حزب است. طرفدار طرح خودگردانی منطقه کردنشین سوریه به عنوان راه حل سیاسی برای مشکلات کردهای این کشور است( سايت بيداري اسلامي، 2011)
– جریان آینده کردی: این تشکل لیبرال کردی نیز در 29 می 2005 توسط “مشعل التمو” پایه گذاری شد. این جریان بطور برجسته و شاخص با معارضه سوری در خارج به ویژه شورای ملی سوریه در ارتباط بوده است(ديپلماسي ايراني، 19/07/1390)ترور مشعل تمو روند اعتراضات در مناطق كردنشين را تشديد نمود.
– حزب وحدت دموکراتیک کردی : این حزب در 17 آوریل 1993 تاسیس شد. موسس آن “اسماعیل عمر” بوده است. وی 64 ساله در اواخر 2010 در گذشت و محی الدین یثنه آلی 58 ساله رئیس فعلی این تشکیلات است. نشریه الوحده به زبان عربی ارگان رسمی این حزب است. حزب دموکرات کردی سوریه، حزب دموکرات کردی ،حزب چپ کردی (حزب الیساری الکردی)،حزب پارتی دموکرات کردی، حزب مساوات دموکراتیک کرد، حزب ملی دموکراتیک کرد، حزب اتحادیه خلقی کرد سوریه، سازمان اتحادیه ملی آزاد، حزب وفاق دموکراتیک کرد سوریه از ديگر جريان هاي كردي مخالف سوريه هستند.( سايت بيداري اسلامي، پيشين). با توجه به نوع فعاليت كردها در حكومت اسد و اختلافات داخلي آنان به طور كلي دو نگرش در ميان آنان وجود دارد. نگرشي كه به pkk نزديك است و محمد صالح مسلم در چارچوب اتحاديه دمكراتيك سوريه آن را هدايت مي كند و نگرشي كه به غرب نزديك است و توسط چهره هاي ليبرال هدايت مي شود كه از حمايت مسعود بارزاني ، رئيس اقليم كردستان نيز برخوردار است. و مسعود بارزاني در نشست 12 بهمن ماه 1390 در اربيل و در ديدار با كردهاي سوريه به صراحت حمايت خود از كردهاي اين كشور را اعلام نمود. در اين نشست از اتحاديه دمكراتيك كردستان سوريه دعوت نشد( ناظم دباغ، 14 /11/1390). طيف ديگري از گروههاي كرد در كردستان سوريه معتقد به مبارزات مسلحانه هستند كه تحت اتحاديه دمكراتيك كردستان سوريه به فعاليت مي پردازند.
– حزب اتحادیه دموکراتیک PYD
اين اتحاديه شاخه سوري pkk است. همزمان با دستگيري اوجالان و شكاف در pkk شاخه سوري اين حزب نيز جدا شد. این حزب در 20 سپتامبر 2003 تاسیس شد و از خط مشی و سیاست حزب کارگزاران ترک PKK پیرو می‌کند و به زعم برخی از آگاهان کرد سوریه این حزب شعبه بومی PKK است. این حزب از جمله فعال‌ترین احزاب کرد سوریه است که برای به دست آوردن رهبری کل جنبش کرد سوریه با بسیاری از جریانات کردی سوریه منازعه و درگیری دارد.از جمله رهبران این حزب فؤاد عمر، عبد السلام مصطفی عیسی حسو و رضا ولات هستند. محمدمسلم صالح رهبريت اتحاديه دمكراتيك كردستان سوريه را برعهده دارد و هكاري نزديكي با pkk دارد. اين همكاري به حدي گسترده است كه خبرنگار شبکه TRThaber تركيه ادعا نموده است كه فراد لباس شخصی و مسلح حزب صالح محمد مسلم در اقدامی هماهنگ کنترل مهم ترین بخش های عفرین را در دست گرفته اند(خبرگزاري كردپرس، 29/11/1390).همچنين هشت حزب از احزاب دعوت شده به کنفرانس اربیل که به ابتکار مسعود بارزانی و در راستای هماهنگ نمودن احزاب کردی سوریه در تحولات سیاسی این کشور صورت گرفت، در سخنرانی های خود پ.ک.ک و حزب اتحاد دموکراتیک را به همکاری با دمشق متهم کردند.( همان). با توجه به ارتباط pkk و رژيم بشار اسد اين ادعا هم دور از ذهن نيست. به هر حال واقعيتي كه وجود دارد اين اتحاديه يكي از قدرتمندترين گروههاي مخالف كردي در سوريه است. حتي در درگيري هاي اخير نيروهاي نظامي اين اتحتاديه يعني نيروهاي دفاع مردمي در درگيري هاي با نيروهاي ارتش سوريه وارد عمل شدند كه نتيجه آن كشته شدن سه تن از نيروهاي ارتش سوريه بود.
با قدرت گرفتن اين اتحاديه گمانه زني ها در رابطه با پيوند بشار اسد با اتحاديه دموكراتيك سوريه بالا رفت به گونه ای كه صالح مسلم رهبري اين اتحاديه چنين اتهامي را رد نمود و اعلام نمود وضعيت سياسي – اجتماعي كردستان سوريه پيچيده است و نمي توان با رويكردهاي شبيه به اقليم كردستان براي مناطق كردنشين سوريه نسخه كپي برداري نمود.
تلاش هاي مسعود بارزاني و تشكيل شورای عالی کُردهای سوریه
با تشديد اوضاع اميتي در سوريه، مسعود باراني گروههاي كردستان سوريه را به اتحاد و همدلي فراخواند. دو طرف یعنی شورای ملی کُردهای سوریه و اتحاديه دمكراتيك كردستان يا شورای غرب کردستان در جلساتی که در روزهای 9 و 10/7/2012 با نظارت فواد حسین، رئیس دفتر مسعود بارزانی ، شوراي عالي كردهاي سوريه را تشكيل دادند و بر سر اصول زير توافق کردند:
1- کلیه ی توافقنامه های اربیل و اساس قرار دادن آن و به اجرا درآوردن بندهای موجود در توافقنامه و پیدا کردن مکانیزم لازم برای اجرایی کردن آن.
2- تشکیل یک هیات بلندپایه مشترک به نام هیئت بلندپایه ی کُرد که به ترسیم سیاستهای عمومی در این مرحله ی سرنوشت ساز اهمیت دهد و تقسیم قدرت را در بدنه ی همه ی کمیته ها اساس قرار دهد و اتخاذ تصمیمات با توافق صورت گیرد.
3- تشکیل کمیته ی تخصصی سه جانبه برای تعقیب کار میدانی.
4- تاکید بر توقف جنگ رسانه ای و تبلیغاتی به هر شکل که باشد.
5- منع خشونت و رد کردن هر گونه تلاشی که باعث وخامت اوضاع منطقه شود.
6- تکیه بر اساسنامه ی داخلی الحاقی به توافقنامه ی اربیل که شامل مکانیزم عمل احزاب می باشد.
7- تشکیل کمیته هایی برای پیگیری توافقنامه ها (كردپرس،22/4/1391 ).این توافقنامه متن کاملی است که طرفین ملزم به اجرای بندهای آن هستند و اخلال در هیچکدام از مصوبات آن برای طرفین جایز نیست.
با پيچيده شدن اوضاع در تحولات سوريه ديوان اقليم كردستان تحت سرپرستي فواد حسين و تلاش هاي مسعود بارزاني شوراي ملي كردهاي سوريه براي اجرايي شدن موافقتنامه مذكور در سپتامبر 2012 از اربيل ديدار نمودند. محور اين تلاش ها اجرايي كردن موافقيت نتامه اربيل و ممانعت از خروج شهروندان كردنشين سوريه از سوريه بود.
تلاش براي فتح قاميشلو و احتمال شكاف در جبهه كردها:
با وجود موافقت نامه اربيل و پايبندي گروههاي كرد به اين توافق نخستين نشانه هاي شكاف در ميان اتحاديه دمكراتيك و شوراي ملي كردهاي سوريه آشكار شد. اين اتحاديه از 650 كرد مسلح سوري كه در اقليم كردستان آمورش ديده بودند، ممانعت نمود و اين مساله موجب شد كه pkk و شاخه سوري آن در معرض همكاري با اسد متهم شود. اين اتهامات بي جهت نبود و حتي سيدا نيز به ان واكنش نشان داد و اعلام نمود اجازه تشكيل دولت كردي در كردستان سوريه را نخواهيم داد.
منطقه اي شدن كردستان سوريه:
پخش تصاوير ماهواره اي از ورود كردهاي آموزش ديده در شمال عراق و ورود پيشمرگ هاي كرد به قاميشلو روند منطقه اي شدن بحران را جدي تر نمود. شهرهای عفرین، عامودا، تیرسپی و کوبان، بیان میدارد و شهر دیرک قامشلو نيز در آستانه آزاد شدن قرار گرفته اند. با واكنش اردوغان و اظهارات وي مبني بر حمله به كردستان سوريه، فضاي سياسي-امنيتي وارد بعد منطقه اي شد. مخالفان تركيه در داخل و خارج نیز به موضع اردوغان انتقاد نمودند. قليچدار اوغلو و صلاح الدين دميرتاش به سياست هاي اردوغان انتقاد نمودند و اردوغان داوود اوغلو را براي رايزني با مقامات اقليم كردستان به اربيل فرستاد و با هاكان فيدان رئيس سازمان اطلاعات ملي تركيه و عصمت يلماز وزير دفاع، نشست فوق العاده اي تشكيل داد .در خارج نيز شديدترين انتقادات به اردوغان از سوي شوراي رهبري pkk بود. مراد قره ايلان اظهارات اردوغان را فاشيستي و بي توجهي به كردهاي سوريه خواند و اعلام نمود كه اردوغان با اين اظهارات تمام كردها را در مقابل خود قرار داده است. اظهارات مسعود بارزاني در عدم ورود پيشمرگ ها به كردستان سوريه نيز نتوانست تركها را قانع سازد . گرچه مسعود بارزاني اعلام نمود كه در اقليم كردهاي جدا شده از ارتش را آموزش مي دهيم، اما ورود پيشمرگ ها به كردستان سوريه را رد نمود. شايد بتوان گفت، بشار اسد با تاكتيك حساب شده خود عملا در اردوگاه عربي – غربي و تركي شكاف ايجاد نمود. با خروج نيروهاي ارتش سوریه از شهرهاي كردنشين نيروهاي مخالف سوري دچار شكاف شدند و اين شكاف حتي احتمال جنگ ميان خود كردهاي سوريه، شكاف اقليم كردستان با تركيه، شكاف بيشتر جران هاي داخلي در تركيه و شروع موج جديدي از تظاهرات هاي خياباني را به دنبال دارد. استفاده از كارت علوي هاي تركيه نيز موضع اسد را مستحکم تر خواهد نمود كه در صورت افزايش چالش از آن استفاده خواهد نمود. از طرف ديگر، خروج اين نيروها از اين مناطق و كنترل اين شهر در دست احزاب كردنشين به ويژه تسلط بر ادارات امنيتي نقش مهمي در آرايش سياسي احزاب كرد و توانايي آنان در تحولات آتي خواهد داشت.
چشم انداز رويداد:
بدون شك خروج نيروهاي اسد از كردستان سوريه و سپردن آن به نيروهاي اتحاديه دمكراتيك كردستان نه تنها پروژه جنگ مذهبي را كم رنگ نمود، بلكه چالش هاي قومي را در داخل سوريه پررنگ نمود كه در اردوگاه مخالفان تحت نبرد قومي كردي- عربي و در اردوگاه ترك ها تحت عنوان نبرد كردي- تركي ايده جنگ مذهبي كه تركيه مدعي ان بود، تضعيف خواهد نمود. نبرد بر سر پرچم ها در مناطق تحت كنترل كردها، شكاف در اردوگاه معارضان ملي سوريه، زمينه را براي اتحاد بيشتر اتحاديه دمكراتيك و بشار اسد فراهم خواهد نمود كه برآيند آن تقويت نيروهاي ارتشي در دمشق و حلب و منطقه اي شدن بحران خواهد بود كه فضاي جديدي از روابط را در مساله تركيه با كردها ايجاد خواهد نمود و موفقيت هاي مذاكرات pkk و دولت اردوغان را نيز بي نتيجه خواهد نمود. با توجه به اتحاد استراتژيك نظام اسد با اتحاديه دمكراتيك بعيد به نظر مي رسد موفقيت هاي چنداني براي تشكيل اقليم در كردستان سوريه فراهم آورد و کردها صرفا مي توانند به احقاق حقوق خود در حوزه هاي فرهنگي، سياسي و اجتماعي اميدوار باشند.
